Morgunblaðið - 07.07.1983, Page 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 7. JÚLÍ 1983
FRÍÐA PROPPÉ
Ljósm. Mbl. Sigurgeir.
AFINNLENDUM
VETTVANGI
Hin
gleymdu
skip
Fri Vestmannaeyjahöfn
RÍKISSTJÓRNINNI virtist koma á óvart frétt Morgunblaðsins sunnu-
daginn 19. júní sl. um að þrjú pólsk fiskiskip væru væntanleg til landsins
í kringum áramótin, ef marka má yfirlýsingar forsætisráðherra og fyrr-
verandi sjávarútvegsráðherra. Efni fréttar Mbl. varð tilefni fyrirspurna á
ríkisstjórnarfundi og hvassra orðaskipta. Yfirlýsingar forsætisráðherra,
er Mbl. spurði hann álits eftir umræddan ríkisstjórnarfund voru á þann
veg að hann sagðist eiginlega hafa verið búinn að gleyma pólsku skipun-
um, sem hann taldi til komin vegna viðskiptasamnings við Pólverja,
gerðan um áramótin 1980 og 1981. Hann sagðist einnig hafa talið að þau
hefðu kannski dottið upp fyrir vegna ástandsins í Póllandi, eins og hann
orðaði það.
Margar spurningar hafa
vaknað vegna ofangreinds
máls, en skipin verða hrein við-
bót við fiskiskipaflotann, að
sögn ráðamanna, en flotinn er
nú þegar talinn of stór. Þeir hafa
og lýst því yfir að bezt væri að
vera laus við skipin þrjú, þó þeir
viðurkenni að þeir sjái ekki leið
til þess að stöðva komu þeirra til
landsins. Hörð viðbrögð innan
ríkisstjórnarinnar verða betur
skilin í ljósi þess, að þessa dag-
ana eiga ráðherrar sjávarút-
vegs- og iðnaðarmála í hinum
mestu erfiðleikum vegna inn-
lendra skipasmíða og allt útlit
fyrir að þeir verði að kyngja eig-
in ríkisstjórnarsamþykkt varð-
andi raðsmíðaverkefni Slipp-
stöðvarinnar á Akureyri.
Samtog h.f., sem er
útgerðarfyrirtæki fjögurra
fiskvinnslufyrirtækja í Vest-
mannaeyjum, er kaupandi
tvegpja pólsku skipanna, en Hrói
hf. í Olafsvík að einu. Fyrirtæki
þessi gengu bæði inn í samninga
annarra aðila. Forsaga málsins
er sú, að í októbermánuði 1980,
nánar tiltekið 20. október, barst
þáverandi viðskiptaráðherra
beiðni frá umboðsaðila pólsku
skipanna, Vélasölunni, um heim-
ild til skipakaupanna. Samning-
urinn var miðaður við að þrjú
skip yrðu smíðuð og voru kaup-
endur sem Vélasalan tilgreindi
allir Vestmanneyingar: Erlingur
Pétursson, Óskar Þórarinsson og
Eyjólfur Pétursson. Ári síðar
gefur Tómas Árnason viðskipta-
ráðherra leyfi sitt, eða 21. októ-
ber 1981, að fengnu samþykki
ríkisstjórnarinnar. Heimilar
hann um leið lántöku til kaupa á
tveimur skipum, en þá hafði einn
Vestmanneyinganna hætt við
kaupin. Hinir tveir framselja
síðar samninga sína til Samtogs,
en skömmu síðar, eða 2. nóvem-
ber, sækir Hrói hf. um heimild
til að ganga inn í kaupin, og fær
hana 9. marz 1982. Samninga
þessara er hvergi getið í við-
skiptasamningum þjóðanna, en
Pólverjar munu við gerð við-
skiptasamninga þjóðanna árin
1979, 1980 og 1981 hafa kvartað
yfir óhagstæðum viðskiptajöfn-
uði.
aupverð skipanna er talið
hagstætt á þessum tíma.
Þau kosta 2 millj. 350 þúsund
Bandaríkjadala hvert, 70% eru
lánuð til sjö ára frá afhend-
ingardegi með 9‘/í% vöxtum og
varðar heimild viðskiptaráðu-
neytisins eingöngu þann hluta.
Hinn hlutinn greiðist þannig, að
10% greiddust við samnings-
gerð, önnur 10% hálfu ári fyrir
afhendingu og 10% greiðast við
afhendingu, eða samtals 30%
fyrir og við afhendingu. Þess má
geta að við gerð samningsins var
dollarinn skráður á 8 kr., en er
núna 27.50 kr. 9'A% vextir voru
þá taldir mjög hagstæðir. Vextir
á alþjóðamarkaði hafa síðan far-
ið lækkandi.
egar samningarnir voru
gerðir var einvörðungu fyrir
hendi heimild viðskiptaráðu-
neytis til langtímalána við
pólsku skipasmíðastöðina upp á
70% kaupverðsins, sem jafngild-
ir þó heimild til innflutnings
skipanna. Samtog í Vestmanna-
eyjum og Hrói í Olafsvík virðast
ekki hafa átt í teljandi erfiðleik-
um að fjármagna 10% kaupanna
við yfirtöku samninganna, enda
gekk útgerð tiltölulega vel á
þeim tíma. Þá ber þess að geta
að á þeim tíma sem samningarn-
ir voru gerðir var ástand fiski-
skipaflota Vestmannaeyinga til
umfjöllunar, og sagt mjög bág-
borið.
amtog í Vestmannaeyjum á
að fá bæði skip sín afhent í
desembermánuði nk. Verð hvers
skips er nú komið í tæplega 65
millj. kr. Samtog hefur því þurft
að greiða um 13 millj. kr. sex
mánuðum fyrir móttöku. Aðrar
13 millj. þurfa þeir að greiða við
afhendingu í desembermánuði
nk. Samtog hefur samkvæmt
yfirlýsingum forráðamanna þess
staðið að fullu í skilum með
greiðslur án þess að hafa fengið
fyrirgreiðslu úr opinberum sjóð-
um. Hefur sú staðreynd m.a.
vakið undrun og spurningar ým-
issa ráðamanna. Hafa þeir þent
á að í aprílmánuði sl. fékk Sam-
tog 3 millj. kr. hagræðinga- og
framkvæmdalán frá hinu opin-
bera skv. bráðabirgðalögum
vegna erfiðleika í rekstri. Lán
þessi, nefnd bjargræðislán, voru
veitt 59 fyrirtækjum í sjávarút-
vegi með sérstökum skilyrðum.
Á lista yfir fyrirtækin 59 eru
einnig Fiskiðjan hf. í Vest-
mannaeyjum, sem fékk 500 þús-
und krónur og Vinnslustöðin hf.
á sama stað með eina milljón
krónur, en þessi fyrirtæki eru
eigendur Samtogs, auk ísfélags-
ins og Fiskimjölsverksmiðjunn-
ar í Vestmannaeyjum. Forráða-
menn Samtogs hafa frá þvf þeir
yfirtóku samninginn við Pól-
verja lagt reglulega inn á banka-
reikning í Utvegsbankanum af
söluandvirði útflutningsafurða
sinna og þannig fjármagnað þau
20% sem þegar eru greidd og
ekki látið rekstrarfjárörðugleika
trufla þá langtímaáætlun sína.
Hrói hf. í ólafsvík er ekki
eins vel sett fjárhagslega,
þó ekki hafi fyrirtækið fengið
bjargræðislán í aprílmánuði.
Forráðmenn Hróa eiga að
standa skil á 10% kaupverðsins,
eða um 6,5 millj. ísl. kr., í byrjun
septembermánaðar, sex mánuð-
um fyrir afhendingu, og að sögn
forstjóra fyrirtækisins sér hann
ekki hvernig honum tekst að
standa í skilum, enda á fyrirtæk-
ið fullt hús af saltfiski sem ekki
kemst í útskipun á næstunni
vegna seinunninnar hringorma-
hreinsunar.
Opinberir sjóðir sjávarút-
vegsins, svo sem Fiskveiða-
sjóður, telja það ekki verkefni
sitt að veita fyrirgreiðslu við
þessi kaup og hefur Fiskveiða-
sjóður hafnað beiðni þar að lút-
andi. Samtog í Vestmannaeyjum
hefur ábyrgð Útvegsbankans
fyrir sínum lánum. Að sögn for-
svarsmanna í fjármálaráðuneyt-
inu hefur ekki verið sótt um
ríkisábyrgð á 70% láninu og
munu Pólverjar ekki fara fram á
slíka ábyrgð.
Pólsku skipin eru mjög svip-
aðrar stærðar og raðsmíða-
verkefnisskipin sem eru í smíð-
um hérlendis, en þau eru um 150
tonn. Menn hafa velt fyrir sér
verð- og gæðamuni. Fáir treysta
sér til að dæma þar um, en sitt
sýnist hverjum. Verð á íslenzku
raðsmíðaverkefnisskipi nemur
um 3,2 millj. dollara, sem sam-
svarar um 88 millj. ísl. kr., á
móti 64—65 millj. kr. ísl. fyrir
hvert pólska skipið. Raðsmíða-
verkefnisskip Slippstöðvarinnar
á Akureyri, sem nýverið var selt
til Eskifjarðar er fjármagnað að
60% hluta með láni úr Fisk-
veiðasjóði, 20% vegna véla og
tækja með norsku útflutnings-
láni, 5% úr Byggðasjóði, eigið
framlag kaupanda er 15%. Spurt
hefur m.a., hvort einhver tækja-
búnaður fylgi pólsku skipunum.
Að sögn Haraldar Gíslasonar
hjá Samtogi fylgir allt með skip-
um Samtogs, nema sérstök troll
og kranar á dekkjum, sem þeir
hafa kosið að kaupa sérstaklega.
Forstjóri Hróa, Víglundur
Jónsson, segir allt innifalið í
verði skips síns.
rátt fyrir yfirlýsingar ráð-
herra um að gott væri að
vera laus við pólsku skipin og þó
að opinberir sjóðir og stofnanir
neiti öllum fyrirgreiðslum virð-
ist fátt geta komið í veg fyrir
komu Samtogs-skipanna til
landsins. Eftirstöðvar kaupverðs
skipanna sem nemur 70% eru þá
enn ógreiddar og eiga að greið-
ast á næstu sjö árum frá afhend-
ingardegi með 9 V4 % vöxtum.
Miðað við fjárhagsstöðu fisk-
vinnslu- og útgerðar í dag verður
fróðlegt að fylgjast með gangi
málsins næstu árin. Verða
stjórnvöld áfram jafnákveðin í
að kaupendur fái enga fyrir-
greiðslu, eða gleymast skipin
þrjú á ný?
Ljúf kvöldstund,
lofsvert framtak
— eftir Gísla
Guömundsson
Fyrir um þremur áratugum
flutti eg erindi í Ríkisútvarpið um
ferðamál á ísljindi, sem þá voru á
sínu gelgjuskeiði, reynslulítil og
kunnu flestir lítt til verka er að
þeim störfuðu. í þessu erindi mínu
reyndi eg að draga upp nokkra
heildarmynd af aðstæðum og
ástandi og mun ýmsum hafa fund-
ist að eg væri að mála skrattann,
einkanlega þó þeim, sem höfðu
lagt út í þessi störf af bjartsýnu
trausti á eigin getu en takmark-
aðri kunnáttu til verka. Sá þáttur,
sem mér þótti þá einna verst á
vegi staddur, var nær alger skort-
ur á frambærilegu afþreyingar-
efni fyrir gestina hér í höfuðborg-
inni og á öðrum stöðum, þar sem
helst var þeirra von. Hinum út-
lendu gestum var boðið upp á hin-
ar hefðbundnu ferðir um landið í
heldur lélegum farartækjum yfir
lítt færa malarvegi, gisti- og veit-
ingastaðir því miður á svipuðu
stigi. Svo fóru gestirnir heim að
lokinni ævintýraferð, sögðu landið
fagurt og frítt þegar stytti upp en
fannst lítið til um menningarvið-
leitni íbúanna. Þar væru engir
tónleikar eða leiksýningar í boði,
þó væri eitthvað til sýnis af lista-
verkum. Kvöldskemmtanir væru
að vísu í boði víðsvegar um landið
en gestir ekki hvattir til að sækja
þær.
Svona var ástandið fyrir 30 ár-
um og því miður of ríkjandi fram
á þennan dag. Þó þurfa gestirnir
ekki lengur að kvarta yfir mál-
verkasýningum, en eiga þó á
hættu að koma ut af sumum
þeirra með svima. Þar verður þó
að undanskilja vel unnar sýningar
á Kjarvalsstöðum og í Norræna
húsinu, sem skila mjög jákvæðum
árangri og áhrifum og þeim sterk-
ustu frá sýningum, sem helgaðar
eru íslenskri list og listhefð. Hin
nýju og rúmgóðu húsakynni Lista-
*
Gísli Guðmundsson
safns ríkisins sem nú er í vænd-
um, munu skapa aukin tækifæri á
þessu sviði.
En það er tónlistin, sem fram að
þessu hefur nær algerlega orðið
útundan. Oft hafa útlendir gestir
spurt mig í fulltri alvöru að ferða-
lokum hvort íslenska þjóðin væri
íitt gefin fyrir tónlist, söng eða
hljóðfæraleik. Satt best að segja
vafðist mér tunga um tönn að
svara þessari spurningu, þó að eg
reyndi að bera í bætifláka fyrir
okkur heimamenn. Fyrsta fram-
bærilega tilraunin til að bæta úr
þessu ófremdarástandi voru
kvöldvökurnar „Light Nights",
sem voru smekklegar og vel gerð-
ar, en náðu þó naumast verð-
skulduðum vinsældum eða aðsókn
enda ekki færðar upp á nógu
heppilegum stað. Því miður sá eg
þær aldrei sjálfur en heyrði oft vel
af þeim látið.
En nú getum við glaðst yfir því
að íslenska óperan hefur hafist
þarna handa af miklum mynd-
arskap og dugnaði með söngvar-
ann Garðar Cortes í fararbroddi.
Það er ýmsu góðu hægt að koma
til leiðar í þessu landi ef forystu-
hæfileikar eru fyrir hendi. Föstu-
daginn 1. júlí var boðið upp á
fyrsta prógrammið í okkar frá-
bæra sönghúsi Gamla bíói, sem
var þakklátum áheyrendum til
óblandinnar gleði og ánægju og
öllum er þar áttu hlut að máli til
mikils sóma. Þar söng óperukór-
inn undir stjórn Garðars Cortes
en einsöng sungu þau Magnús
Jónsson, óperusöngvari, og Elisa-
bet Fr. Eiríksdóttir. Kórinn sýndi
fágaða getu, Magnús söng af
óvenjulegri fyllingu og myndug-
leik og hin unga söngkona töfraði
áheyrendur með fríðleik sínum og
fögrum söng. Ekki má gleyma
undirleikaranum, Láru Rafnsdótt-
ur, sem sannaði rækilega að það
þarf ekki líkamsburði til að ná
valdi á slaghörpunni. Allt var
þetta borið uppi af einlægri söng-
gleði og innlifun, hreinum gáska
ef við átti. Full ástæða er til að
víkja nokkrum orðum að söng-
skránni, sem var alíslensk.
Sterkasti og áhrifamesti þáttur
hennar, fyrir minn smekk, voru ís-
lensku þjóðlögin í snjöllum út-
setningum íslenskra tónskálda,
sum þeirra gamalkunn en önnur
nýstárleg og komu skemmtilega á
óvart. í bland voru svo gamalkunn
og vinsæl sönglög, sem öllum þyk-
ir vænt og vilja fá að heyra þau
oftar.
Eg er viss um að þessir tónleik-
ar eiga eftir að ná vinsældum hjá
okkur heimamönnum og þá einnig
hjá okkar útlendu gestum. Til þess
að sem flestir verði þeirra aðnjót-
andi þurfa allir er að ferðamálum
starfa að kynna þá og hvetja gesti
okkar til að sækja þá. í hugum
þeirra gesta mun enginn vafi ríkja
við heimför um að söngur og tón-
list sé og hafi verið snar þáttur í
íslenskri menningu og borinn upp
af tölverðri getu og einlægri gleði.
Gísli Gudmundsson starfaði sem
leidsögumaður útlendinga í ira-
tugi, og íslendinga erlendis.