Morgunblaðið - 21.05.1983, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. MAÍ 1983
Forréttindi herra-
stéttarinnar
— eftir Birgi ísl.
Gunnarsson
I bók sinni, Nomenklatura, rit-
ar Michael Voslensky sérstakan
kafla um forréttindi herrastétt-
arinnar. í upphafi kaflans skýrir
hann, hvað hafi einkum valdið
því að hann tók þetta viðfangs-
efni sérstaklega fyrir. Hann seg-
ir, að þegar hann bjó í Sovétríkj-
unum, hafi honum fundist það
sjálfsagt, að hin ríkjandi stétt
hefði forréttindi fram yfir aðra.
Þannig hefði það alltaf verið og
þannig ætti það að vera.
Vesturlönd og
sósíalistaríkin
Það var fyrst þegar hann kom
til Vesturlanda, að hann gerði
sér grein fyrir sérstöðu sósíal-
istaríkjanna að þessu leyti. Á
Vesturlöndum hefði hann
kynnst ráðherrum, sem þyrftu
að lifa af launum sínum eins og
venjulegt fólk, þyrftu að spara
eins og aðrir, ef þeir vildu eign-
ast hús og fjölskyldan sæi um
húshaldið. Slíkt væri alveg
óþekkt í sósíalistaríkjunum.
Bókarhöfundur segir frá ráð-
herra í vestrænu ríki, sem hafi
brotið umferðarlög, ekið á bif-
reið nágranna síns og skemmt
hana verulega. Hann hafi misst
ökuleyfið og þurft að greiða
skaðabætur. I Sovétríkjunum
hefði öðruvísi verið farið að.
Lögreglan myndi byrja á því
að hefja dómsrannsókn gegn
nágrannanum. Hann ætti ekki
að leggja bílnum sínum þannig
að ráðherrann gæti ekið á hann
og auðvitað þyrfti að athuga
hvernig nágranninn hefði getað
eignast bíl. Hann skyldi þó aldr-
ei hafa keypt hann fyrir illa
fengið fé?
Launakjör
Forréttindi herrastéttarinnar
í ríkjum sósíalismans eru marg-
skonar. Ef byrjað er á launa-
kjörunum, þá hafa liðsmenn
Nomenklatura mun hærri laun
en aðrir og lengra orlof. Að auki
fá þeir mánaðarlega einskonar
ávísun, sem hægt er að nota til
að kaupa margskonar vörur í
sérstökum búðum, sem aðrir
hafa ekki aðgang að. Þar er
vöruúrval meira en í venjulegum
verslunum og þar fæst varning-
ur, sem aldrei sést í verslunum,
sem almenningur kemur í. Meira
að segja í hinu stóra vöruhúsi
GUM í Moskvu er á 3. hæð sér-
stök deild — Deild 100 —, sem
aðeins er fyrir háttsetta.
Sérstök veitingahús eru starf-
andi a.m.k. í stærri borgum, eins
og t.d. í Moskvu, þar sem einung-
is Nomenklaturistar hafa að-
gang að. Þar er allt fyrsta
flokks, matur og vín, en verðlag
svipað og í venjulegum mötu-
„Allt daglegt líf
herrastéttarinnar
mótast af því, að hún
einangrar sig sem mest
frá hinurn almenna
borgara. Flest af því,
sem hún nýtur í dag-
legu lífí er „sérstakt“
að því leyti, að það er
eingöngu ætlað
henni.“
neytum, þar sem verkamenn
snæða hádegisverð og standa í
löngum biðröðum til að komast
að og fá ólystugan og lélegan
mat. Einnig geta þeir útvöldu
fengið mat á þessum fínu stöð-
um til að taka með heim, þannig
að fjölskyldan getið notið góðs af
dýrðinni.
Húsnæðismálin
Það hyldýpi, sem er milli al-
mennings og herrastéttarinnar
kemur mjög greinilega fram í
húsnæðismálum. Meðal al-
mennra borgara ríkir húsnæð-
isskortur, biðlistar langir og
strangar reglur gilda um stærð
húsnæðis á hvern íbúa (9 fer-
metrar á mann). Ef íbúðarstærð
einhverrar fjölskyldu fer fram
yfir þessi mörk, er það sem fram
yfir fer tekið af fjölskyldunni, ef
það er ekki hægt af tæknilegum
ástæðum, þá þarf að greiða
3svar sinnum hærri leigu af um-
framhúsnæðinu.
í heimi Nomenklatura gilda
engar slíkar reglur. Sérstök
stofnun sér um að byggja íbúð-
arhús, sem sérstaklega eru ætluð
herrastéttinni. Þar eru engir
biðlistar og íbúðir eru rúmgóðar
og þægilegar. í heimi Nomen-
klaturistanna eru íbúðirnar
stöðutákn, stöðug keppni er um
að reyna að fá stærri og betri
íbúð og meðal þessa fólks er eitt
vinsælasta umræðuefnið íbúðir,
íbúðaskipti og flutningar.
Sumarhúsin
En herrastéttarmennirnir fá
ekki aðeins íbúðir, heldur einnig
sumarhús úti á landi — datja.
Þeir sem hærra eru settir fá til
umráða án kostnaðar, sumarhús
fyrir sig og sína fjölskyldu. Þessi
sumarhús eru í eigu ríkisins og
eru byggð í hverfum, þar sem
ýmis þjónusta er byggð upp,
veitingahús, verslanir, kvik-
myndahús, klúbbar,
iþróttamannvirki og bókasafn —
allt eingöngu fyrir Nomenklat-
uristana.
Allt daglegt líf herrastéttar-
innar mótast af því að hún ein-
angrar sig sem mest frá hinum
almenna borgara. Flest af því
sem hún nýtur í daglegu líf er
„sérstakt" að því leyti, að það er
eingöngu ætlað henni. Herra-
stéttin hefur sérstök tómstunda-
heimili, hvíldar- og hressingar-
heimili, sjúkrahús og
heilsugæsiustöðvar, veitingahús,
hárgreiðslustofur, bíla- og bens-
ínstöðvar og sérstök bílnúmer.
Sérstakt net upplýsingamið-
stöðva og sérstakt símakerfi er
fyrir herrastéttina, sérstök
barnaheimili, skólar og sérstakir
háskólar. Sérstakir klúbbar og
sér biðsalir á járnbrautastöðv-
um og flugstöðvum — og að lok-
um sérstakir grafreitir í kirkju-
görðum.
Frá vöggu til grafar
í Sovétríkjunum getur Nom-
enklatur-fjölskylda lifað frá
vöggu til grafar, — unnið, tekið
sér frí, keypt inn, ferðast, veikst
og dáið án þess nokkurn tíma að
komast í samband við sovéskan
almenning, sem hún telur sig
þjóna. Einangrun Nomenklatura
frá fólkinu er ekkert minni en
einangrun útlendinga, sem
dveljast í Sovétríkjunum. Mun-
urinn er aðeins sá, að útlend-
ingar fá ekki að komast f sam-
band við almenning, en Nom-
enklatura vill það ekki.

Miðausturlönd:
Verður samningur ísraela
og Líbana raunhæfúr?
I annað skipti á fjórum árum
hefur verið gerður samningur í
Miðausturlöndum um skipan
mála, fyrir meðalgöngu Bandaríkj-
anna. Samningur ísraela og Líb-
ana nú er að því leyti frábrugðinn
Camp David-samkomulagi Egypta
og Israela, að Bandaríkjamenn
virðast nú tvímælalaust skipa sér
að baki þess meirihluta Araba sem
vill að ísraelsher fari frá líbönsku
landi. Þetta gæti gefið vísbendingu
um nýja þróun í samningamálum í
þessum heimshluta, að mati dipló-
mata þar. í kjölfar ferðalaga
George Schultz, utanríkisráðherra
Bandaríkjanna, um þennan heims-
hluta og niðurstöðu mála, hafa
Sýrlendingar nú hafið harkalega
gagnrýnisherferð, lagt áherzlu á
hversu fráleitt sé að Arabaland
skuli yfirleitt fást til að eiga við-
skipti við ísrael. Sýrlendingar voru
einnig mjög hatrammir vegna
Camp David-samkomulagsins 1979
og raunar allar götur frá för Sad-
ats til Jerúsalem 1977. Assad, for-
seti Sýrlands, sagði þá að Kgyptar
veiktu með því samstöðu og styrk
Arabaþjóóanna og viðurkenndu í
reynd ákveðin áhrif ísraela á
svæðinu.
Töluverður viðhorfsmunur
blasir við, miðað við 1979, eink-
um og sér í lagi er bent á að
Sadat hafi í bókstaflegum skiln-
ingi einangrast í Arabaheimin-
um og einu ríkin sem studdu
hann voru Oman og Súdan. Nú
hefur Amin Gemayel, forseti
Líbanons, og hin veika stjórn
hans þó aflað sér umtalsverðs
stuðnings. Eyptaland, Jórdanía
og frak hafa öll komið Líbanon
til varnar þegar Sýrlendingar
hafa haft í hvað mestum hótun-
um. Að vísu er þessi stuðningur
við Líbani meira til kominn af
ágreiningi við Sýrlendinga, sem
á sér mismunandi orsakir —
heldur en að náungakærleikur-
inn ríki einn. í Beirút telja
menn, að Alsír, Marokkó og Tún-
is muni einnig láta í ljós sam-
stöðu með Líbönum. Saudi-
Arabía og ríkin við Persaflóa
muni sjálfsagt reyna að forðast í
lengstu lög að lenda opinberlega
í útistöðum við Sýrlendinga, en
reyna bak við tjöldin að milda
hug Sýrlendinga og telja þá á,
hvort sem þeim líkar betur eða
verr, að halda á brott með her-
afla sinn frá Líbanon ef fsraelar
gera það.
Eina Arabalandið sem styður
Sýrlendinga í gegnum þykkt og
þunnt er Líbýa og Frelsissamtök
Palestínumanna hafa upp á síð-
kastið hallað sér að málflutningi
Sýrlendinga meira en fyrr. Þá
getur Sýrland sjálfsagt vænzt
stuðnings frá Suður-Jemen í
einni eða annarri mynd.
Sovétríkin hafa vitanlega for-
dæmt samning fsraela og Líbana
og það er flestra skoðun, að stór-
auknar hergagnasendingar og
hernaðarráðgjöf til Sýrlendinga
sé gerð í því augnamiði að draga
úr þeirri hættu sem Sovétmenn
telja vera, ef áhrif Bandaríkja-
manna færu að eflast innan
Arabaríkjanna.
Líbanskir embættismenn
segja, að meginástæða þess að
Líbanir standi ekki einir uppi
eins og Sadat gerði á sínum tíma
sé að Gemeyel hafi verið stað-
ráðinn í að læra af mistökum
Sadats. Hann hafi séð til þess að
Arabaríki fengju sem gleggstar
fregnir af gangi samningavið-
ræðnanna við Israel og forðast
„sjokk-meðferð" Sadats. Og
Gemeyel hefur einnig látið að
því liggja, að hann muni ekki
gera friðarsamning við ísraela
né fallast á að þeir hefðu nokkur
hernaðarleg ítök í landinu eftir
að hermenn þeirra væru farnir.
Auk þess ber að geta þess hve
ólíkir þessir tveir persónuleikar
eru, Sadat og Gemeyel, Sadat
varð á endanum sá eini sem var í
sviðsljósinu af Egyptum þegar
unnið var í samningamálunum
við ísraela, Gemeyel hefur haft
hægt um sig og því er þessi
samningur nú ekki beint tengdur
honum persónulega eins og
Camp David tengdist Sadat.
Bandaríkjamenn eru í sér-
kennilegri stöðu í þessum heims-
hluta nú. Þeir eru í senn helztu
stuðningsmenn fsraela og þeir
eru samtímis það afl sem mörg
Arabaríki virðast horfa nokkr-
um vonaraugum til, og Schultz,
utanríkisráðherra, sagði á dög-
unum að báðir aðilar treystu
réttsýni Bandaríkjanna og fyndu
friðarvilja þeirra.
En nú þegar samningurinn
hefur verið undirritaður liggur
svo beinast við að átta sig á hvað
muni verða næst. Fari svo að
Sýrlendingar neiti alfarið að
hreyfa sig frá Líbanon mun það i
fyrsta lagi orsaka að ísraelar
fara hvergi og þar með er samn-
ingurinn í sjálfu sér farinn fyrir
lítið. En það gæti sjálfsagt einn-
ig valdið djúpri sundrung innan
Arabaríkjanna. Sumir bjartsýn-
ismenn halda að Sýrlendingar og
PLO muni þegar í harðbakkann
slær ekki vilja að til slíks komi
og þeir muni draga sig í hlé til að
halda heiðri sínum út á við.
Neitun Assads, Sýrlandsfor-
seta, að samþykkja hvorki eitt
né neitt sem viðkemur þessum
herjabrottflutningi kemur vissu-
lega ekki á óvart. Sönnu nær
væri að það hefði komið flatt
upp á flesta ef hann hefði kúvent
allt í einu. Ýmsir halda að vax-
andi áhrif Sovétmanna í Sýr-
landi og stóraukin hernaðarað-
stoð kunni að verða til þess að
Sýrlendingar treysti sér til að
Gemeyel forseti Líbanons
fara út í vopnuð átök við Israela.
Það er þó ekki líklegt, ísraelski
herinn er svo langtum betur
vopnum og gögnum búinn, fyrir
utan að þjálfun hermanna Sýr-
lands kemst ekki í hálfkvisti við
herþjálfun í ísrael þótt Sýrlend-
ingar séu fleiri. I Bandaríkjun-
um virðist sú skoðun ríkjandi
meðal áhrifamanna, að það
myndi verða Sýrlendingum og
PLO alvarlegur álitshnekkir að
neita að hverfa á braut ef ísrael-
ar gera það, og ekki sé trúlegt að
þeir taki þá áhættu. En þess er
þá að geta, að fæstir hafa nokkra
trú á því.að ísraelar fari burt úr
Líbanon á undan Sýrlendingum.
Þar með er komið upp rétt eitt
þráteflið enn og hverjar lyktir
verða á því er svo aftur önnur
saga og líklega nokkuð langdreg-
in. Og meðan ekki hefur heldur
tekizt að leysa, svo að allir geti
unað við, málið með framtíð
Suður-Líbanons — sem oft er
kallað Haddad-land er langt í
frá að allir hnútar hafi verið
leystir.
(Heimilidir m.a. NYT o.fl.)