Morgunblaðið - 03.07.1983, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. JÚLÍ 1983
35
vió
gluggann
eftirsr. Arelíus Nielsson
Guðs-
ríki —
fridur
og gieði
Aldrei hefur mér orðið eins
ljóst, hve hugsjónir ísrarlsku
spámannanna, einkum Jesaja,
um friðarheim mannkyns eru
fagrar og langt á undan sínum
tíma, og þegar ég sá málverk eft-
ir meistarann Edward Hicks í
Ameríku.
Hann var raunar prédikari
eða kvekaraprestur, sem prédik-
aði hinn sanna kristindóm, kær-
leikann í verki og sannleika ofar
öllum játningum og fræöafjötr-
um.
Og biblíuna kunni hann þó, að
kunnugra vitnisburði, nær því
utan að. En kjarna kristindóms
fann hann í þrem köflum Heil-
agrar ritningar: Jesaja spá-
dómsbók 11. kapítula. Sögunni
um miskunnsama, en fyrirlitna
samverjann í 10. kap. Lúkasar
guðspjalls. Og ljóði Páls um
kærleikann í 13. kap. fyrra Kór-
intubréfs.
Þrátt fyrir snilld sína taldi
han sig af miklu lítillæti aðeins í
hópi atvinnumálara, sem mála
hús og hluti. Samt vann hann
þau störf, oft eða alltaf á sér-
stæðan og listrænan hátt.
En með eigin orðum taldi
hann sig aðeins ólærðan „klessu-
makara". En nú á dögum, rúmri
öld eftir lát hans, er hann talinn
einna fremstur í flokki hinna
frumlegu málara Vesturheims.
Fólk brosti stundum að myndum
hans. Og honum þótti sem hann
hefði himin höndum tekið, ef
hann fékk greidda hundrað doll-
ara fyrir mynd, sem nú eru seld-
ar á tugi þúsunda dollara.
Á síðari hluta þessarar 20.
aldar hefur hinn þekkti gagn-
rýnandi Malcolm Vaughan ritað
um hann stutta grein, sem mun
vera eitt hið síðasta, sem hann
skrifaði.
En þessi orð hér styðjast við
þær staðreyndir, sem þar eru
nefndar. Um Ieið og þau eiga að
minna á þennan listamann, sem
hinn milda friðarboða, sem á
hugsjón bræðralags og einingar
allra þjóða og kynþátta heims
ofan allra landamæra, að æðstu
hugsjón.
Hugsunarháttur Edward
Hicks og lífsmótun öll, er svo
skyld lífsskoðun íslenzka sveita-
barnsins eins og það var hér
fyrir fimmtíu árum, að þar ber
ekki lit af lit.
Og aldrei hefur boðskapurinn
um guðsríki á jörðu, ríki friðar og
gleði verið þýðingarmeiri en nú, í
sífelldri skelfingu við kjarna-
vopn hinna svonefndu þjóðhöfð-
ingja heims annars vegar, og
sprengjur brjálaðra einstakl-
inga, hryðjuverkahópa, hins veg-
ar, svo enginn virðist óhultur.
En af listaverkum Hicks eru
80, sem flokkuð eru undir hinu
fagra heiti: „Ríki friðarins".
Málverk hans eru öll unnin
hreint og beint. Ef svo mætti
segja af barnslegri einlægni og
innileika.
Að myndríki bera þau nokk-
urn blæ persneskrar formsnilli
til forna. Hann skortir eða forð-
ast alla fræðilega uppbyggingu,
tilgerð og lærdómssnið, segir
þessi frægi gagnrýnandi, en
túlkar hins vegar: hið einlæga og
barnslega, sem mætti telja
hliðstætt skáldinu og málaran-
um William Blake á 19. öld.
Þeir eiga báðir að túlka frið-
inn, sem æðstu hugsjón, einmitt
með skáldlegum hugmyndum
Heilagrar ritningar, þar sem
„ljónið og lambið eru saman á
beit“.
Hicks lifði kenningu Krists
um „elsku til allra“ svo bókstaf-
lega, að hann varð afar vinsæll
maður.
Hann breytti bókstaflega eftir
kærleiksboðorði Krists og
treysti algjörlega spádómum um
ríki friðar í heimi hér.
Hicks vann fyrir sínu daglega
brauði með því að mála vagna,
dyraspjöld, hús og húsgögn,
skreytti mjólkurílát og ofnhlífar
og ýmislegt fleira í veröld
hversdagsins. Hann skildi við
allt fegurra, þegar hann kvaddi,
en það var, þegar hann kom eða
hóf að handleika það.
Gróft eða fínt verkefni varð
honum hið sama. Hann fékkst
við hvað sem var aðeins til að
tryggja daglega afkomu.
Prédikari varð hann rúmlega
þrítugur að aldri. Við það starf
ferðaðist hann fram og aftur á
hestbaki og flutti fagnaðarerind-
ið einföldum og auðskildum orð-
um, hvar sem hann kom. Hann
prédikaði í safnaðarhúsum, en
þó ekki síður í skólastofum.
Sjálfur óskaði hann að greiða
allan kostnað við prédikunar-
starf sitt, og varð því oft að taka
að sér hin auvirðilegustu verk til
að standa í skilum, því ekki vildi
hann skulda.
Hann var kominn á fullorðins-
ár, þegar hann hóf sína eiginlegu
myndmálum. í fyrstu aðeins sér
til skemmtunar og afþreyingar
frá hversdagsstritinu.
Fyrstu viðfangsefni hans í
listinni voru þá einmitt þessar
friðarmyndir. Þar birtust úlfar,
lömb, hlébarðar, kiðlingar, sem
oftast voru þá á beit eða að leik á
engjum eða í skógarrjóðrum, þar
sem barn eða börn bættust í
hópinn vefjandi örmum um háls
eða höfuð dýranna.
Seinna flutti hann sig um set í
vali viðfangsefna. Þá var það
sveitalíf yfirleitt. Náttúran í
allri sinni tign eða einfeldni.
Niagara-fossar í guðdómlegri
hátign, krafti og ljóma, með litl-
um mannverum í nánd. Eins og
hann vildi þar sýna samanburð á
smæð mannsins og mikilleika
Guðs.
Sem táknrænar myndir um
samskipti þjóða í ríki friðarins
málaði hann sáttmálagjörð
William Penns og indíánanna.
En frægust mun mynd hans
„Friður á jörðu". Þar sem hann
lýsir friðarsýn spámannsins Jes-
aja í 11. kapítula spádómsbókar
hans.
Hick hrærði og blandaði sjálf-
ur liti sína af mikilli hugkvæmni
og starfsreynslu. Má telja það
frumþátt þess, hve vel myndir
hans hafa staðizt tímans tönn
um áraraðir.
Hann, sem aðeins var bláfá-
tækur sveitamaður á mæli-
kvarða síns tíma, hvað þá heldur
nútímans, var aldrei þess um-
kominn að hafa tíma eða pen-
inga til náms og varð því að vera
sinn eigin kennari.
Hann sat oft, líkt og í leiðslu
að viðfangsefni sínu og málaði
eftir minni, eða hann fékk lánað-
ar smáfyrirmyndir annarra, sem
hann svo mótaði að eigin smekk
og felldi inn á myndsmíð sína:
Tré, akur, barn, ljón.
Hinn hugljúfi hreinleiki, sem
brosir við í myndum Hicks er
ljómi hans eigin sálar.
Sannfæring hans var sú, að
barnslegt trúnaðartraust frá
hjartahreinleika barnsins, væri
kjarni kristindómsins, lykill
himnaríkis.
„Ég vildi ekki skipta á minni
barnatrú fyrir milljónir millj-
óna,“ skrifaði hann í bréfi til
vinar.
Edward Hicks var meðalmað-
ur á hæð, næstum smágerður,
grannvaxinn og kvikur í hreyf-
ingum, en ákveðinn í fasi. Hann
hafði einu sinni nefbrotnað. En
einmitt þess vegna varð hann
karlmannlegri að útliti.
Hann hafði vígt allt sitt líf
þjónustu við aðra í einu og öllu.
Og það var líkast því, að fórnfýsi
hans og góðvild væri smitandi.
Hljómmikil, kröftug rödd
hans var áhrifamikil, þegar
hann flutti ræður, og oft táraðist
fólk undir málflutningi hans ein-
lægum og opinskáum.
Hann var öðrum ágæt fyrir-
mynd og tók fátækt sinni og erf-
iðum kjörum með hógværð, bið-
lund og bjartsýni, ávallt glaður í
viðmóti.
Þessi trúrækni kvekari hafði
með einlægri trú sinni og lát-
leysi mikil áhrif á samferðafólk
sitt á iífsleiðinni.
Beizk alvara lífsins hófst
snemma á ævibraut Hicks. Hann
var enn smábarn, þegar móðir
hans dó og litlu síðar varð faðir
hans gjaldþrota. Honum var
komið í fóstur til bónda nokkurs,
sem hélt honum strangt að hin-
um erfiðustu sveitastörfum. Og
þar var hann til fermingarald-
urs.
En húsfreyjan á þessum bæ
reyndist honum eins og góð móð-
ir, þolinmóð og kærleiksrík. Þeg-
ar dagsverki hennar var lokið,
kenndi hún honum að stafa og
reikna og las upphátt fyrir hann
úr biblíunni.
Ein hans fegursta og frægasta
mynd sýnir einmitt þetta
bernskuheimili hjá fósturfor-
eldrunum í allri sinni dýrð, með
hestum, kúm og kindum, hund-
um, köttum og hænsnum, heima-
fólki og gestum. En neðst til
hægri í horni myndarinnar er
stórt og laufríkt tré og undir því
situr fóstra hans í lágum sessi,
með biblíuna í kjöltu sér, og er
að kenna honum að lesa í henni,
þar sem hann krýpur við hlið
hennar. Af ásjónum beggja
ljómar fögur birta.
Þessari fóstru sinni líkir hann
ávallt við „vænu konuna", sem
lýst er í orðkviðum Salomons á
þessa leið:
„Hún vinnur fúslega öll sín
störf. Hún vaknar fyrir dag.
Kraftur og tign er klæðnaður
hennar. Ástúðleg fræðsla er á
tungu hennar. Hún breiðir lóf-
ana móti hinum bágstadda og et-
ur aldrei letinnar brauð.“
Hann minntist alla ævi
bernsku sinnar á þessum bónda-
bæ sem sérstakra sæludaga. Og
einmitt þess vegna málaði hann
bæinn hans fósturföður síns af
þeirri snilli, sem áður er sagt,
lifandi og litríka menningu um
sumarkvöld í sveitinni sinni.
Þetta var hans eigin friðarpara-
dís.
Hann leit ávallt á list sína sem
ófullkomið föndur, og sjálfan sig
sem „klessumakara", til einskis
gagns fyrir Guð og menn. Samt
ætlaði hann einu sinni að hætta
við að mála vagna og hjólbörur,
hélt sig ef til vill geta unnið
mannkyninu meira gagn með því
að mála myndir.
En þá sökk hann ennþá dýpra
í örbirgð. Enginn vildi kaupa
málverkin hans. Og eftir nokk-
urra vikna matarleysi var heilsa
hans á þrotum, svo ekki varð
lengra haldið á listabrautinni.
Flestir listamenn komast hæst
og lengst um miðjan aldur.
En Hick fór stöðugt fram, eft-
ir því sem árin færðust yfir
hann. Og loks fóru tekjur hans
að aukast við vagnamálunina.
Samt dreymdi hann aldrei um
frægð, en fann sína æðstu ham-
ingju í þeirri trú, sem veitir
þann frið hjartans, sem nærist á
þjónustu og fórnum fyrir aðra.
Líklega er það af því að
hjartahreinleiki lífsskoðunar
hans ljómar af hverjum pens-
ildrætti, að loks virðist gagnrýn-
endum bera saman um, að telja
kvekarann Edward Hicks
fremstan í flokki hinna „frum-
legu myndlistarmanna", allra
sem Ameríka hefur nokkru sinni
eignast.
Reykjavík 22. febrúar ’83.
Enn um eggin
— eftir Sigrúnu
Guðmundsdóttur
í Morgunblaðinu 21. maí sl., var
birt grein eftir Geir G. Gunn-
laugsson, bónda að Lundi í Kópa-
vogi. Þessi grein ber fyrirsögnina
„Af blekbændum og öðrum bænd-
um“. Aldrei hefi ég nú heyrt áður
þetta nafn „blekbændur" í gegnum
árin og tilheyri ég nú samt eldri
kynslóðinni.
En af hverju er maðurinn nú
svona sár út í okkur svokölluðu
smáeggjaframleiðendur? Okkur
langar nú til að lifa líka. Af mynd-
inni að dæma sem birt er með
greininni af húsakynnum hans,
virðist þessi maður hafa komið sér
vel fyrir þarna í Lundi og getað
vel við unað í nágrenni Stórmark-
aðsins. Ekki virðist hafa verið
horft í byggingakostnaðinn þegar
Lundur var byggður. En það er
bent á að það þurfi að spara, þegar
smábondinn þarf að byggja sér
hænsnakofa, en nóg um það.
Það hefir komið fram, að stærð
á vísitölubúi í eggjaframleiðslu
þurfi að vera um 5.000 hænur. Ég
veit af eigin reynslu að það er
hægt að lifa góðu lífi með þessa
bústærð ef allt er með felldu, en
það eru nokkrir menn í okkar litla
landi, sem ekki hafa getað sætt sig
við þessa bústærð, þurfa að hafa
mörg þúsund hænur. Þess vegna
hefir orðið offramleiðsla á eggjum
sem skapað hefur vandræði. Við
þessi smáu bændur sáum ekki
önnur ráð en að leita til Fram-
leiðsluráðs landbúnaðarins ef þeir
gætu komið á einhverju jafnvægi í
þessari búgrein, okkur til bjargar.
Mér finnst að stóru framleið-
endurnir geti sjálfum sér um
kennt hvernig komið er. Þeir virð-
ast ekkert hafa lært af reynslu
síðustu ára. Þeir hafa látið það í
veðri vaka, að þær gætu framleitt
ódýrari egg heldur en smábónd-
inn. Heldur finnst mér það nú
ósennilegt og næstum hlægilegt.
Hænurnar þurfa svipað að eta
hvort sem þær eiga heima austur í
Árnessýslu eða norður í Eyjafirði.
Dýr eru nú búrin og rafmagnið.
Það læðist nú að mér sá grunur,
að ódýru eggin verði úr sögunni
þegar búið verður að sigra okkur
smáframleiðendur.
Fyrir þremur árum kom upp
svipuð staða og núna er, þá gáfust
nokkrir bændur upp og rýmkaðist
um markaðinn um tíma. Þá birtist
sú frétt í fjölmiðlum, að engin
vara hafi hækkað eins mikið á
skömmum tíma og eggin. En
hverjir verðlögðu eggin? Það var
„Mér finnst að stóru
framleiðendurnir geti
sjálfum sér um kennt
hvernig komið er. Þeir
virðast ekkert hafa lært
af reynslu síðustu ára.“
stjórn Félags eggjaframleiðenda. í
henni áttu sæti m.a. tveir af al-
stærstu eggjaframleiðendum
okkar lands, Gunnar á Ásmund-
arstöðum og Gunnar á Vallá. Ef
þið haldið svo, neytendur góðir, að
þessir menn muni selja ykkur
ódýr egg ef þeir yrðu allsráðandi
þá verði ykkur að góðu trú ykkar.
Ég leyfi mér að efast. Ég hefi
sjaldan kynnst því að þeir sem
eiga mikið selji ódýrt nema varan
liggi undir skemmdum.
Nú vil ég benda á það, að eggja-
framleiðsla er hentugur atvinnu-
rekstur fyrir eldra fólk og fólk
sem ekki treystir sér út í atvinnu-
lífið, því þessi vinna þarf ekki að
vera átakavinna.
Þá vil ég minnast á frétt sem ég
las fyrir nokkru. Hún var frá Nor-
egi. Þar var bent á að egg frá smá-
búum væru eftirsótt þar í landi,
þættu bragðbetri og geymdust
betur en egg frá stórbúum. Ástæð-
an var sögð sú að á stórbúunum
væru hænurnar í búrum og eggin
rúlluðu á færiböndum. Við það
veiktist skurnin og sýklar ættu
hægari aðgang inn í eggin.
Nú er það undir ráðamönnum
þjóðarinnar komið, hvort þessi at-
vinnurekstur eigi að þróast upp í
verksmiðjubú, í eigu örfárra
manna, eða hvort fleiri geta haft
sitt lifsviðurværi við þennan
rekstur.
(ircinarhöfundur, Sigrún (iud-
mundsdóllir, býr ad HlíAarlungu í
Ölíusi.