Morgunblaðið - 18.05.1983, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 18. MAÍ 1983
„Arðræningjastétt"
Sovétríkjanna
eftir Birgi ísl.
Gunnarsson
í bók sinni „NOMENKLAT-
URA“ ritar Michael Voslensky
ítarlegan kafla um efnahagslífið
í Sovétríkjunum. Hann skýrir
þróun þess eftir byltinguna, sýn-
ir fram á veikleika þess og hvert
hagnaðurinn af efnahagsstarf-
seminni í landinu renni. Hér
verður drepið á nokkur atriði úr
þessum kafla.
Arðránskenning Marx
Samkvæmt kenningum Marx
var vinnan eini framleiðsluþátt-
urinn, sem skapaði verðmæti og
ber henni því allur afrakstur
framleiðslunnar. Ágóðinn var
ránsfengur, sem fenginn var í
skjóli eignaréttarins. Eigendur
framleiðslufyrirtækjanna arð-
rændu hið vinnandi fólk. Þetta
átti sósíalisminn að lagfæra,
fólkið átti að eiga framleiðslu-
fyrirtækin og deila með sér
ágóðanum. Hvernig hefur þetta
nú gengið? I stjórnarskrá Sovét-
ríkjanna segir, að grundvöllur
efnahagskerfisins sé „hin sósíal-
istiski eignaréttur framleiðslu-
fyrirtækjanna", sem sé hjá rík-
inu (fulltrúa alls fólksins) og hjá
samvinnufélögum (samyrkjubú-
um).
Bókarhöfundur sýnir fram á,
að hvort sem eignarétturinn að
formi til sé hjá ríkinu eða sam-
vinnuhreyfingunni, þá sé það,
„NOMENKLATURAN“ eða
herrastéttin, sem hafi umráð og
vald yfir framleiðslutækjunum.
Arður framleiðslunnar gengur
því til „NOMENKLATURA",
sem „arðrænir" sovétsamfélagið.
Völd þeirra og umráð í efna-
hagslífinu eru félagsleg, þ.e.
hver og einn einstaklingur í
„NOMENKLATURA" á ekki
ákveðinn hluta, en samt sem áð-
ur birtist „arðránið" í þeirra
daglega lífi. Þeir hafa hærri
laun, búa í fínni húsum, njóta
margskonar fríðinda, njóta
sumarhúsa og hvíldarheimila —
allt á kostnað alþýðunnar.
Áætlunarbúskapurinn
Áætlunarbúskapur er grund-
vallarþáttur í efnahagslífi Sov-
étríkjanna. „NOMENKLATUR-
AN“ gerir fjölda áætlana um
framleiðslu, sérstakar áætlanir
fyrir hverja framleiðslugrein og
hvert fyrirtæki, sem síðan eru
felldar saman í stórar „fimm ára
áætlanir" á landsvísu. Einkenni
þessara áætlana er að þær eru
allar óraunhæfar. Samt lifa þær
sinu góða lifi og viðleitnin til að
fá þær til að standast verður til-
gangur í sjálfu sér, hvort sem
nokkur þörf er fyrir framleiðsl-
una eða ekki. ótal dæmi eru um
fyrirtæki eða jafnvel heilar
framleiðslugreinar, sem fram-
leiða vöru í gríð og erg, sem eng-
in þörf er fyrir á meðan lífs-
nauðsynjar vantar á öðrum svið-
um. Ef þú stjórnar Sovésku
fyrirtæki, er keppikefli þitt að fá
áætlunina til að standast, helst
að fara aðeins framúr, til að þú
og fyrirtækið fái verðlaun og
gott umtal á hærri stöðum. Hins
vegar borgar sig ekki að fara of
langt fram úr áætluninni, því að
þá átt þú á hættu að markið
verði hækkað í næstu áætlun —
og það skapar aukaerfiði. Hvort
varan selst eða ekki, það er ekki
þitt mál — það eru aðrir sem sjá
um þá deild í þjóðfélaginu. Þetta
kerfi hamlar einnig framförum,
eins og glöggt kom t.d. fram í
skáldsögu Vladimirs Dudintevs:
„Ekki af einu saman brauði",
sem kom út í íslenskri þýðingu
hjá AB 1958. Hún er enn í fullu
gildi.
Sovétborgarinn hefur fyrir
löngu vanist því að vöruskortur
ríkir nánast á öllum sviðum.
Hann hefur vanið sig á það að
bera alltaf með sér innkaupanet,
hvert sem hann fer. Þessi net
kallast „avoska“, en það er dreg-
ið af orðinu avos, sem þýðir
kannski. Það er aldrei að vita
nema menn rekist einhversstað-
ar á vöru, sem gott væri að geta
keypt. „NOMENKLATURA"
hefur nú ríkt í yfir 60 ár og rekið
áætlunarbúskap í meira en hálfa
öld. Samt hafa þeir ekki enn lært
að sjá alþýðu manna fyrir þeim
vörum, sem fólk þarf til daglegs
lífs. Og engin breyting er í vænd-
um.
Lífskjörin
Marx og Lenin héldu því báðir
fram að lífskjör myndu fljótt
batna i sósíalismanum. Stað-
reyndin er þó sú að lífskjör eru
lægri í ríkjum sósíalismans en í
ríkjum kapitalismans. Það sést
best með því að bera saman ríki
með sambærileg skilyrði, t.d.
Norður og Suður Kóreu, Austur-
og Vestur Þýskaland og jafnvel
Austur- og Vestur Berlín og
Tékkóslóvakíu og Austurríki.
Það eina sem skýrir hinn mikla
lífskjaramun er sósíalisminn og
framkvæmd hans. Launin eru
lág og vissir þættir í lífskjörum
eru ódýrir — én á heildina litið
er gífurlegur munur á lífskjör-
um milli Austurs og Vesturs —
og meginþorri borgara í Sovét-
ríkjunum hefur rétt nóg fyrir
mat og húsnæði. Það er kerfið,
sem hefur þvingað fólkið inn í
þessi lágu lífskjör.
Hvert fer arðurinn
Hvert hefur þá ránsfengurinn
farið? Hvert hefur sá arður
gengið sem myndast hefur í sósí-
alistaríkjunum? Hann hefur far-
ið undir yfirráð „NOMENKLAT-
URA“ í formi ágóða af fyrir-
tækjum og í formi óbeinna
skatta, sem eru mjög háir á
mörgum vörum. Til hvers er þá
arðurinn notaður? Michael Vos-
lensky nefnir aðallega þrjá þætti
í bók sinni, en þessi atriði kallar
hann „stéttarþarfir" herrastétt-
arinnar.
í fyrsta lagi fer mikið fjár-
magn í starfsemi og stofnanir,
sem hafa þann tilgang að verja,
festa í sessi og auka völd „NOM-
ENKLATURA". Af slíkum þátt-
um má nefna starfsemi flokks-
ins, KGB, hina gífurlegu her-
gagnaframleiðslu og mikinn her,
innanríkislögregluna, fangabúð-
ir og fangelsi. Ennfremur gífur-
legan kostnað, sem fer í áróður
og aðra skoðanamyndandi starf-
semi, bæði innanlands og utan.
í öðru lagi nefndi höfundur
rnikið fjármagn, sem notað er til
fjárfestingar í atvinnulífi og fé-
„Allir eru skyldugir til
að vera skráðir í vinnu
á einhverjum vinnu-
stað. Að öðrum kosti
flokkast menn undir
„sníkjudýr“ og um
slíkt fólk gilda sérstök
lög og það má reikna
með minni réttindum á
ýmsum sviðum.“
lagslegum „einingum" herra-
stéttarinnar.
f þriðja lagi nefnir höfundur
samfélagsleg útgjöld t.d. til vís-
inda- og menningarstarfsemi,
menntunar, íþrótta, heilbrigð-
ismála o.fl. þ.h. Þessi starfsemi
hafi minnst „herrastéttarein-
kenni", þó að segja megi að
„NOMENKLATURA" hafi bestu
aðstöðu til að njóta þess, sem
þar er boðið.
Réttindi verkafólks
Lokaþættirnir í bók Voslensk-
ys um efnahagslífið í Sovétríkj-
unum fjalla um réttindi verka-
fólks. Allir eru skyldugir til að
vera skráðir í vinnu á einhverj-
um vinnustað. Að öðrum kosti
flokkast menn undir „sníkjudýr“
og um slíkt fólk gilda sérstök lög
og það má reikna með minni
réttindum á ýmsum sviðum.
Samkvæmt hagskýrslum er ekk-
ert atvinnuleysi f Sovétríkjun-
um, en það segir sig sjálft, að í
landi með 260 milljónir íbúa
hafa ekki allir alltaf atvinnu og
geta ýmsar ástæður legið til
þess. En enginn fær atvinnuleys-
isbætur.
Verkalýðsfélög hafa sérstöku
hlutverki að gegna. Þau eru full-
trúar ríkisins og eiga að sjá um
aga á vinnustað og sjá um að
áætlanirnar, sem unnið er eftir,
séu haldnar. Verkföll eru bönn-
uð. Þessar staðreyndir hafa
komið mjög upp á yfirborðið í
Póllandi að undanförnu.
Fátt lýsir betur áliti Sovét-
borgara á efnahagslífinu en lítil
skrýtla sem gengur manna á
meðal þar í landi: „I ríkjum kap-
italismans er fólk arðrænt af
öðru fólki. f ríkjum sósíalismans
er það þveröfugt."
raðauglýsingar — raðauglýsingar — raðauglýsingar
tilkynningar
Styrkir til háskólanáms
í Búlgaríu
Búlgörsk stjórnvöld bjóöa fram í aöildarlönd-
um UNESCO átta styrki til háskólanáms í
Búlgaríu um sex mánaöa skeiö á háskólaár-
inu 1983—84. Styrkirnir eru ætlaðir til fram-
haldsnáms í búlgarskri tungu og bókmennt-
um, listum, sögu, verkfræöi eöa búvísindum.
Umsækjendur skulu ekki vera eldri en 45 ára
og hafa lokið háskólaprófi áöur en styrktíma-
bil hefst. Umsóknum skal komið til mennta-
málaráöuneytisins, Hverfisgötu 6, 101
Reykjavík, fyrir 11. júní nk. — Sérstök um-
sóknareyöublöð og nánari upplýsingar fást í
ráðuneytinu.
Menn tamálaráðuneytið,
13. maí 1983.
taDknlskóll fslands
Hofðabakha 9. R aimi 84933
Umsóknarfrestur um skólavist 1983/84 renn-
ur út 31. maí nk.
Eftir því sem viö á, ganga iönsveinar fyrir um
inngöngu í frumgreinadeild, sem starfrækt
er í Reykjavík, á Akureyri og á ísafiröi.
Upplýsingar um allar námsbrautir daglega kl.
8.30 til 15.30 á skrifstofu Tækniskóla íslands,
Höföabakka 9, 110 Reykjavík.
Rektor.
húsnæöi i boöi
Til leigu verslun
og eöa iönaöarhúsnæöi alls 300 fm viö
Dalshraun í Hafnarfirði. Hentugt fyrir t.d.
verslun, heildverslun eöa léttan iönaö. Hægt
aö skipta í 120 og 180 fm.
Upplýsingar í síma 54171.
kennsla
húsnæöi óskast
Verslunarhúsnæöi
óskast
Vantar húsnæöi í miöbænum eöa sem næst
miöbænum. Húsnæöiö veröur aö vera á
jaröhæð og ca. 200—300 fm. Tilboð sendist
augl.deild Mbl. fyrir 27. maí merkt: „Húsnæöi
— 8639“.
!t!
Sundnámskeiö
fyrir 6 ára börn (’76)
hefst í sundlaug Kópavogs mánudaginn 30.
maí nk. Innritað veröur þriöjudaginn 24. maí
milli kl. 13—15.
Sundlaug Kópavogs,
sími 41299.