Morgunblaðið - 03.07.1983, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. JÚLÍ 1983
(i fjöluniim
„Ég er ekki nógu hugmynda-
ríkur til að semja sjálfur, eða
kjarkmikill. Kannski í þessu
þýðingarstandi mínu blundi
löngunin til að vera höfundur.
En til þess að verða það held ég
að ég yrði að sjá ansi merkilega
dúfu og „andinn birtist einatt í
dúfv»Iíki“,“ hermdi hann eftir
einhverjum guðsmanninum. „Ég
fór að dunda við þýðingu á
Dafne Laureola eftir James Bri-
die í hjáverkum í The Royal Aca-
demy of Dramatic Art í London
þegar ég var að læra þar leiklist.
Líka fékkst ég við þýðingu á
Heartbreak House eftir Shaw,
sem er merkilegt leikrit og
frægt. Það er einmitt í gangi nú
í London og ég sá það þegar ég
fór þangað út nú fyrir stuttu.
Rosemary Harris lék í því f leik-
listarskólanum í London, en hún
var í sama bekk og ég, og nú
leikur hún í því aftur eftir öll
þessi ár og mig langaði mikið til
að sjá hana og hitta aftur, og ég
gerði það.“
Þú dundaðir við þýðingar í
London. Hvenær byrjaðir þú
fyrir alvöru að þýða?
„Það varð mér hvatning til að
halda því áfram þegar ég átti
einu sinni að leikstýra ensku
leikriti sem mér fannst ekki
skemmtilega þýtt. Var á Siglu-
firði, og þegar við höfðum breytt
textanum gekk allt miklu betur.
Skiljanlega!"
Hvernig fer það saman að vera
leikari og þýðandi?
„Maður verður að halda þessu
tvennu dálítið aðskildu. Fyrir ári
var mér falið að þýða leikrit af
Leikfélagi Reykjavíkur og þegar
farið var að æfa það um haustið
kom í minn hlut að leika í því
stórt hlutverk. Mér fannst það
meðal annars erfitt vegna þess
að ég hafði sjálfur mótað text-
ann og einmitt þessa persónu
sem ég átti að leika hafði mér
reynst hvað erfiðast að þýða. Ég
var með í kollinum nýjar og nýj-
ar lausnir við hverja einustu
setningu að heita mátti um leið
og ég var að segja hana. Það var
agalegt. En einhvem tímann
verður þýðandinn að hætta og
leikarinn að taka við.
Það er ekki mjög hollt fyrir
leikara að spekúlera mikið í
texta. Samt er það undirstöðu-
atriði að gott sé að flytja text-
ann og að leikararnir sætti sig
vel við hann og lifi sig inn í
hann. Það er skemmtilegt að fá
ábendingar frá leikurum þegar
verið er með leikrit sem maður
hefur þýtt og verið er að færa
upp. Skemmtilegt að finna
hvernig textinn virkar — heyra
hvort hann eigi við þennan og
þennan leikara og hvernig leik-
arinn vinnur úr honum.
Af þýðingum Karls eru
kannski hvað kunnastar þær
sem hann hefur gert á verkum
Ionescos. Fimm leikrita hans
hefur Karl snúið yfir á íslensku,
Sköllótta söngkonan, Jakob og
uppeldið, Framtíðin býr í eggj-
unum, Foringinn og Konungur
deyr. Einnig smáþáttinn Bílbúð-
in.
„Það er víst ekki nóg að segja
að Ionesco sé absúrd,", segir
Karl. „Hann er háðskur og við-
kvæmur. Hann skrifar eins og út
frá barnssálinni, eins og myrk-
fælið barn, sem bæði óttast og
heillast af hryllingsævintýrum.
Barn sem hjúfrar sig upp að
sögumanninum.
Hann er óskaplega mikið
skáld. Setningarnar svo ljóðræn-
ar, ræðumennska ævintýrsins.
Að lesa hann er eins og að lesa
H.C. Andersen í þýðingu
Steingríms Thorsteinssonar. Þú
færð þennan mikla safa og
áleitnu hugmyndir og kraft út úr
því. Ionesco skrifar mikið um
grimmd og hrylling en allt slíkt
er honum greinilega andstætt.
Hann er ekki að boða neitt.
Áhorfandanum er frjálst að
hafa sínar eigin skoðanir á verk-
um mínum, segir hann. Hann er
sagður vera súrrealisti af sum-
um, en hann viðurkennir það
ekki sjálfur. Hjá honum er snúð-
ur á öllu: Sannleikurinn hefur
alltaf tvær hliðar en það er
þriðja hliðin sem gildir — eða ó,
að ég megi lifa um aldur og ævi,
jafnvel með tannpínu. — Allt
svona, skilurðu?"
Hvað gerir þú þegar þú byrjar
þýðingu á verki?
„Ég les verkið hratt yfir og
glósa. Skrifa hjá mér á spássí-
una eitthvað sem mér dettur í
hug um leið og ég les það, hluti
sem maður myndi ekki muna
seinna. Ég reyni alltaf að ná
taktslætti frumtextans sem
mest. Það er sennilega partur af
hermináttúrunni í mér. Ég þýði
vanalega úr ensku, en það má vel
vera að hægt sé að ná betri ís-
lensku ef þýtt er úr dönsku eða
þýsku. Um þau mál höfum við
beztar orðabækur. Mér finnst ég
aldrei kunna íslensku að neinu
gagni."
n XKarl»
Guðmundsson
Á Sólvallagötu númer 26 býr Karl Guðmundsson
leikari og þýðandi og hefur hann búið þar lengi. Hann
heilsar hress og segist vera lélegur viðtalamaður.
Karl er löngu lands- kunnur orðinn fyrir leik og hermilist.
Hann hefur að auki kappkostað að verja frístundum
sínum til þýðinga hvort sem er að ósk leikhúsanna eða
að eigin frumkvœði. I allt hefur hann þýtt
um 20 leikrit.
Þegar talað er við leikara
verður seint komist hjá því að
tala um gagnrýni.
„Það er alltaf gaman að lesa
gagnrýni", segir Karl, „hvernig
sem hún er og það er ekkert mið-
ur þó hún sé um mann sjálfan.
Góð eða slæm. Hvað getur mað-
ur sagt við því? Þetta er per-
sónuleg skoðun mannsins sem
gagnrýnina skrifar. Getur mað-
ur staðið á móti því? Ég er oft
hissa á því hve mild gagnrýni
getur verið. Það er ekki auðvelt
starf að vera leiklistargagnrýn-
andi, að tala um verk eftir að
hafa séð það einu sinni eða tvisv-
ar. Þeir hafa oft ekki langa við-
kynningu við verkin. En svo get-
ur gagnrýni komið leikhúsunum
ákaflega illa ef um dýrar sýn-
Ásgrímur á Húsafelli
Myndlist
Valtýr Pétursson
Nú stendur yfir sumarsýning
Norræna hússins, og að þessu
sinni er hún eingöngu helguð
verkum Ásgríms Jónssonar. Eins
og flestir vita, sem fylgt hafa ferli
þessa brautryðjanda í myndlist
hér á landi, átti Ásgrímur Jónsson
sér uppáhalds fyrirmyndir í
grennd við Húsavell og dvaldi
hann þar árum saman, svo segja
má að hann hafi verið þar heimil-
isfastur á sumrum um langan ald-
ur. Mikið og merkilegt safn mál-
verka og vatnslitamynda liggur
eftir Ásgrím einmitt frá Húsa-
felli, og hefur þessi sýning í Nor-
ræna húsinu verið helguð þessum
þætti í ferli Ásgríms. Það fer ekki
milli mála að margt af því bezta
sem hann skóp, er einmitt ættað
af þessum slóðum. Einkum eru
það síðari ár Ásgríms, sem borið
hafa frábæran árangur í gerð
málverka og vatnslitamynda frá
þessum mjög svo sérkennilega og
fagra stað. Þessi sýning, sem nú
stendur í Norræna húsinu, er að-
eins brot af þeim árangri og hefði
verið ánægjulegt og fróðlegt að sjá
umfangsmeiri sýningu en þessa,
byggða á sömu forsendu. Nú er
það alkunna, að Ásgrímur Jónsson
hefur sitt einkasafn einn íslenzkra
málara, en það er lítið og rúmar
ekki nema sýningar af takmark-
aðri gerð. Því hefði verið æskilegt
að sjá á þessari sýningu sumt af
því, sem sjaldan er til sýnis í safni
hans, en ekki margar þær myndir,
sem einna mest eru þekktar.
Til að gera sér verulega grein
fyrir list Ásgríms, sem orðin er til
úr fyrirmyndum frá Húsafelli,
verður maður eiginlega að þaul-
þekkja umhverfið og jafnvel feng-
izt við að koma því á blað. Það er
svo stórkostlegt verkefni sem
blasa við í þessu umhverfi, og
möguleikarnir svo margvíslegir að
það er ótrúlegt. Enda hefur marg-
ur málarinn spreytt sig á þessum
fyrirmyndum, en fáir eða engir
hafa fengið jafn mikið út úr þessu
efni og Ásgrímur Jónsson. Hann
hefur bæði verið varfærinn við
fyrirmyndirnar og notað þær til
að tjá skap sitt á fjölskrúðugan
hátt. Síbreytilegt veðurfar hefur
orsakað spennu stundum ofsa. Lit-
irnir hafa náð í æði miklar hæðir,
svo að sungið hefur á léreftinu.
Einnig hefur á stundum verið far-
ið gætilega og Strúturinn er til f
útgáfum svo tugum skiptir. Ei-
ríksjökull verður að heilsteyptu
kúptu formi sem ræður heildar-
svip og tign málverksins. Skógur-
inn er veikbyggður og kræklóttur
á pörtum. Hann getur einnig risið
hnarreistur í blóma og gefið um-
hverfinu rómantískan blæ. Lang-
jökull, Tungan, Eiríksjökull,
Strútur og skógurinn, allt er þetta
á þessari sýningu, og svo koma
aðrar fyrirmyndir, sem flestar eru
gerðar í vatnslitum. En Ásgrímur
var afar fær vatnslitamálari, og
fáir hafa náð slíkum árangri sem
hann á því sviði. Það, sem sýnt er
að sinni, er aðeins brot af þessari
listgrein Ásgríms, og ég er ekki
viss um, að margt að því bezta er
eftir hann liggur, sé þarna til sýn-
is. En það er auðvitað smekks-
atriði, hvað valið er.
I heild er þetta ljómandi falleg
sýning og gerir Ásgrími viss skii.
Henni er vel fyrir komið, og hún
nýtur sín prýðilega. Ég held, að
þau verk sem mest áhrif höfðu á
mig hafi verið: Nr. 3 Úr Húsafells-
skógi, nr. 6 Úr Húsafelisskógi, en
það verk sem þó hugtók mig frem-
ur öðrum var þó lítil mynd nr. 10
Frá Húsafelli, Tungan. Ég verð
líka að benda á nr. 8 Eiríksjökull
og vatnslitamyndina nr. 18 Strút-
ur, Óveður í aðsigi. Það fylgir
þessari sýningu ágæt sýn-
ingarskrá með nokkrum myndum
af listamanninum við vinnu sína
og einnig úr vinnustofu hans.
Litmynd á forsíðu skrárinnar er
vel valin og hefur prentast vel.