Morgunblaðið - 09.07.1983, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. JÚLl 1983
9
Umsjónarmaður Gisli Jónsson 199. þáttur
Ríkarður Ö. Pálsson f Reykja-
vík skrifar mér svofellt bréf sem
ég leyfi mér að birta óstytt:
„Heill og sæll, Gísli.
Ég þakka fyrir 197. þátt
þinn um íslenzkt mál. Ég hafði
mjög gaman að honum, eins og
ég hef raunar haft að flestum
hinum þáttunum 196.
Ég hef lengi ætlað mér að
skrifa þér. Ekki af því að ég sé
neinn sérstakur íslenzkumað-
ur; ég ólst upp erlendis og þar
af leiðandi vefst beitingarlist
íslenzks fallakerfis endrum og
eins fyrir mér. Ekki heldur af
því, að mér liggi eitthvað sér-
stakt á hjarta — það væri þá
helzt, að mér sýnist af undir-
tektum lesenda og bréfum sem
birzt hafa í þáttum þínum, að
þörfin á handhægri orðabók
með upprunaskýringum orða og
orðtaka sé orðin brýn. í for-
mála Orðabókar Menningar-
sjóðs frá 1963 segir, að „slíkt
er verkefni orðsifjabókar". Ber
formálahöfundur fyrir sig, að
slíkur fróðleikur hefði lengt
bókina um 200—300 bls. En
það er spurning hvort sú 25%
viðbót sé ekki orðin nauðsyn-
legri en sá aragrúi gersamlega
úreltra orða, sem bókin hefur
að geyma og trúlega tæki upp
hlutfallslega sama pláss, ef
ekki meira. Móðurmálsorða-
bók „handa skólum og almenn-
ingi“ eins og t.d. „Nudansk
Ordbog" (Politikens forlag)
sýnir, að ekki aðeins þykir
nauðsynlegt að hafa uppruna
orða með, heldur einnig, að
slíku megi koma fyrir í tveim-
ur bindum, allt að því í vasa-
bókarbroti, og það þótt upp-
runi allmargra örnefna sé gef-
inn í þokkabót!
Eins og nærri má geta, olli
mér það stórfurðu, þegar ein-
hver starfsmaður Orðabókar
Háskólans tjáði mér í hitteð-
fyrra, að ekki stæði til að hafa
„sifjar" orða með í væntanlegu
(á þessari öld?) stóru, vísinda-
legu orðabókinni — það væri
ekki talin þörf á því!
Ég þykist hins vegar hafa
veitt því eftirtekt, að eitt það
atriði sem helzt veldur rangri
meðferð á íslenzku máli nú á
tímum er hið vaxandi 'sam-
bandsleysi manna við upphaf-
lega hugsun orða og orðasam-
banda. Bilið milli nútímans og
fyrritíma málhugsunar er ekki
til lengdar hægt að brúa með
því einu að kenna fornsögur í
skólum (hér vantar auk þess
tilfinnanlega allsherjar hand-
bók handa fornsagnalesurum,
þar sem allt væri á sama stað!
eins og Bretar t.d. eiga sinn
„Shakespeare Companion"),
enda hefur lestur fornrita
meðal almennings vafalítið
dregizt saman frekar en hitt
síðustu áratugi. Nútímamaður
hefur ekki tíma til að leita
langtímum í fornsögum og
eddum að upphaflegu inntaki
orðs eða hugsun að baki orða-
sambands. Hann þarf að geta
flett slíku upp í einni og sömu
orðabókinni og hann notar
daglega. Orðvenzlafræðin er
og handhægasti safnlykill að
margræðum og torskildum
orðum, já, íslenzkulegu mál-
fari yfirleitt, alla vega svo
lengi sem „hreintungustefnan"
er leiðarljós málvöndunar-
manna. Einnig gætu hinir fjöl-
mörgu nýyrðasmiðir haft mikið
gagn af orðabók sem stæði
fyllilega undir nafni, því að
skilgreining orðs án upprun-
ans gefur aðeins hálfa merk-
ingu þess.
Er rætt er um nýyrðasmiði,
langar mig til að biðja þig um
að taka afstöðu til fáeinna
„skringilyrða" sem hafa riðið
húsum á síðustu árum, enda
þótt sumt sé varla annað en
sparðatínsla hjá mér. En áður
en að ég kem að því, vildi ég
gerast svo djarfur að tilfæra
tvö atriði í sb. við 197. þáttinn
þinn.
Þú kveður valkyrjur „kjósa,
hverjir falla í valinn". Er ekki
„upprunalegra og því réttara"
að segja, að þær kjósi valinn?
(Þ.e. hina föllnu hermenn.) —
Nú, ef mig misminnir ekki eft-
ir 20 ár, þá held ég, í sb. v.
umfjöllun þína um orðið kost-
ur, að í Eglu hafi einhverjum
verið gert „kostaboð" í merk-
ingunni, að honum hafi verið
settir úrslitakostir (ultimatum
á latínu). Sé það rétt, hefur
hér orðið skemmtileg breyting
á merkingu með seinni tíma
notkun orðsins, sem gaman
hefði verið að fá skýrða í þess-
um þætti þínum.
En hér koma þá áðurnefnd
málblóm:
Handverksbakari (s.s. „iðn-
bakari"?), kraftlyftingar, (einu
óvélvæddu lyftingar án vöðva-
afls sem ég veit um eru fjarhrif
(telekinesis). Hver á munurinn
að vera á „kraftlyftingum" og
venjulegum „lyftingum", eins
og þótti eitt sinn nægja að
nefna þessa íþróttagrein?).
Snjósleði (þ.e. vélsleði. Af ein-
hverjum ástæðum hefur mér
virzt þessi staglkenndi van-
skapnaður algengastur úti á
landi.) Öldrunarráð (hvað á það
nú að gera? „Aldrast"?) Nýburi
(þ.e. reifabarn. „Nýíslenzka"
úr dulmáli félagsfræðinga.)
Fólkvangur (ef þetta forna
orrustuvallarheiti á hugsan-
lega að tákna eitthvað lægra
verndunarstig „þjóðgarðs",
þætti mér „lýðvangur" ill-
skárra. Er ekki „fólk" í merk-
ingarblæbrigðinu almenning-
ur, landsmenn almennt, ann-
ars svolítið dönskuskotið?)
Að lokum vil ég hvetja orð-
smiði til að gæta ákveðinna
„siðareglna" ef svo mætti
kalla, þegar þeir ýta nýyrði úr
vör. Allt of margir hafa þann
hvimleiða sið að láta þess ekki
getið, þegar um nýsmíð er að
ræða, hvað þá að þeir tilgreini
hið útlenda orð sem nýyrðið á
að koma í staðinn fyrir. Sér-
staklega er þetta bagalegt í al-
þýðlegum fræðsluritum á sviði
þar sem íslenzk fagyrði eru
enn af skornum skammti (t.d.
tónlistarfræði). Slík framsetn-
ing gerir lesandanum örðugra
fyrir að mynda sér skoðun um
hvernig orðsmiðnum hefur
tekizt upp og verður jafnframt
til að virkja færri til þátttöku
í málrækt en ella hefði orðið,
þeirri málrækt, sem ná verður
til sem flestra, eigi að „varð-
veita" tunguna á raunhæfan
hátt.
Með kærri kveðju."
Þessu mikla og góða bréfi
mun ég reyna að gera nokkur
skil smám saman, en um sinn
læt ég nægja, vegna þess sem
bréfritari segir um orðið
snjósleði, að birta úr 183. þætti
bréfkafla frá vini mínum
Sverri Páli:
„Gísli minn.
Nú þykir mér orðið marg-
gefið tilefni að senda bréf milli
húsa. Morgunblaðið okkar í
gær fyllir þó mælinn — og það
svo um munar.
Mér hefur lengi verið þyrnir
í augum og raunar undrast að
svo greint fólk sem Norðlend-
ingar létu draga sig ofan í
þann auma poll að taka sér í
munn orð á borð við SNJÓ-
SLEÐA. Þessi skepna er þó
orðin svo eftirsóknarverð að
hún virðist hafa verið veidd
nokkuð að undanförnu og ekki
allir verið á sama máli um það.
Að minnsta kosti segir Moggi:
„Skiptar skoðanir á snjósleða-
veiðum.“
í fyrsta lagi get ég alls ekki
skilið hvað rekur fólk til að
tala um snjósleða. í ungdæmi
mínu léku börn sér á sleða
þann tíma ársins sem þau
héngu ekki á tunnubarmi á
síldarplani. Og sleðar voru
margskonar: sparksleðar,
magasleðar, sumir töluðu um
skíðasleða og jafnvel stýris-
sleða ef stýri var á. Sleða not-
aði enginn óvitlaus nema í
snjó. Sleði rennur nefnilega.
Sumir vissu að vísu af annars
konar sleðum, til dæmis leið-
inlega lötum mönnum eða
þeim tækjum sem heysátur
voru dregnar á til hlöðu í
sveitum. En það var allt annað
mál.
Upp rann sú tíð að hingað
komu farartæki, einbeltungar
drifnir af vél. Málklúðurs-
meistarar á borð við þá sem
fundu ekkert einfaldara nafn á
skellinöðru en — létt bifhjól
eða — reiðhjól með hjálparvél
— settu nú af stað hugsun-
arhjólið og gáfu einbeltungn-
um nafnið BELTABIFHJOL.
Það notar náttúrulega enginn
enda með öllu ómögulegt að
skilja slíka samsuðu — að
minnsta kosti held ég að lengi
megi leita að finna fráleitara
nafn eða asnalegra á þetta far-
artæki. Upp komu vísir menn
sem kölluðu einbeltunginn
VÉLSLEÐA og það er ágætt
nafn. Snjósleði, sem mér skilst
að ættað sé að sunnan, er hins
vegar jafnfáránlegt og talað
væri um vegbíl, svellskauta,
naglfestingarhamar eða fóta-
skó.
Sleði er notaður í snjó,
a.m.k. alltaf þegar hann er far-
artæki. Sé hann drifinn af vél
má hann heita vélsleði en
vélknúinn einbeltungur er í
sjálfu sér ekkert tengdari snjó
en magasleði — nema síður
sé.“
Að lokum sé ég mér til undr-
unar hér í blaðinu síðastliðinn
laugardag að átta menn er-
lendis hafi „verið dæmdir án
dóms og laga". Ég hef heyrt
þess getið að menn hafi verið
teknir af lífi án dóms og laga,
en hvernig hægt er að dæma
menn án dóms er mér hulin
ráðgáta.
Gódan daginn!
26911
OpU> frá 1—3
Glæsilegt einbýli
í Vogum Vatnsleysuströnd
á 2 hæðum 113x2 fm, innbyggður bílskúr. Á efri hæð
eru 3 svefnherb. og stofa, borðstofa, eldhús, óinnréttuð
neðri hæö. Möguleiki á 3ja herb. íbúð. Sauna. Skipti
möguleg á 4ra herb. íbúð í Hafnarfirði. Teikning á
skrifstofunni. Verð ca. 1,8 millj.
Markaðsþjónustan
Ingólfsstræti 4, sími 26911.
£«{<£«$•$«$<£'£ <£'S<?«S«S«£«S«£«£«S«S«S*S3»3»S»S*3»3*StS«StS<S«S<S«£<StS<Si
l 26933 26933
íbúð er öryggi
5 línur — 4 sölumenn
Opið 1—4
Tunguvegur
Vorum aö fá í sölu 138 fm einbýlishús, 5 svefnherb.,
ein stofa og bað. Eldhús meö borðkrók. Allt á einni
hæð. Ca. 40 fm pláss í kjallara. Stór og glæsilegur
garöur. Bílskúrsréttur. Verö 2,6—2,8 millj.

Éignc
mark
markaðurinn
Hafnarstrnti 20, sími 26933 (Nýja húsinu viö Laskjartorg) A
3»3*5»5»3»3»3»5»5»3»3»5»3»3»3»3»3»3»3»5»5»3»5»3»5»5»5»5»5»5»3»3»5»3>5»5»5<5»
SIMAR 21150-21370
S0LUSTJ LARUS Þ VALOIMARS
L0GM J0H Þ0RÐARS0N HDL
Til sölu og sýnis auk annarra eigna:
Neðri hæð við Tómasarhaga með bílskúr
6 herb. um 150 fm. Allt sér (hiti, inng. og þvottahús). Ákv. sala. Ræktuö
lóö. Skiptamöguleiki á nýlegri og góöri íbúö. Teikning é skrifstofunni.
Fullbúin undir tréverk nú þegar
4ra—5 herb. ibúö 127 fm á 1. hæö í suðurenda á besta staö viö Dalsel.
Fullgerð sameign, þ.m.t. bílhýsi. Sér þvottahús. Teikning á skrifstof-
unni. Næstum skuldlaus eign.
Skammt frá sundlaug Vesturbæjar
3ja herb. íbúð á 2. hæö um 80 fm. Svallr, útsýni, geymsla í kjallara.
4ra herb. góðar íbúðir meö bílskúr
Viö Laugateig (um 117 fm í þríbýlishúsi), Álftamýri (4. hæö 105 tm
suöuríbúö), Álftahóla (105 fm, mjög gott útsýni), Hrafnhóla (3. hæð, 105
fm, nýleg og góð).
6 herb. íbúð með bílskúr
í háhýsi viö Asparfell um 136 fm. Rúmgóð svefnherb. Lyfta. Sér inng. af
svölum. Fullgerö sameign. Frábssrt útsýni. Laus strax. Næstum skuld-
laus.
3ja herb. glæsilegar íbúðir við:
Engihjalla Kóp. (3. hæö. Lyfta. Bílhýsi Laus strax), Vesturberg (2. hæö.
Mjög góö, lyfta, útsýni) og Grandaveg (litil vel meö farin séribuö í
steinhúsi. Utborgun aöeins 550 þús.)
Bjóðum ennfremur til sölu:
Gott iönaöarhúsnæöi 800 fm á úrvals staö í Hafnarfiröi.
Sumarbústaði viö Þingvallavatn og í Kjós á gjafverði.
Sumarbústaöaland, stórt og gott skammt frá Laugarvatni.
Sérhúanæói 90 fm við Laufásveginn, íbúö eöa skrifstofa.
Einbýlishús í Mosfellssveit í skiptum fyrir 3ja—5 herb. íbúöir.
Ný og glæsileg einbýlishús á Álftanesi. Vildarkjör.
Teikningar, myndir og nénari upplýsingar é skrifstofunni.
Þurfum að útvega fjársterkum kaupendum m.a.:
4ra—5 herb. íbúð á 1. hæð í Háaleitishverfi.
Húseign í Hf. með tveimur til 3 íbúóum.
Einbýlishús eöa raöhús i Fossvogi.
Sérhæó eöa raöhús i Vesturborginni eöa á Nesinu.
2ja herb. íbúö i Laugarneshverfi.
Húseign í smíöum helst i suöurhlíðum.
Einbýlishús í Stekkjahverfi eöa Smáíbúöahverfi.
Seljendur athugió: Fyrir rétta eign mikil og ör útborgun.
Opið í dag laugardag
kl. 1—5. Lokað á morgun
sunnudag.
LAUGAVEG118 SÍMAR 21150-21370
ALMENNA
FASTEIGNASALAM