Morgunblaðið - 20.05.1983, Blaðsíða 17

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 20. MAÍ 1983
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 20. MAÍ 1983
17

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, simi 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 210 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 18 kr. eintakiö.
Embættismaður
í starfsstjórn af-
neitar sjálfum sér
Ingvar Gíslason,
menntamálaráðherra,
sendi Davíð Oddssyni, borgar-
stjóra, á miðvikudag „eitt-
hvert plagg sem virkar sem
pólitískt plagg úr annarlegum
herbúðum og í raun er óskilj-
anlegt,“ svo að vitnað sé til
orða borgarstjóra í Morgun-
blaðinu í gær. í þessu plaggi
afneitar menntamálaráðherra
samkomulagi milli borgaryf-
irvalda og menntamálaráðu-
neytisins um nýskipan
fræðslumála í Reykjavík sem
undirritað var þann 30. mars
síðastliðinn af samninga-
mönnum aðila. Á þessu stigi
er ekki ástæða til að taka af-
stöðu til efnisatriða samkomu-
lagsins, hins vegar er nauð-
synlegt að beina athygli
manna að hinu furðulega
flökti menntamálaráðherra.
Fyrir liggur að samninga-
menn menntamálaráðuneytis-
ins ræddu við fulltrúa borgar-
stjórnar á þeim forsendum að
leitað væri álits Ingvars Gísla-
sonar á þeim atriðum sem
kynnu að þykja umdeilanleg
frá sjónarhóli þess sem ber
hina pólitísku ábyrgð á stefnu-
mótun í menntamálum. Þessa
álits Ingvars var leitað á með-
an viðræðurnar fóru fram, en
eftir að samkomulag hefur
verið undirritað lýsir ráð-
herrann því yfir að það sé
óviðunandi. í yfirlýsingu full-
trúa Reykjavíkurborgar um
afstöðu Ingvars Gíslasonar
segir:
„Meðferð menntamálaráð-
herra á þessu máli er með
þeim endemum, að hliðstæða
mun vart finnast, enda hafa
borgaryfirvöld ekki átt öðru
að venjast, en að starfsmenn
ráðuneyta hafi hingað til yfir-
leitt mátt treysta því að ráð-
herrar stæðu við afstöðu sína
en hlypu ekki frá henni með
þeim hætti sem menntamála-
ráðherra hefur nú gert.“
Davíð Oddsson, borgar-
stjóri, sagði: „Það er ekki ann-
að hægt en að líta á þessa orð-
sendingu ráðherrans til mín
sem strangan áfellisdóm yfir
þessum starfsmönnum ráðu-
neytisins. Hann gerir þá með
öllu ómerka og gefur til kynna
að þeir hafi ætlað að hrinda
lögleysu í framkvæmd, sem
auðvitað er fjarri lagi.“
Menntamálaráðherra situr
nú í starfsstjórn án pólitísks
umboðs og er því í raun jafn-
settur og þeir embættismenn í
menntamálaráðuneytinu sem
hann gerir ómerka með orð-
sendingu sinni til borgar-
stjóra. Miðað við allan aðdrag-
anda málsins er hæpið, svo
ekki sé meira sagt, að borgar-
yfirvöld þurfi að taka nokkurt
mark á þessari orðsendingu.
Hún bindur á engan hátt
næsta menntamálaráðherra
og þjónar ekki tilgangi nema
litið sé á hana frá þröngu
sjónarhorni framsóknar-
manna. En þetta er ekki í
fyrsta sinn sem Ingvar Gísla-
son grípur fram fyrir hendur á
embættismönnum mennta-
málaráðuneytisins á lokastigi
máls sem unnið hefur verið af
þeim og tekur ákvörðun sem
stangast á við eðlilega nið-
urstöðu miðað við allan mála-
tilbúnað. Hitt tilvikið, sem
rætt hefur verið í fjölmiðlum,
er afsögn skólastjóra Þela-
merkurskóla á sínum tíma.
Ingvar Gíslason lét orð falla
í upphafi ráðherraferils síns
sem bentu til þess að hann
ætlaði að beita ráðherravald-
inu til hins ítrasta, hvað svo
sem eðlilegum starfsreglum
liði. Segja má að hann hafi þó
verið þeirri stefnu trúr allt
fram á síðasta dag.
Útibús-
stjórarnir
Kjartan Ólafsson, varafor-
maður Alþýðubandalags-
ins, sagði í forystugrein Þjóð-
viljans á miðvikudag: „Al-
þýðubandalagið er fullgildur
íslenskur stjórnmálaflokkur,
en ekki rússneskt útibú.“ Það
er merkilegt að varaformaður-
inn skuli sjá ástæðu til að slá
þessari fullyrðingu fram þegar
hann heldur uppi vörnum fyr-
ir vonlausar tilraunir flokks-
formannsins, Svavars Gests-
sonar, til að mynda meirihluta
um ríkisstjórn á íslandi. Úti-
bússtjórarnir líta á það sem
nauðsynlega viðurkenningu á
flokki sínum að fá umboð til
stjórnarmyndunar, þeim er
auðvitað ljóst eins og öllum
öðrum að sú ráðstöfun er ekki
annað en tímasóun. í Þjóðvilj-
anum 14. ágúst 1977 sagði
Kjartan Ólafsson nefnilega:
„En gæfa Þjóðviljans og
stjórnmálasamtaka íslenskra
sósíalista hefur verið sú, að
þráðurinn frá því fyrsta til
þessa dags er þrátt fyrir sitt-
hvað sem milli ber óslitinn.
Þótt framtíðin sé verkefnið,
lifir fortíðin í okkur og við í
henni." Fortíðin er: Kommún-
istaflokkur íslands, útibúið
frá Moskvu.
Tilkomumikii lending Enterprise á Keflavíkurflugvelli:
Þúsundir manna biðu
tilraunageimferjunnar
ÞAÐ VAR TILKOMUMIKIL sjón að sjá tilraunageimferjuna Enterprise lenda á
Keflavíkurflugvelli í gærkvöldi þaðan sem blaðamenn stóöu, í innan við eitthundraó
metra fjarlægö frá þeim staö þar sem burðarþotan snerti flugbrautina. Þúsundir
manna biðu komu tilraunageimferjunnar á Keflavíkurflugvelli, og geysilegt fjölmenni
fylgdist meö frá Öskjuhlíð, Arnarhóli og fleiri stöðum er burðarþotan flaug lágt yfir
höfuðborgina.
Enterprise, sem reið á baki júmbó-
þotu bandarísku geimvísindastofnun-
arinnar (NASA), sást frá Keflavíkur-
flugvelli rétt fyrir kl. 20.30, þar sem
hún virtist líða áfram í rólegheitum
úti á Faxaflóa, en áður en farkostirnir
lentu var floginn hringur um höfuð-
borgina. Lendingin var klukkan 20.45.
Burðarþotunni var ekið austur fyrir
viðhaldsskýli Flugleiða og lagt rétt við
vatnsturninn, sem gnæfir upp úr þeg-
ar komið er til flugvallarins. Gafst þar
betra tækifæri en annars staðar á
flugvellinum til að virða Enterprise
fyrir sér.
Um borð í burðarþotunni voru auk
áhafnar fulltrúar NASA og tóku
sendiherra Bandaríkjanna á Islandi,
Marshall Bremnet, Steingrímur Her-
mannsson samgönguráðherra og Helgi
Ágústsson fulltrúi utanríkisráðuneyt-
isins á móti ferðalöngum. Fyrir komu-
mönnum var Larry Griffin ofursti í
flugher Bandaríkjanna og hélt hann
blaðamannafund eftir komu Enter-
prise til Keflavíkurflugvallar.
Enterprise átti að halda áfram til
Parísar í morgun, þar sem hún verður
sýnd á mikilli flugsýningu. Hingað
kom tilraunageimferjan frá Gæsaflóa
á Labrador eftir fjögurra stunda flug.
Fyrir burðarþotunni fór Orion-flugvél
er kannaði háloftaókyrrð á flugleið-
inni.
Hingað komu engir geimfarar með
Enterprise, en þeir verða hins vegar
viðstaddir flugsýninguna. Góðar líkur
eru á að Enterprise hafi hér viðkomu á
heimleiðinni.
Enterprise er tilraunageimferja og
var notuð til aðflugsprófana áður en
Kólumbía var send á braut um jörðu.
Enterprise er í raun og veru stór
sviffluga og var fyrst látin svífa til
jarðar í ágúst 1977. Að ytra útliti er
hún í engu frábrugðin raunverulegum
geimferjum.
Þúsundir manna fylgdust með komu Enterprise í gærkvöldi. Þessa mynd tók Ágúst Ingi Jónsson í Öskjuhlíðinni.
Graf Zeppelin stærsta loft-
far sem hingað hefur komið
Stærsta loftfar, sem til íslands hefur komið, er hið þýzka loftfar Graf Zeppe-
lin, sem kom undir stjórn herra Lehmans, flugforingja, 17. júlí 1930. Lotfarsins
varð vart á Hornafirði er það kom úr austurátt, en það flaug síðan með
suðurströndinni til Reykjavíkur. Úr höfuðborginni sást til loftfarsins yfir Vífil-
felli. Sveif það inn yfir borgina og varpaði niður fánum. Flaug loftfarið hring um
borgina, tók síðan stefnu vestur flóann á Akranes, og þegar það var komið á
móts við Akranes sveigði það aftur til Reykjavíkur og flaug lágt yfir borgina.
Tók loftfarið síðan suðlæga stefnu og hvarf sjónum yfir Reykjanesfjallgarðinum,
en héðan hélt það til heimaborgar sinnar í Friedrichshaven og lenti þar 18. júlí
efti 61 stundar flaug yfir Danmörku, Noreg, ísland, Bretland og Frakkland.
Sagt er frá komu Zeppelin-loft-
farsins hingað til lands í Morgun-
blaðinu 18. júlí 1930. Þar segir, að
Tryggvi Þórhallsson, forsætisráð-
herra, hafi fyrir hönd íslenzku þjóð-
arinnar sent Lehmans, flugforingja,
skeyti þar sem ferðalangarnir voru
boðnir velkomnir til íslands. Einnig
var Lehman beðinn að flytja stjórn
Þýzkalands alúðarþökk fyrir þá
miklu sæmd sem hún sýndi íslandi
með því að senda Graf Zeppelin
hingað til þess að bera íslandi kveðju
frá Þýzkalandi á þúsund ára afmæli
íslenzka ríkisins, eins og sagði í
skeytinu.
í frásögn blaðamanns Morgun-
blaðsins af komu loftfarsins, segir
m.a.:
„Jeg gekk upp að Skólavörðu laust
fyrir klukkan 11, til þess að svipast
þaðan eftir „Zeppa" hinum þýska.
Jeg fjekk lánaðan í leiðinni forláta
Zeiss-kíki í Sportvöruhúsinu.
Fagurt var umhorfs af Skólavörðu
hæð þennan sólbjarta sumardag,
skafheiðríkt, og bærðist ekki hár á
höfði manns. Sólin helti geislaflóði
sinu yfir láð og lög, yfir eldfjalla-
borgir Reykjanesskaga og hraun-
breiður, yfir fjöll og láglendi, og
Reykjavíkurbæ með öllum fiskreit-
unum, þar sem fólkið var önnum
kafið við vinnu sína.
Jeg beið stundarkorn og horfði
austur yfir fjöllin.
Kl. fimm mínútur fyrir 11, sást
blika á silfurgljáandi loftfarið yfir
fjallatindunum suður af Vífilfelli.
Það var sem þetta silfurgráa ferlíki
strykist norður eftir fjallatindun-
um. Augnablik hvarf loftfarið bak
við Vífilsfell, en stóð síðan, frá
Skólavörðunni sjeð, eins og risa-
fingur norður úr fellinu.
Loftfarið stefndi í norðurátt. Var
ferðinni heitið norður yfir Þing-
vallavatn?
En er loftfarið var komið kipp-
korn norður fyrir Vífilsfell breytti
það um stefnu og sneri í vesturátt
til Reykjavíkur. Nú fof að fjölga á
strætum og gatnamótum. Menn
hópast saman. Sumir spyrja: „Hvað
er á ferðinni?" Hvað er þarna í loft-
inu. —
„Zeppi" lækkar flugið. Fólk stend-
ur undrandi og starandi. Þegar litið
er yfir bæinn sjest fjöldi fólks á öll-
um svölum og húsaþökum. Svo
margir klifruðu upp á þök, að mikil
mildi var að hvergi skyldi hljótast
slys af.
Loftfarið nálgast óðum. Þegar
það er svo sem á að giska yfir
Rauðhólum fara að heyrast dunur
mótoranna — eins og margraddað-
ur fossniður í fjarska, niður, sem
bendir á og ber vott um ófreska
orku, vjelaorku — orku mannlegs
hugvits, djörfungar, snilli. Hvar er
glæstara tákn slíkra þjóðarein-
kenna en í Zeppa hinum mikla, er
svífur yfir höf og hauður, heimsálf-
anna á milli, leikur sjer um loftin
blá í öldum vindanna.
Loftfarið svífur inn yfir bæinn.
Nú sjást mótorarnir greinilega, eins
og litlir uggar á þessu stórhveli
loftsins. Sjest farþegarýmið undir
loftbelgnum að framanverðu, sjást
opnir gluggar og fólk innanvið er
horfir yfir bæinn og landið í sumar-
skrúða.
Er inn yfir bæinn kemur, dettur
fánalína niður úr loftfarinu, og hinn
þýski þjóðfáni vefst út, og blaktir í
sólinni.
Loftfarið flýgur í hring yfir bæ-
inn, flýgur lágt,, og heldur síðan
vestur á flóann.
Var heimsókninni lokið? Var loft-
farið á leið vestur um haf? Það svíf-
ur góða stund í norðvestur átt, yfir
Akranes eða um það bil. En þá snýr
það til baka. Er það nálgast flýgur
Súlan okkar litla upp af höfninni.
Hún var svo lítil að sjá við hliðina á
drekanum — eins og mýfluga er
sveif um lofttröllið. „Zeppi“ kemur
aftur inn yfir bæinn. Nú var meiri
viðbúnaður. Ótal fánar blöktu við
húna, á opinberum byggingum og
bústöðum ræðismanna. Á Hótel
Borg blakti þýski fáninn með þeim
íslenska. Skip píptu á höfninni.
Þá var jeg á Arnarhóli. Þar var
margt manna. Loftfarið flaug um 50
metra yfir höfði Ingólfs Arnarson-
ar. í svip var samlíking gerð milli
tveggja afreksmanna — tveggja
kynslóða, sem uppi voru með 1000
ára millibili. Nú er leiðin milli Rvík-
ur og meginlandsins nokkurra
stunda flug.
Stærsta loftfar sem hingað hefur komið,
júlí 1930.
Ættmenn Ingólfs á Arnarhóli
fagna þýskum loftförum með því að
veifa því sem var hendi næst.
„Zeppi" fer tvær hringferðir yfir
bæinn — og snýr síðan til suðurs.
Graf Zeppelin, á flugi yfir Reykjavík 17.
Innan skamms var hann horfinn
suður yfir Reykjanesfjallgarðinn.
Heimsókninni var lokið — þessari
einkennilegu og furðulegu heim-
sókn, sem öllum kom á óvart.
Guðlaugur Bergmann með hluta af tillögunum um einkunnarorð efnahags-
stefnu Karnabæjar. Morgunblaðið/ Emiiía Bjðrg
Kjarkur — elja — ábyrgð
Fólkið er orðið
þreytt á barlómnum
— segir Guðlaugur Bergmann
„ÞAÐ HEFUR alltaf þótt stærstur
kostur að þora að standa fyrir sínu.
Það gera ekki allir, því miður.
Kjarkur merkir áræði, þor.
Elja merkir vinnusemi, iðni ár-
vekni.
Ábyrgð merkir meðvitund um
skyldur.
Þessi þrjú orð segja alla sögu
Karnabæjar frá upphafi, án þess-
ara eiginleika væri Karnabær ekki
til. Þau vekja bjartsýni, traust og
trú á lífið.
Áfram Karnabær!
Þetta er eitt af fjölmörgum
svörum, sem Karnabæ hafa borizt
í samkeppni um einkunnarorð
efnahagsstefnu Karnabæjar.
Morgunblaðið ræddi fyrir
skömmu við Guðlaug Bergmann,
framkvæmdastjóra Karnabæjar,
um efnahagsstefnu Karnabæjar
og spurði meðal annars hvers
vegna fyrirtækið setti upp sína
eigin efnahagsstefnu.
„Landsmenn eru búnir að hlusta
á stjórnmálamenn þessa lands
ræða um breytta efnahagsstefnu í
óralangan tíma. Ekkert bólar á
efnahagsstefnu þeirra. Nú eru all-
ir að tala við alla og enginn við
neinn, kjarkinn og ábyrgðina
vantar og útkoman er eftir því,
engin efnahagsstefna. Margir
dropar fylltu mælinn, án þess að
ég útskýri það frekar, svo við
ákváðum að gefa út okkar eigin
efnahagsstefnu, sem gæti vissu-
lega verið samhljóða í flestu fyrir
alla landsmenn. Við vitum jú öll,
að við gífurlegan vanda er að etja
og eftir að bréfin úr samkeppninni
tóku að berast, varð ég sannfærð-
ur um, að mikill meirihluti þjóðar-
innar skilur, að við þurfum að
vinna okkur út úr vandanum og er
tilbúinn að takast á við vandann
með „bros á vör“ og vill fyrst og
fremst hætta þessum barlómi. I
þessu tilfelli langar mig að vitna í
eitt bréfanna, sem mér hafa bor-
izt:
„Ég sit hér á hótelherbergi á
ónafngreindum stað — læt mér
leiðast — les Moggann — sjá,
stórfyrirtækið Karnabær, sem
engan bilbug lætur á sér finna
undir erfiðustu kringumstæðum,
sem iðnaður í landi voru hefur bú-
ið við — með storminn í fangið —
sendir frá sér hressilegan sólar-
geisla inn í myrkvaðan barlóms-
tíðarandann og móðuharðindi af
manna völdum ..."
Ég vil taka það fram, að þótt
flest hinna fjölmörgu bréfa nefni
Karnabæ á nafn, er það vegna
samkeppninnar, en andinn í öllum
bréfunum er eins og vakning gegn
barlómnum, sem raunverulega
hefur tröllriðið þjóðinni og kemur
því Karnabæ í rauninni ekkert við.
Mín tilfinning er sú, að þetta sé
aðeins neisti, sem vonandi verður
að báli, sem ætti að verða stjórn-
málamönnunum hvatning til að fá
þá til að skilja, að þjóðin stendur
bakvið þá, ef þeir aðeins þora og
fyrst og fremst standa saman eins
og öll þjóðin verður nú að gera.
Mér hafa borizt bréf frá öllum
landshlutum og fólki á öllum
aldri. Það er ánægjulegt að verða
vitni að þessum jákvæða, bjart-
sýna tóni. Hann sýnir það glögg-
lega, að fólk er orðið þreytt á bar-
lómnum og vill takast á við vand-
ann. Ég er þessu fólki vissulega
mjög þakklátur. Úrslit í sam-
keppninni verða kynnt síðar,"
sagði Guðlaugur.
Vestur-þýzk einkaþota á leið frá Vín til Hamborgar:
Hrapaði stjórnlaus
í sjó 200 mílur
suður af íslandi
Lítil vestur-þýsk einkaþota í eigu
Schnupie-fyrirtækisins í Miinchen
hrapaði í sjóinn um 200 sjómfiur
suður af landinu á bilinu frá 18 til
18.30 í fyrrakvöld. Voru þá eldsneyt-
isbirgðir vélarinnar á þrotum. Þrír
menn voru í vélinni og eru þeir tald-
ir af.
Flugleið þotunnar er ævintýri
líkust. Hún lagði upp frá Vínar-
borg í gærdag og var ferðinni heit-
ið til Hamborgar. í stað fyrir-
hugaðrar lendingar þar hélt vélin
áfram og flaug yfir Holland áður
en bresk varnarmálayfirvöld
sendu tvær þotur til móts við vél-
ina, þar sem hún flaug í 41.000
feta hæð inn í breska lofthelgi og
svaraði ekki fjarskiptasendingum.
Með því að fljúga mjög nærri
vélinni tókst bresku þotuflug-
mönnunum að sjá, að enginn var
við stjórntæki vélarinnar, en þeim
sýndist maður liggja á gólfi flug-
stjórnarklefans.
Þar sem þoturnar höfðu ekki
nægilegt eldsneyti og ekki var
birgðavél í samfloti með þeim
urðu þær að snúa aftur til jarðar
til þess að sækja meira eldsneyti.
Þotan hélt hins vegar áfram för
sinni og stefndi út á Atlantshaf.
Að sögn Bill Clyde, blaða-
fulltrúa varnarliðsins, sendi varn-
arliðið strax þegar fréttist af
Lear-þotunni tvær þotur og elds-
neytisbirgðavél á loft til þess að
skyggnast um eftir henni. Nimr-
od-þota breska flughersins bættist
síðan í hópinn en hvorki tangur né
tetur af vélinni fannst þrátt fyrir
ítarlega leit í gærkvöld.
Að sögn Clyde er erfitt að segja
til um hvað gerðist í vélinni, en
líklegasta skýringin er að hans
sögn talin sú, að skyndilegur súr-
efnisskortur hafi orðið innan vél-
arinnar af einhverjum orsökum og
mennirnir fallið í öngvit einhvers
staðar í námunda við Hamborg.