Morgunblaðið - 14.05.1983, Blaðsíða 34

{
34
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 14. MAÍ 1983
Minning:
Bergþóra Árna-
dóttir ísafirði
Fædd 22. desember 1898
Dáin 4. maí 1983
Dásamlegasti árstíminn er vor-
ið, sumarkoman. Blómin og grösin
sem sölnuðu í haust hafa sofið í
mold. Nú vakna þau til gróandans
og lífið sigrar dauðann. Víst er, að
hvergi á byggðu bóli hefur vorinu
verið eins vel og mikið fagnað sem
á Vestfjörðum við yzta haf. Heitur
geisli sólar, sem smeygði sér inní
baðstofuna eða verbúðina kalda og
raka, var sannkölluð Guðsgjöf.
Hvergi er vetrarharkan sem á
Vestfjörðum. En það varð samt að
sækja björg í bú, og það var ýtt úr
vör og litla opna bátskelin stefndi
á miðin út. Svo kom biðin. Það var
horft útá hafflötinn vonaraugum.
Ekkert sást og enginn kom. Þann-
ig var það oft. Hörmulegir skips-
tapar hafa um aldir sett svip á
mannlífið á Vestfjörðum. Sveita-
rómantík og kveðskapur i þeim
anda hefur aldrei átt heima
þarna. Það „passaði ekki inní
myndina", eins og sagt er í dag.
Lífsbaráttan leyfði það ekki. í
þess stað urðu til formannavísur,
sem í dag eru merk þjóðlífslýsing
— um dugnað og atorku sægarp-
anna fyrr á tímum. Það var í
þessu umhverfi og af fólkinu þar,
sem Bergþóra var borin og
barnfædd, ólst upp og lifði alla
sína æfi.
Við skulum í huganum hverfa
vestur til ísafjarðar — til ársins
1898. Mikilmennið og glæsimennið
sjálfur Hannes Hafstein er sýsiu-
maður og bæjarfógeti á ísafirði.
íbúarnir eru orðnir 1052 að tölu.
Bæjarstjórinn áætlar að veita
góðu vatni úr Bæjarhlíð í bæinn.
Verið er að setja upp ljósker við
innsiglinguna á ísafjarðarhöfn.
Annað i Norðurtangann, hitt á
Kirkjubólshlíð þar á móti. Tvö
ijósker eru sett upp i bæinn. Skúta
frá Ásgeirsverzlun rakst á hafís-
jaka og sökk, en mannbjörg varð. f
apríl er ís landfastur við Strandir.
Það er við lok þessa árs — 22.
desember 1898 — sem Bergþóra
fæddist í litla húsinu við Mjógötu,
norðarlega á miðri eyrinni.
Myrkrið er alveg kolbikasvart
þennan mesta skammdegisdag,
þegar skemmstur er sólargangur.
En viti menn, birta er það nú samt
sem litla stúlkubarnið fær í
vöggugjöf, það var birta og ylur,
sem litla stúlkan átti eftir að bera
með sér ianga og farsæla æfi. Líka
hlaut hún í vöggugjöf miklar og
góðar erfðir frá foreldrunum báð-
um. Faðir Bergþóru var Árni
Gíslason, Jónssonar formanns í
Ögurnesi við Djúp. Móðir Berg-
þóru var Kristín Sigurðardóttir,
Hafliðasonar sjálfseignarbónda í
Hörgshlíð við Mjóafjörð. Kona
Sigurðar Hafliðasonar var Guð-
ríður Vigfúsdóttir er var systir
Guðbrandar Vigfússonar prófess-
ors í Oxford. Til fróðleiks má geta
þess að í Encyclopedia Britannica
er G.V. að finna undir Vigfússon.
Þá var í þessum systkinahópi Sig-
urður Vigfússon gullsmiður í
Reykjavík, merkur brautryðjandi
um varðveislu fornminja.
í þessum skrifum um Bergþóru
er ekki hægt að komast hjá þyí að
minnast föður hennar, Árna
Gíslasonar, sérstaklega, svo merk-
ur maður var hann. Hann var
fæddur á Eiði í Súðavíkurhreppi
árið 1868. Hann byrjaði for-
mennsku við ísafjarðardjúp að-
eins 18 ára gamall og var formað-
ur í 24 ár. Hafði auga fyrir öllum
nýjungum í sambandi við fiskveið-
ar og útgerð. Var vormaður ís-
lands á því sviði. íslandssagan
mun geyma nafn hans um aldur
og æfi fyrir það, að hann setti
fyrstur manna mótorvél í fiskibát
á íslandi, bátinn sinn „Stanley",
hina mestu happafleytu. Var það
tveggja hestafla „Möllerups“-vél
keypt frá Danmörku. Þetta var ár-
ið 1902. Eftir þrjú ár voru allir
sexæringar í Bolungavík, Hnífsdal
og Súgandafirði komnir með vél-
ar. Heilmargt mætti skrifa um
Árna, þennan framsýna mann.
Eins og það, þegar hann og nokkr-
ir félagar hans árið 1910 stofnuðu
félag með sér, keyptu kútterinn
Elliða til þess að kanna og lög-
helga íslendingum eyjuna Jan
Mayen, hún hafði þá ekki enn ver-
ið helguð öðrum. Ánnar aðalmað-
urinn að fyrirtækinu, harðsækinn
skipstjóri Hrólfur Jakobsson
(mun hafa verið föðurbróðir Jak-
obs fiskifræðings), fórst í róðri í
desember 1910, en að vori átti að
leggja norður í haf. Fráfall Hrólfs
var sennilega aðalástæðan fyrir
því að ekkert varð úr leiðangrin-
um til Jan Mayen.
Sá er þetta ritar man vel eftir
Árna á efri árum hans, eftir að
hann settist í helgan stein. Það
var eitthvað stórt og mikið við
þennan mann. Hann hafði líka oft
þurft að taka á í fangbrögðum við
Ægi. Ein var sú sjóferð, sem Árni
taldi sig í mestu hættu hafa kom-
ist — og af því að þessi sjóferð
tengdist Bergþóru með vissum
hætti þá verður hún rakin stutt-
lega hér. Það var seint í nóvember
árið 1898. Róið f logni út í Djúpið.
Lóðirnar lagðar utarlega og enn
vottar ekki fyrir báru. Eftir
klukkutíma er kominn stórsjór,
svo fjöll hurfu þegar skipið var
niðri í öldudalnum. Nú birtir af
degi, en stór mökkur við óshlíð.
Mökkurinn nálgast og allt verður
bandvitlaust. Blindbylur, særok og
veðurofsi. Skorið á lóðir og eina
ráðið að sigla liðugan vind inn
Djúpið. Yfirnáttúruleg sigling í
sortanum framhjá boðum og
skerjum og hún endaði í vörinni í
Ogurnesi, heima hjá foreldrum
Árna. „Lendingin tókst vel, en við
fengum brotsjó yfir skipið og hálf-
fyllti það, en það hljóp langt upp
eftir vörinni og lagðist á hliðina
og gengum við út úr því nærri því
á þurru. Ég leit á klukkuna þegar
við lentum. Höfðum við þá verið
fimmtíu og fimm mínútur utan af
miðjum Skutulsfirði inn í Ögur-
nes.“ Þannig sagði Árni sjálfur frá
þessu í bók sinni „Gullkistan".
Eftir 4 daga slotar veðrinu. Það
var lagt af stað heim til ísafjarð-
ar. Við Vigur rennur á austnorðan
átt „og sigldum við allt hvað skip-
ið þoldi", heim, heim. Þeir vissu
best, að búið var að telja þá af.
Hugur þeirra var þegar heima.
Leikni formanns flýtir för, áfram,
áfram, heim til Kristínar, sem
gætti barnanna tveggja og með
það þriðja undir belti, Bergþóru,
sem fæddist rétt mánuði síðar. —
Sama daginn sem Árni lenti í
hrakningunum drukknaði 21 mað-
ur í Arnarfirði.
Bernsku- og æskuár Bergþóru
liðu ljúft í foreldrahúsum, miklu
menningarheimili þar sem allar
fornar dyggðir voru hafðar í há-
vegum. Þar komu margir og nutu
mikillar gestrisni. Þau Kristín og
Árni eignuðust alls fimm börn:
Steinunni, f. 1890, dó á fyrsta ári.
Sólveigu, f. 1892, dvelst á Hrafn-
istu. Þorstein, f. 1895, vélstjóri,
hann er látinn fyrir nokkrum ár-
um. Fjórða barnið var Bergþóra,
en síðastur kom Ingólfur, f. 1907,
framkvæmdastjóri í Reykjavík.
Öll voru systkinin mjög vel greind,
samband þeirra á milli ætíð náið
og kærleiksríkt. Um námsferil
Bergþóru veit ég það að hún fór í
framhaldsskóla á ísafirði, lærði
sund inni í Reykjanesi. Hún var
tvo vetur við nám í Kvennaskólan-
um í Reykjavík. í fórum mínum er
ljósmynd frá ísafirði, sennilega
tekin frá „Neðsta“, það sér yfir
Pollinn ísilagðan, þar sem bátar
og skútur híma í hnapp, en Eyr-
arfjallið alhvítt í baksýn. Berg-
þóra hafði skrautritað á myndina
þetta: „Frostaveturinn 1918 — Is-
firski flotinn innifrosinn", enn-
fremur þetta aftan á myndina:
„Það var hart í ári hér og um land-
ið okkar allt árið 1918, í þessum
harðindum vorum „við“ að byrja
búskap". Það var haft á orði hve
lagleg ung stúlka og aðlaðandi
Bergþóra hafi verið. Sá heppni var
Matthías Sveinsson, þá ungur
verzlunarmaður hjá „Hæstakaup-
staðarverzlun", ættaður frá Hvilft
í Önundarfirði. Þeirra hjónaband
var langt, farsælt og hamingju-
ríkt. Börnin urðu tvö: Árni Kjart-
an, f. 1920, lézt fyrir rúmum ára-
tug. Guðríður, f. 1923, hún er gift
Jóhanni K. Guðmundssyni stór-
kaupmanni. Þessi eru þrjú börn
þeirra: Erna Elísabet, Bergþóra
Margrét og Matthías Árni,
offsetljósmyndari, enn í foreldra-
húsum. Erna er gift Jóni Rúnari
Kristjónssyni, skrifstofustjóra á
Ólafsfirði, og eru synir þeirra: Jó-
hann Geir, Davíð Kristjón og Árni
ólafur. Bergþóra er gift Erlingi
Rafni Sveinssyni, kennara í Sand-
gerði. Börn þeirra eru: Anna
Björk, Sindri Már og óskírður son-
ur.
Búskapur Matthíasar og Berg-
þóru vestur á ísafirði byrjaði í
„Geirdalshúsinu", kennt við skáld-
ið Guðmund Geirdal. Húsið stend-
ur á fjörukambinum — sjávar-
megin við Fjarðarstræti neðar-
lega. En um þetta leyti voru líka
önnur ung hjón að byrja búskap,
en höfðu ekkert húsnæði. Þetta
voru foreldrar mínir, en faðir
minn hafði þá verið settur prestur
í ísafjarðarprestakalli. Nú sann-
aðist þetta með hjartarýmið.
Matthías og Bergþóra buðu þeim
að búa með sér í Geirdalshúsi með
sameiginlegum notum af eldhúsi.
Þetta leysti ekki aðeins mikinn
vanda, heldur líka upphófst þeirra
á milli löng, mikil og sterk vin-
átta.
Vorið 1919 gerist Matthías úti-
bússtjóri Hæstakaupstaðarins í
verzlun þeirra í Bolúngarvík. En
árið 1925 byrjar Matthías að
verzla sjálfstætt í „Turninum"
sem hann lét smíða og stóð lengst
af nokkurn veginn á móti Bræðra-
borgarverzlun við Aðalstræti.
Þessi turn setti sérstæðan svip á
bæinn eins og sjá má á myndum
frá þessum tíma. í hálfa öld átti
Matthías eftir að reka verzlun —
með dyggri aðstoð eiginkonu sinn-
ar. Árið 1930 reisir hann í félagi
við Árna tengdaföður sinn glæsi-
legt íbúðar- og verzlunarhúsnæði,
húsið Silfurtorg 1 á bezta stað í
bænum. Fjölskyldurnar tvær
fluttu nú í þetta glæsilega hús-
næði, og bjuggu á sitt hvorri hæð-
inni allt þar til yfir lauk. Á
kreppuárunum gerði Matthías
breytingu á verzlunarhúsnæðinu
og setti upp rakarastofu, sem Árni
sonur hans síðar tók við.
Góðtemplarastúkurnar Nanna
og Dagsbrún reistu árið 1905 mik-
ið samkomuhús við Bindindisgötu
(síðar Hrannargata). Árið 1916
veitti bæjarstjórn ísafjarðar
Matthíasi Sveinssyni og Helga
Guðbjartssyni leyfi til kvik-
myndasýninga. Þeir keyptu sam-
komuhúsið af templurum og hófu
rekstur. Síðar gerðu þeir endur-
bætur á húsinu, og í apríl 1930,
mig minnir sumardaginn fyrsta,
var allt orðið fínt. En þetta ár,
sjálft Alþingishátíðarárið, átti
eftir að verða eftirminnilegt með
öðrum hætti en að flytja inn í nýja
húsið við Silfurtorg. Daginn, sém
átti að hefja bíósýningar á ný,
brennur bíóið við Bindindisgötu til
kaldra kola. Þetta var ekki aðeins
mikið áfall fyrir fjölskyldurnar
tvær, sem fyrirtækið áttu, heldur
og fyrir alla bæjarbúa, sem með
þessu misstu glæsilegan sam-
komustað.
Kvenfélagið ósk var stofnað ár-
ið 1906. Sex árum síðar setja
Óskarkonurnar á stofn hús-
mæðraskóla. Þetta mikla átak
vakti athygli manna um land allt,
því að ungmeyjar streymdu að alls
staðar af landinu. Kristín Sigurð-
ardóttir gegndi þarna forystuhlut-
verki og var formaður skólanefnd-
ar í mörg ár. Bergþóra dóttir
hennar gekk snemma inn i þessi
störf og naut „ósk“ krafta hennar
í áratugi. Bergþóra var ein af
stofnendum stúkunnar Vöku. Þá
er mér bezt kunnugt um það að
kirkjulegt starf á ísafirði var
Bergþóru hugstætt og naut faðir
minn liðsinnis þeirra hjóna í rík-
um mæli þá er hann þjónaði þar í
rúm 20 ár.
Bergþóra var einn sá mesti
„patriot" sem ég hefi kynnzt, hún
ann þjóðinni og hugsaði mikið um
þjóðmál. En ísafjörður var hennar
háborg. Bergþóra var hrifnæm,
heillaðist af öllu fögru í hvaða
formi sem var. Hún var fastheldin
og hélt öllu vel til haga, heimilið
og allt hennar umhverfi bar þess
vitni. Og þannig liðu árin, þar til
ský fóru að draga fyrir sólu, og
vorið 1971 var Bergþóru þung-
bært. Þá kom sér vel að eiga trú-
artraust. Sonurinn Árni lézt í apr-
II, eftir langa og harða baráttu við
banvænan sjúkdóm. Og mánuði
seinna deyr Matthías á ísafjarð-
arspítala eftir erfiða sjúkdóms-
legu. Bergþóra var nú orðin ein
eftir í Silfurtorgi 1, þar sem þau
þrjú höfðu unað svo vel saman
gegnum árin. Ekkert fékk hana til
að fara frá ísafirði, hún naut þess
að hitta vini sína og fylgjast með
högum fólks. En þar kom að hún
varð að láta undan. Komin hingað
suður, farin að heilsu, fékk hún
hægt andlát 4. maí sl. Þær mæðg-
urnar Bergþóra og Guðríður voru
sérlega samrýndar, hennar er
söknuðurinn mestur.
Jólakortin frá Bergþóru voru
sannkölluð listaverk. Gjarnan
mynd frá ísafirði, stundum tvær.
Umhverfis skrautritaði hún svo
tilvitnanir í góðskáldin. Síðasta
tilvitnunin á kortinu til mín var
þessi:
„Drottinn blessi fjörðinn fríða, —
sem fjöllin háu verja og prýða, —
vid yndLslegan ísafjörd."
Útförin fer fram í dag, 14. maí,
frá ísafjarðarkirkju. í faðmi fjalla
blárra verður hún lögð til hinztu
hvíldar — þar sem fyrir hvíla
feðgar tveir.
Blessuð sé minning Bergþóru
Árnadóttur.
Sigurður Sigurgeirsson
Georg Júlim Asmunds-
son, Miðhúsum — Minning
f dag er kvaddur hinsta sinni í
Búðakirkju, Georg Júlíus Ás-
mundsson, Miðhúsum í Breiðuvfk,
er lést í Hafnarfirði föstudaginn 6.
maí, 91 árs að aldri.
Þar er genginn góður þegn að
loknu löngu ævistarfi. Georg var
sonur Ingibjargar Jónsdóttur og
Ásmundar Sveinssonar, fæddur 8.
september 1891, elstur þeirra
barna, en þau eignuðust 3 börn
saman, Georg, Sigurð og Guðnýju.
Foreldrum hans varð ekki langrar
smbúðar auðið því þröngt var í búi
og hreppsyfirvöld sundruðu heim-
ilinu af ótta við ómegð er til fram-
færslu kynni að koma ef illa færi,
en þau Ingibjörg og Ásmundur
voru ógift. Ingibjörg fluttist síðan
til Ólafsvíkur og giftist þar manni
er Árni hét og átti með honum 2
syni, Sveinbjörn, og Ottó, sem nú
er látinn.
Það var ekki fátítt á árum áður
að heimilum væri tvístrað ef þurfa
þótti, börn tekin nauðug frá for-
eldrum og vistuð hjá vandalausum
og gátu þá átt ýmsu að mæta.
Georg var heppinn með hvar hann
lenti í fóstri, hjá sæmdarhjónum
er bjuggu í Miðhúsum, Guðrúnu
Magnúsdóttur og Sigurði Sigurðs-
syni, og tóku þau hann að sér í
sonar stað.
Fóstursystur eignaðist Georg í
Miðhúsum, Laufeyju Einarsdótt-
ur, er þar var og alin upp. Hún
giftist þaðan Finnboga Lárussyni
á Búðum. Georg mátti þegar á
unga aldri horfast í augu við al-
vöru lífsins því að á 14. ári mátti
hann axla byrðar bóndans í Mið-
húsum við lát fóstra síns og hcfur
borið þær síðan þótt léttast tækju
baggarnir hin síðari árin.
Sautjánda júlí, árið 1920, giftist
Georg heimasætunni á Stóra-
Kambi, Guðmundu Láru Guð-
mundsdóttur, og hófst þar hin far-
sælasta sambúð er stóð í ríflega 50
ár. Varla er hægt að minnast
Georgs án þess að Lára fylgi með,
svo samvalin sem þau voru við æki
hamingju sinnar, var það þó oft
ærið þungt í drætti framan af ævi
þeirra, við mikla ómegð og þröng-
an húsakost. Þau eignuðust 9 börn
og ólu auk þess önn fyrir foreldr-
um sínum jafnhliða fram á dánar-
dægur.
Þegar börn þeirra uxu úr grasi
og fóru að hleypa heimdraganum
fylltu þau í skörðin með því að ala
upp 4 af barnabörnum sínum.
Lára lést 26. nóvember 1973 og
hafði þá ekki gengið heil til skógar
um langa hríð, en lét ekki deigan
síga þess vegna. Síðan hefir Georg
búið í skjóli Ásu, dóttur sinnar, og
Guðmundar, sonar hennar, og
tengdadóttur. Til marks um það
hve miklu Lára og Georg komu til
leiðar, er það, að nú eru niðjar
þeirra orðnir 75. ótalið er allt það
óskylda smáfólk er í Miðhúsum
hefir dvalið á sumrin og á þaðan
kærar minningar um elskulegt at-
læti.
Mín kynni, er þessar línur
skrifa, af Georgi og Láru hófust
1962 er ég varð þeirra tengdason-
ur. Mér var tekið opnum örmum
eins og öllum er þar bar að garði
og vil ég þakka það.
Georg var þá orðinn sjötugur en
þó í fullu fjöri ef svo mætti segja,
vann langan dag ennþá, átti jafn-
vel til að glettast við smáfólkið
enda barngóður og sannur félagi.
Lára var hinn góði andi og hugg-
ari heimilisins, móðir, amma og
fóstra allra. Af þeim hef ég margt
gott numið og geymi mér það í
sinni.
Georg bjó vel að sínu, elskaði
jörð sína, fólk og áhöfn og gerði
allt er hann mátti til þess að
“tryppin rækjust vel“ eins og
máltækið segir, staðfastur í guðs-
trú sinni oggóðum siðum. Hans er
sárt saknað að leiðarlokum. En
eins og er um alla góða menn þá
skilur hann eftir sig það sem öllu
gulli er betra, hlýjar minningar
um mannkostamann, þær ylja
okkur er eftir sitjum.
Jón Arngrímsson