Morgunblaðið - 29.05.1983, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. MAÍ 1983
Plmrgmi Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 210 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 18 kr. eintakiö.
Léttir og kvíði
Rey kj a víkurbréf
Blaðamenn Morgunblaðsins
fóru um Reykjavík í fyrra-
dag og spurðu fólk á förnum vegi
um álit þess á ríkisstjórninni.
Svörin birtust í blaðinu í gær. í
þeim felst siður en svo illska í
garð stjórnarinnar. „Það er tími
til kominn að gera eitthvað, og ég
held að allir íslendingar verði að
vera ábyrgir. Ég hef þó dálitlar
áhyggjur gagnvart láglaunafólk-
inu og kvíði næstu misserum
fyrir þess hönd. En einhverjir
verða að stjórna," sagði Helgi
Þórðarson, starfsmaður við
Reykjavíkurhöfn. Má taka Helga
sem dæmigerðan fulltrúa við-
mælenda Morgunblaðsins. Hin
samhljóða niðurstaða viðmæl-
endanna vekur athygli og í ríkis-
fjölmiðlunum í gærkvöldi komu
fram svipuð viðhorf þegar frétta-
menn þeirra í Reykjavík, á Akur-
eyri og á Egilsstöðum leituðu
álits almennings á ríkisstjórn-
inni. Auðvitað eru ekki allir á
einu máli, skárra væri það í lýð-
ræðisþjóðfélagi, en sú skoðun er
greinilega yfirgnæfandi að gefa
eigi ríkisstjórninni færi á að
reyna sig. Viðbrögðin staðfesta
þá skoðun, að í kosningunum
voru menn ekki að kjósa fram-
hald óðaverðbólgu og stjórnleys-
is. Öllum er ljóst að taka verður
til hendi.
Meginforsenda þess að ríkis-
stjórninni heppnist áform sín er
að henni takist að laða allan al-
menning til fylgis við þau.
Stjórnarandstöðunni er þessi
staðreynd ljós og þess vegna legg-
ur hún höfuðkapp á að gera
ráðstafanir stjórnarinnar sem
tortryggilegastar með því að
draga upp dökka mynd af hag
manna þegar fram líða stundir.
Verkalýðsforystan hefur skipað
sér í fylkingu með stjórnarand-
stöðunni og kveður nú við annan
tón hjá talsmönnum hennar en
undanfarin misseri. Með hliðsjón
af þröngum pólitískum hagsmun-
um er tiltölulega auðvelt að setja
sig í spor stjórnarandstöðunnar.
Þeir sem hana skipa treystu sér
ekki til þess i stjórnarmyndun-
arviðræðunum að takast á við
vandann með jafn róttækum
hætti og stjórnarflokkarnir.
Vinstri flokkarnir heltust úr lest-
inni hver á eftir öðrum og sögu-
legust var uppgjöf Alþýðuflokks-
ins. Forystumönnum allra stjórn-
málaflokkanna hafa verið kynnt-
ar hinar kvíðvænlegu efnahags-
legu staðreyndir og með hliðsjón
af þeim er auðvelt að draga þá
ályktun að vinstri verðbólguveisl-
unni hljóti að ljúka. Foringjar
þeirra flokka sem treystu sér
ekki til að takast á við vandann
reyna nú að skýra ástæðurnar
fyrir uppgjöf sinni.
Um afstððu verkalýðshreyf-
ingarinnar gegnir allt öðru máli
en stjórnarandstöðuflokkanna.
Forystumenn hennar verða að
taka mið af öðru en flokkspóli-
tiskum hagsmunum. Fyrir þá
skiptir miklu að ekki skapist djúp
á milli málflutnings forystunnar
og afstöðu félagsmannanna. Hin
harða stjórnarandstaða sem
fram kemur í ummælum verka-
lýðsforingja er í hróplegri and-
stöðu við hugmyndir almennings
ef marka má fyrstu viðbrögð
fólks á förnum vegi sem áður eru
rakin. Ýmsir munu vafalaust
draga þá ályktun af stóryrtum
yfirlýsingum verkalýðsforingja,
að það sé greinilega þjóðarbúinu
fyrir bestu að samningsréttur um
kaup og kjör sé afnuminn. Ekki
er heppilegt að almenningsálit
þróist á þann veg. Þar með
minnkar stuðningur við þá
grundvallarskoðun að ríkisvaldið
eigi ekki að hafa bein afskipti af
kj ar asam n i ngu m.
Samhliða því sem stefnt er að
efnahagslegu jafnvægi innan
þeirra marka sem þjóðartekjur
setja er nauðsynlegt að skapa
hóflegt jafnvægi í yfirlýsingum
þeirra sem gera kröfu til þess að
móta viðhorf almennings. Það er
jafn óskynsamlegt eins og málum
er komið að lofa gulli og grænum
skógum og magna upp þann kvíða
sem óhjákvæmilega býr um sig
vegna fyrirsjáanlegra þrenginga.
Frelsi fyrir
Sakharov
óbelsverðlaunahafinn
Andrei Sakharov hefur ver-
ið tákn þeirra manna í Sovétríkj-
unum sem sætta sig ekki við
ofríkisstjórn kommúnismans.
Hann hefur ekki látið Kreml-
verja þagga niður í sér og með
aðstoð konu sinnar Yelenu komið
þeim boðum vestur yfir járntjald
að vegna hjartabilunar óski þau
hjón eftir að fá að flytjast á brott
frá Sovétríkjunum. Norska ríkis-
stjórnin hefur boðið Sakharov að
setjast að í Noregi og Svenn
Stray, utanríkisráðherra, hefur
meðal annars sent Andrei Grom-
yko, utanríkisráðherra Sovétríkj-
anna, tilmæli um að hann beiti
áhrifum sínum til að Sakharov
fái frelsi.
fhlutun norsku ríkisstjórnar-
innar byggist á mannúðarsjón-
armiðum. Um það verður ekki
deilt að ofsóknir sovésku örygg-
islögreglunnar hafa stuðlað að
heilsuleysi Sakharovs og þreng-
ingarnar eru beinlínis orðnar
honum lífshættulegar. Kreml-
verjar sýna engu að síður hina
venjulegu þvermóðsku sem
stangast á við grundvallaratriði
yfirlýsinga sem þeir hafa staðfest
með hátíðlegri undirskrift sinni
eins og Helsinki-samþykktina frá
1975.
Ekkert bendir til þess að valda-
taka Yuri Andropovs, fyrrum yf-
irmanns KGB, breyti samskipt-
um austurs og vesturs á betri veg.
Ofsóknirnar í garð Sakharovs eru
því til staðfestingar i mannrétt-
indamálum. Nýjustu yfirlýsingar
Sovétmanna um að fleiri kjarn-
orkueldflaugum verði beint gegn
ríkjum Vestur-Evrópu sýna að á
hernaðarsviðinu ætla Kremlverj-
ar að halda áfram að hóta öllu
illu.
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Stjórnar-
myndunin
Nú, þegar ný ríkisstjórn hefur
tekið við, er auðveldara að sjá at-
burðarás síðustu vikna í skýru
ljósi. Aö kosningum loknum var
sýnt, að engin þingræðisstjórn
yrði mynduð án Sjálfstæðisflokks-
ins. Hans var að meta kostina,
sem fyrir lágu.
Samstarf við Alþýðubandalagið
kom ekki til greina. Aðstæður nú
voru allt aðrar en 1979, þegar
hvatt var til slíks samstarfs hér á
síðum Morgunblaðsins. Á síðustu
þremur árum hefur Alþýðubanda-
lagið fest sig í afstöðu til veiga-
mikilla mála, sem óhugsandi var,
að Sjálfstæðisflokkurinn gæti léð
máls á. Þar er átt við deilumálin
við Svissneska álfélagið og upp-
byggingu orkufreks iðnaðar yfir-
leitt, svo og flugstöðvarmálið.
Stóriðjan mun skipta sköpum um
efnahagslega framtíð þjóðarinnar
á næstu áratugum og málamiðlun
við Alþýðubandalagið á þeim
vettvangi kom ekki til greina.
Málamiðlun um flugstöðvarbygg-
ingu var líka útilokuð. Þegar af
þessum ástæðum gat ekki komið
til samstarfs milli þessara tveggja
flokka. Hugsunin á bak við sam-
vinnu þeirra í milli hefur alltaf
verið sú, að þar kæmu saman þeir
tveir flokkar, sem mest ítök hefðu
í atvinnulífi þjóðarinnar. Sjálf-
stæðisflokkurinn bæði hjá
atvinnuvegunum og í verkalýðs-
hreyfingunni, en Alþýðubandalag-
ið í verkalýðssamtökunum.
Með því að beita þessum áhrif-
um gætu þessir flokkar sameigin-
lega náð því marki að losa þjóðina
úr viðjum verðbólgunnar. En
einnig á þessu sviði er vafamál,
hvort Alþýðubandalagið hefði að
þessu sinni getaö staðið við sitt.
Ástæðan er sú, að á síðustu fjór-
um árum hefur Alþýðubandalagið
gengið svo mjög á innistæðu sína
hjá verkalýðshreyfingunni, ef svo
má að orði komast, að spyrja má,
hvort þar sé nokkuð eftir, m.ö.o.
að alþýðubandalagsmenn hefðu
einfaldlega ekki haft mátt til þess
eftir feril síðustu fjögurra ára að
tryggja stuðning verkalýðssam-
takanna við slíka ríkisstjórn.
Tækifæri alþýðubandalags-
manna til þess að ná samstarfi við
Sjálfstæðisflokkinn var í desem-
ber 1979. Þeir kusu að hafna því,
en reyna í þess stað að kljúfa
Sjálfstæðisflokkinn. Það mistókst,
en sjálfir sitja þeir uppi með
versta viðskilnað ríkisstjórnar á
Islandi í hálfa öld.
Af þessum ástæðum var von-
laust að reyna myndun nýsköpun-
arstjórnar eða ræða við kommún-
ista um stjórnarsamstarf hvað þá
þegar formanni Alþýðubandalags-
ins var falin stjórnarmyndun, sem
var ekkert annað en tímasóun,
eins og Morgunblaðið benti strax
á. Þeir sem hafa gagnrýnt þessa
afstöðu Morgunblaðsins ættu að
líta í eigin barm.
Sú ríkisstjórn, sem sjálfsagt
hefur verið mestur stuðningur við
innan Sjálfstæðisflokksins í upp-
hafi, var samstjórn með Alþýðu-
flokki og Bandalagi jafnaðar-
manna. Könnun á slíku stjórnar-
samstarfi hófst hálfum mánuði of
seint. Ástæðan fyrir því var ekki
viljaleysi sjálfstæðismanna, held-
ur sú afstaða Alþýðuflokksins
fyrst eftir kosningar, að samstarf
við Vilmund Gylfason kæmi ekki
til greina. Hugmyndir alþýðu-
flokksmanna þá um samstarf við
kvennalistann voru óraunhæfar.
Þegar alþýðuflokksmenn sáu fram
á samstjórn Sjálfstæðisflokks og
Laugardagur 28. maí
Framsóknarflokks vildu þeir hins
vegar kanna möguleika á sam-
starfi við Vilmund. Þá var það of
seint, en jafnframt höfðu vaknað
miklar efasemdir í þingflokki
Sjálfstæðisflokksins um, að slikt
þriggja flokka samstarf yrði á
nægilega traustum grunni byggt.
Innan Sjálfstæðisflokksins og
Framsóknarflokksins var sterkur
vilji fyrir því að hafa Alþýðu-
flokkinn með í samstarfi þeirra. í
ljós kom hins vegar, að innviðir
Álþýðuflokksins eru of veikir. Inn-
an flokksins er öflugur hópur, sem
barðist gegn hvers konar stjórn-
arsamstarfi af hálfu Alþýðu-
flokksins í von um, að með því
gætu þeir knúið fram nýjar kosn-
ingar sem fyrst. Þarna voru m.a. á
ferðinni fallnir þingmenn, sem
vilja ná kjöri á ný. Þegar til kom,
hafði þingflokkur Alþýðuflokksins
ekki styrk til þess að leiða Alþýðu-
flokkinn inn í þriggja flokka sam-
starf með Framsóknarflokki og
Sj álf stæðisflokki.
Þegar hér var komið sögu, var
enginn kostur eftir annar en sam-
starf Sjálfstæðisflokks og Fram-
sóknarflokks. Það tók þingflokk
Sjálfstæðisflokksins þrjár vikur
að sætta sig við þá tilhugsun. Það
mun taka almenna flokksmenn
lengri tíma. En mikilvægt er, að
Sjálfstæðisflokkurinn komi sér
ekki upp sams konar minnimátt-
arkennd gagnvart samstarfi við
Framsóknarflokkinn vegna kosn-
ingaúrslitanna 1978, eins og Al-
þýðuflokkurinn situr enn uppi
með gagnvart samstarfi við
Sjálfstæðisflokkinn vegna kosn-
ingaúrslitanna 1971, sem stöfuðu
af stofnun Samtaka frjálslyndra
og vinstri manna, en voru ekki af-
leiðing Viðreisnarsamstarfsins í
13 ár.
Enginn einn maður átti meiri
þátt í myndun þessarar ríkis-
stjórnar en Geir Hallgrímsson,
formaður Sjálfstæðisflokksins.
Það var mun erfiðara verk að leiða
þingflokk Sjálfstæðisflokksins til
samstarfs í þessari ríkisstjórn en
þingflokk Framsóknarflokksins.
Þetta tókst Geir Hallgrímssyni á
sviptingasömu þriggja vikna
tímabili. Það má því segja, að
hann hafi myndað þessa ríkis-
stjórn fyrir Steingrím Her-
mannsson.
Stjórnar-
forystan
Það er alltaf álitamál fyrir
stjórnmálaflokk hvernig standa á
að skiptingu ráðuneyta i samstarfi
við annan flokk. Þetta á ekki sízt
við um Sjálfstæðisflokkinn, sem
yfirleitt hefur mikla yfirburði í
þingstyrk og almannafylgi gagn-
vart samstarfsflokkum í ríkis-
stjóm.
Þegar samstjórn Sjálfstæðis-
flokks og Framsóknarflokks var
mynduð 1950, varð það samkomu-
lag milli flokkanna, að hvorugur
flokksformanna tæki við embætti
forsætisráðherra, heldur einn af
þingmönnum Framsóknarflokks-
ins. Þegar sömu flokkar gengu til
samstarfs á ný 1953 varð ólafur
Thors forsætisráðherra, en Her-
mann Jónasson kaus að standa
utan stjórnarinnar og sneri sér að
því að undirbúa nýja vinstri
stjórn. Ekkert álitamál var, að
Sjálfstæðisflokkurinn hefði á
hendi stjórnarforystu á Viðreisn-
arárunum.
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
f alþingiskosningunum 1974
vann Sjálfstæðisflokkurinn stór-
sigur. í kjölfar þeirra var mynduð
samstjórn Sjálfstæðisflokks og
Fram3Óknarflokks undir forsæti
Geirs Hallgrímssonar. Það voru
rökrétt úrslit þeirra kosninga.
Sjálfstæðisflokkurinn hafði fengið
umboð þjóðarinnar til þess að
leiða útfærslu í 200 mílur, eyða
óvissu í varnarmálum og taka upp
baráttu við óðaverðbólguna, sem
vinstri stjórn ólafs Jóhannesson-
ar hafði hleypt af stað. Framsókn-
arflokkurinn hafði verið í forystu
fyrir misheppnaðri ríkisstjórn. Þá
brá svo við, að allmargir þing-
menn Sjálfstæðisflokksins töldu
eðlilegra, að Framsóknarflokkur-
inn héldi stjórnarforystu áfram.
Þetta var auðvitað óeðlilegt með
öllu og varð ekki, en var árum
saman notað í því innanflokks-
stríði, sem í hönd fór innan Sjálf-
stæðisflokksins.
Sumarið 1978 var Sjálfstæðis-
flokkurinn hins vegar reiðubúinn
til að ganga til nýs Viðreisnar-
samstarfs við Álþýðuflokkinn
undir forystu Alþýðuflokksins. Þá
hafði Sjálfstæðisflokkurinn tapað
miklu í kosningunum en Alþýðu-
flokkurinn unnið stórsigur. Þess
vegna var eðlilegt, að hann hefði
með höndum forystu í slíkri
stjórn. Alþýðuflokksmenn völdu
þann kostinn að ganga inn í
vinstri stjórn með alkunnum af-
leiðingum.
í þingkosningunum í apríl sl.
varð Framsóknarflokkurinn fyrir
miklu áfalli og missti þrjá þing-
menn. I raun og veru tapaði hann
mest í kosningunum vegna þess,
að tap Alþýðuflokksins stafaði
m.a. af djúpstæðum klofningi í
flokknum með stofnun Bandalags
jafnaðarmanna. Til viðbótar við
þetta mikla áfall í kosningunum
kemur Framsóknarflokkurinn út
úr fráfarandi ríkisstjórn með
ábyrgð á viðskilnaði, sem Þórar-
inn Þórarinsson lýsir svo í
forystugrein í Tímanum í gær,
föstudag: „Síðustu 50 árin hefur
ríkisstjórn ekki komið til valda
undir erfiðari kringumstæð-
um ...“ Enn má nefna, að Fram-
sóknarflokkurinn hefur setið í öll-
um ríkisstjórnum, nema einni i
nokkra mánuði, frá miðju sumri
1971. Enginn flokkur ber jafn
mikla ábyrgð á óförum okkar í
efnahagsmálum þessi tólf ár og
Framsóknarflokkurinn.
Þegar þessi forsaga er höfð í
huga, þarf engan að undra, þótt
mönnum komi einkennilega fyrir
sjónir sú ákvörðun þingflokks
Sjálfstæðisflokksins, að ganga til
stjórnarsamstarfs undir forystu
Framsóknarflokksins. Vilji
sjálfstæðismanna var sá, að
Sjálfstæðisflokkur hefði fimm
ráðherra og Framsóknarflokkur
fjóra og forsætisráðherraembætt-
ið yrði í höndum sjálfstæð-
ismanns. Þetta var eðlilegt, svo og
það að fækka ráðherrum um einn,
með hliðsjón af þeim sparnaðar-
ráðstöfunum, sem þessi ríkis-
stjórn mun beita sér fyrir. Þessu
hafnaði Framsóknarflokkurinn.
í þess stað bauð hann þingflokki
Sjálfstæðisflokksins að velja á
milli tveggja kosta: fimm ráðherr-
ar yrðu frá hvorum aðila og
stjórnarforystan á hendi sjálf-
stæðismanna, eða sex ráðherrar
frá Sjálfstæðisflokki og fjórir frá
Framsóknarflokki en forsætis-
ráðherra úr röðum framsóknar-
manna. I báðum tilvikum yrði
Sjálfstæðisflokkur með 8 ráðu-
neyti en Framsóknarflokkur
fimm.
í atkvæðagreiðslu um þessa
kosti innan þingflokks sjálfstæð-