Morgunblaðið - 02.07.1983, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 2. JÚLÍ 1983
Hagkvæmnifánar — alþjódleg samtök far-
manna og þróun strandsiglinga hér við land
- eftir Guðjón F.
Teitsson
Þegar rætt er um samkeppni
kaupskipa á heimshöfunum, er oft
minnst á hagkvæmni fána. Gn
hvað er nú það? Einkum er átt við
fána þeirra þjóða, sem hæna að
sér skráningu með lágum opinber-
um gjöldum ásamt því að gera
beint eða óbeint minnstar kröfur
um mönnun skipa, laun og trygg-
ingar áhafna, svo og um búnað
skipa og allt viðhald.
Þekktasti hagkvæmnifáni nú er
fáni smáríkisins Líberíu á vestur-
strönd Afríku, sem Bandaríkja-
menn áttu á sínum tíma mestan
þátt í að stofna, einkum fyrir
blökkumenn leysta úr ánauð í
Bandaríkjunum, enda er nafn
ríkisins beinlínis við það tengt.
Á miðju ári 1982 voru sam-
kvæmt Lloyd’s Register skráð
undir fána Líberíu kaupskip sam-
tals 70,7 millj. brúttólesta, en af
öðrum hagkvæmnifánum má
nefna fána Panama með 32,6 milj.
br.l. og Singapore með 7,2 millj.
br.l.
Til samanburðar skal bent á, að
á nefndum tíma var allur kaup-
skipafloti undir brezkum fána að-
eins 22,5 millj. br.l. og undir
norskum fána 21,9 millj. br.l. En
vafalaust eru skip margra brezkra
og norskra félaga og einstaklinga
meðal þeirra, sem skráð eru undir
hinum svonefndu hagkvæmnifán-
um.
Nýlegar reglur um
mönnun norskra kaupskipa
Komið hefir fram í norskum
blöðum, að þrátt fyrir opinberar
tilslakanir á hinum síðustu árum
varðandi kröfur eða reglur um
mönnun norskra kaupskipa, hefir
samt gætt verulegrar áleitni af
hálfu norskra útgerðarmanna að
setja skip sín undir erlenda hag-
kvæmnifána. Er það nýjast að
frétta frá Noregi í þessu máli, að
hinn 1. marz sl. tóku gildi þar í
landi breyttar reglur um mönnun
kaupskipa, sem valdið hafa mikilli
andstöðu farmanna, svo sem m.a.
kom greinilega fram í stórri
blaðaauglýsingu (500 nn2) frá
norska sjómannasambandinu,
Norsk Sjömannsforbund, hinn 18.
apríl sl. með nokkurn veginn svo-
hljóðandi te\ta í íslenzkri þýð-
ingu:
„Farmenn missa vinnuna vegna
stefnu ríkisstjórnarinnar. Afleiðing:
Minnkað öryggi og starfsmanna-
þrælkun. — Mönnunarreglurnar,
sem gildi tóku 1. marz á þessu ári,
munu leiða af sér stórkostlegt at-
vinnuleysi meðal farmanna. Nú
eru næstum 3.500 án atvinnu, en
5.000—6.000 kunna að bætast í
hópinn. — Atvinnuleysi meðal
farmanna mun aukast frá nál.
10% og upp fyrir 25% vegna
stefnu ríkisstjórnarinnar.
Samkvæmt lögum á reglubund-
inn vinnutími á skipum að vera
165 tímar á mánuði. Vinnutími nú
er næstum 300 tímar á mánuði.
25% fækkun manna leiðir til
enn meira vinnuálags. Hið opin-
bera þvingar sjómenn til að vinna
lengur en samræmist lögum. Af-
leiðingin verður sú, að sjómenn
slíta sér út og slysahætta vex.
Hinar nýju mönnunarreglur eru
settar án samráðs við farmanna-
samtökin, sem í heild hafa mót-
mælt. — En ríkisstjórn hægri-
manna þurfti að efna kosningalof-
orð sín til skipaeigenda."
Svipuð skoðun og fram kemur
samkvæmt nefndri auglýsingu frá
norska sjómannasambandinu
hafði skömmu fyrr birzt í hinu
norska tímariti Klassekampen,
svohljóðandi í ísl. þýðingu:
„Dularfullir skipskaðar. Skipa-
rekstur er að verða alþjóðlegur, og
það á sér stað flótti undir fána
Panama, Líberíu og annarra landa
með lága skatta og annan útgerð-
arkostnað. — Ríkisstjórnir sýnast
einnig leggja blessun sína yfir
þetta.
Takmark útgerðarfyrirtækja er
auðskilið. Vegna eiginhagsmuna
óska þau að gera út frá löndum
þar sem gilda minni kröfur um
mönnun og eftirlit. — Öryggið
kostar peninga."
Alþjóðleg samtök flutn-
ingastarfsmanna
International Transport
Workers Federation
(samstöfun ITF)
Farmenn, sem sigldu um heims-
höfin, skildu snemma, að í
áhættusömum störfum og við-
skiptum við menn og náttúruöfl
var þeim mikil þörf á félagslegri
samstöðu, og eru því samtök far-
manna vafalaust meðal elztu og
traustustu stéttasamtaka, sem til
eru, fyrst og fremst á heimaslóð-
um skipanna en einnig á alþjóða-
vettvangi gegnum ITF, sem hefir
aðalaðsetur í London.
Gefur ITF árlega út leiðbein-
andi tölur um mánaðarkaup og yf-
irvinnutaxta hinna ýmsu skip-
verja frá iéttadreng til skipstjóra,
svo og um fæðispeninga í leyfum,
bætur fyrir tap eignarmuna, bæt-
ur í sambandi við dauðsföll o.fl.
Ekki mun þó haldið strangt við
nefndar ieiðbeinandi tölur, ef
stéttarfélög í fánalandi eða þjóð-
landi skipverja hafa samið um
annað. Hægt er að leita aðstoðar
ITF vegna vanskila á launa-
greiðslum til skipverja o.s.frv.
Með skírskotun til þess, sem áð-
ur er sagt um óánægju farmanna í
Noregi út af nýjum mönnunar-
reglum fyrir norsk kaupskip, hefir
komið til tals að biðja ITF að sker-
ast í leikinn og e.t.v. stöðva norsk
skip í erlendum höfnum nema
nefndum reglum verði breytt, en
um þetta mun þó ekki enn hafa
verið tekin endanleg ákvörðun,
þegar þetta er ritað.
Fánamál á íslandi
Ekki er kunnugt, að kaupskip i
eigu fslendinga hafi hingað til
verið sett undir svonefnda hag-
kvæmnifána, enda flotinn ekki
stór og að yfirgnæfandi leyti
notaður til flutninga fyrir lands-
menn sjálfa.
Hins vegar hafa íslendingar oft
leigt erlend skip til einstakra
ferða eða um ákveðinn tíma, og
hefir það á síðari árum sumpart
verið talið stafa af því að hin er-
lendu skip hefðu færri skipverja
en íslensk, og gætu því talizt ódýr-
ari í rekstri. — Einnig mun hafa
verið hugmyndin að nota erlend
leiguskip sem nokkurs konar
kennslutæki til að þrýsta á stjórn-
völd og farmannasamtök hér að
samþykkja fækkun skipverja á ís-
lenskum kaupskipum.
Mest umtalað dæmi um þetta er
leiga Skipaútgerðar ríkisins á
norsku skipunum Coaster Emmy
frá 1979—’81 og síðan Velu frá
1981—’83 til hreinna strandferða
hér við land. Voru bæði hin
nefndu skip leigð að mestu með
erlendum áhöfnum þar til í marz
si. en síðan hefir aðeins norskur
skipstjóri og norskur yfirvélstjóri
fylgt Velu undir hinum norska
fána.
Hekla tekin úr umferð —
erlent skip leigt í staðinn
Það hefir leitt af leigu Velu hina
síðustu mánuði, að Hekla, eigið skip
útgerðarinnar, enn í góðu standi og
með frystilest og notalegt farþega-
rými umfram hið norska skip, hefir
verið látin liggja bundin og ónotuð í
höfn frá því í ágúst sl., auðvitaö með
fyrningu og ærnum kostnaði. Eru
margir undrandi á þessu fyrirbæri
og telja það þó táknrænt fyrir það
ástand, sem ríkt hefir með ýmsum
hætti í fjármálum hér á landi um
nokkurt skeið.
Af hálfu ábyrgðarmanna virðist
nefnd ráðstöfun helzt varin með
því, að Hekla þurfi 15 manna
áhöfn, en norska skipið aðeins 10
manna áhöfn. En eins og ég hefi
áður bent á í blaðagreinum, er hér
aðeins um að ræða heimatilbúinn
vanda, því að væri sjálfvirkni véla
í Heklu og Esju aukin, eins og við
smíði var beinlínis gert ráð fyrir,
ef viðhorf hér um mönnun breytt-
ist, þá myndi varla gerð krafa um
fjölmennari áhafnir á nefndum
skipum en á skipum eins og Velu
að undanskildum 1—2 skipverjum
vegna farþegarýmis í Heklu og
Esju, sem ekki er í Velu.
Hekla og Esja geta væntanlega
boðið upp á fullt eins mikið öryggi
og t.d. Askja (áður Lynx) eða syst-
urskipið Vela, og þó að lestun og
iosun fyrrnefndra skipa sé að
hluta til með nokkuð öðrum hætti,
að mestu vélrænum, þá ætti það
ekki beinlínis að fela í sér kröfur
um fleiri skipverja.
En hygginn og sómakær útgerðar-
maður einblínir ekki á fækkun
skipverja. Hann veit að vel mannað
skip nýtur yfirleitt mikilsverðrar og
oft aðkallandi aðhlynningar af hálfu
skipverja, sem spara jafnframt öðru-
vísi aðkeypta vinnu og viðgerðar-
kostnað, og fagmannlegur sjóbúnað-
ur skips og farms á leiðum milli
hafna er öryggislega mikils virði,
ekki sízt í strandferðum hér við
land, þar sem víða er mjög stutt á
milli hafna og því freistandi að taka
áhættu af slökum sjóbúnaði, einkum
ef mönnun skips er knöpp.
Má minna á, að nokkur flutn-
ingsskip hafa farizt við Noreg á und-
anförnum fáum árum vegna
ástæðna, sem taldar eru hafa verið
tengdar ófullnægjandi mönnun.
Því skal svo bætt við hér, að mið-
að við reynslu er talin mun meiri
hætta á ógætilegri hleðslu ekjuskipa
en annarra stykkjavöruskipa, og
kemur þá einnig sjóbúnaðurinn,
binding eða skorðun farms, sterk-
lega inn í myndina.
Breytt strandferðaskip
Askja og Vela falla ekki beinlín-
is undir það að kallast ekjuskip, en
aftur á móti átti Coaster Emmy
að geta kallast svo. Hafði skutdyr
til keyrslu út og inn, en hvers
vegna sá búnaður var aldrei
notaður í þau 2 ár, sem skipið var
í strandferðum hér við land, hefir
aldrei verið upplýst. — Vonandi
fer ekki eins með skutdyrabúnað
skips þess, sem í smíðum er fyrir
Skipaútgerðina í Bretlandi, en það
mun, eftir því sem talið er, koma
til með að kosta kringum 130
millj. kr. og verða því nálega 7-falt
dýrara en orðið er markaðsverð
einhverra hinna 6 Coaster-skipa í
Noregi eftir tvö gjaldþrot, fyrst 6
skipa og síðan fjögurra, í rekstri á
samtals' 5 árum. En Coaster-
skipin, 17 metrum styttri og með
heimingi minni burðargetu en nú,
áttu eitt sinn að vera góð fyrir-
mynd að 3 strandferðaskipum
fyrir Isiendinga samkvæmt tillögu
núverandi forstjóra Skipaútgerð-
ar ríkisins í nóv./des. 1977.
Skip í smíðum í Bretlandi hefir
verið skírt Esja, og bendir það til
þess að leggja eigi hinni eldri við
hlið Heklu í Reykjavfkurhöfn um
leið og nýja skipið kemur, nema sala
hafi áður tekizt.
Af hálfu Skipaútgerðarinnar voru
nýlega gefnar þær upplýsingar í út-
varpi, að ekki væri von um að fá
nema svo sem 24 millj. kr. samtals
fyrir bæði Heklu og Esju, smíðaðar á
Akureyri og teknar f notkun
1970/71, þótt bæði skipin verði enn
að teljast vel hæf til sinna nota.
Mun því væntanlega þurfa rúm-
lega 5-falt söluverð beggja Akureyr-
arskipanna til að mæta kaupverði
hins eina skips frá Bretlandi, sem þó
skortir algerlega frystilest, eins og
Öskju og Velu (dýrir gámar í stað-
inn), og er óforsvaranlega áfátt í far-
þegarými miðað við hin eldri skip. —
Hefi ég áður vakið athygli á því, að
einungis 2 tveggjamanna farþega-
klefar í hinu nýja skipi gefi litla
möguleika til að flytja óvenzlað fólk
af báðum kynjum, og væri líklegt, að
klefarnir 2 yrðu löngum uppteknir til
og frá Reykjavík af aðeins tveim
verzlunarmönnum með söluvarning
og sýnishorn.
Yrði því yfirleitt ekki án vand-
kvæða hægt að láta hið nýja strand-
ferðaskip flytja svo mikið sem ein-
staka sjúklinga til og frá fjórð-
ungssjúkrahúsum á lciðum kringum
land, en Askja og Vela hafa sem
kunnugt er alls ekkert farþegarými.
Að fortíð skal hyggja
Á árunum 1948—66 voru þáver-
andi strandferðaskip, Hekla og
Esja, með rúmlega 300 farþega-
svefnrúm og Herðubreið og
Skjaldbreið með 12 farþegasvefn-
rúm hvor, en nú á nánast að gefa
burt tvö strandferðaskip með nota-
legu farþegarými innan þeirra
marka, sem alþjóðareglur heimila í
vöruflutningaskipum, án þess frek-
ari kröfur séu gerðar um búnað, og
bjóöa upp á aðeins 4 farþegasvefn-
rúm í einu af þrem strandferðaskip-
um, sem þjóna eiga sama farsvæði
og áður nefnd 4 skip með á fjórða
hundrað farþegasvefnrúma.
Gerist þetta á sama tíma og rík-
ið stendur undir fjárfestingu í 40
farþegasvefnrúmum í ferjuskipi
Vestmannaeyja tii hreinna dag-
tímaferða milli Vestmannaeyja og
Þorlákshafnar, sem venjulega
taka kringum 3 klst. hvora leið.
í þessu sambandi er svo vert að
minna á grein, sem birtist 13.
janúar sl. í Tímanum, aðalmál-
gagni samgönguráðherra, þar sem
sagði í 4ra dáika fyrirsöng:
Varðskipin flytja fólk af Vestfjörð-
um. Flutningarnir eru alger neyð.
Engin aðstaða um borð, en brýnustu
öryggiskröfum sinnt.“
Kom þessi fréttagrein eins og
köld gusa á samþykkt, sem gerð var
á síðasta flokksþingi framsóknar-
manna, og frá var greint í Tímanum
hinn 18. nóvember sl. svo hljóðandi:
„Flokksþing framsóknarmanna
lýsir stuðningi við þá breytingu, sem
verið er að framkvæma á skipakosti
og þjónustu Skipaútgerðar ríkisins.
Með þeim breytingum mun Skipaút-
gerðinni gert kleift að þjóna betur
og hagkvæmar en áður dreifbýli
landsins.“
Er samþykkt þessi táknrænt
dæmi um það hvernig pólitískir gos-
ar geta stundum plataö saklaust
fólk, sem hóað er saman, til að sam-
þykkja næstum hvað sem vera skal.
Guðjón F. Teitsson.
Ath. Grein þessi er skrifuð um
miðjan maí og því fyrir gengis-
breytingu 27. maí.
G.F.T.
(luðjón F. Teitsson er fyrrverandi
íorstjóri Skipaútgerðar ríkisins.