Morgunblaðið - 10.07.1983, Blaðsíða 24
24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. JÚLl 1983
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 230 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 18 kr. eintakið.
Viðskiptin
við Sovétríkin
Nú í sumar eru 30 ár liðin
síðan íslendingar og Sov-
étmenn gerðu þann samning
sem hefur verið ramminn utan
um viðskipti landanna. Umræð-
ur um þessi viðskipti hafa verið
misjafnlega miklar. Hin síðari
ár hefur athyglin einkum
beinst að því, hvort ekki sé
skynsamlegt að beina olíukaup-
um okkar annað. Skoðun Morg-
unblaðsins er sú að eðlilegast sé
að gefa olíuinnflutninginn
frjálsan og fela olíufélögunum
að semja um hann án opinberr-
ar íhlutunar. Hefur þetta sjón-
armið verið sett oftar en einu
sinni fram undanfarið og meðal
annars verið túlkað sem „æs-
ingaskrif" í forystugrein mál-
gagns Framsóknarflokksins,
Tímanum, og talið spilla fyrir
sölu á íslenskri saltsíld til Sov-
étríkjanna.
Morgunblaðið er þeirrar
skoðunar að auðvitað eigi ís-
lendingar að selja eins mikið til
Sovétríkjanna og frekast er
kostur, jafnt af saltsíld sem
öðrum varningi, enda fáist við-
unandi verð fyrir vöruna. Sú
röksemd er ekki haldbær, að
því aðeins vilji Sovétmenn
kaupa af okkur að við kaupum
olíu af þeim. Hafi erindrekar
Sovétríkjanna uppi þessar hót-
anir á viðskiptasviðinu á auð-
vitað að vísa þeim á bug. Olíu-
framleiðsla Sovétríkjanna
eykst minna nú en undanfarin
ár. 1976—80 jókst framleiðslan
að meðaltali um 4.6% á ári.
1981 var aukningin 1% og 1982
aðeins 0.7%. Ætli Sovétmenn
að ná yfirlýstu framleiðslu-
marki, 630 milljón tonnum, á
árinu 1985 miðað við 613 millj-
ón tonn á síðasta ári, verða þeir
að geta aukið vinnsluna til
muna í Síberíu þar sem þeir
hafa lent í miklum erfiðleikum.
Vestrænir sérfræðingar spá því
að Sovétmönnum takist ekki að
auka olíuframleiðslu sína,
þvert á móti muni hún dragast
saman og verða ekki nema 530
til 570 milljón tonn 1990. Á ár-
unum 1981 og 1982 fluttu Sovét-
menn út um 155 milljón tonn af
olíu, hvort árið. Talið er að 1985
hafi þeir um 120—130 milljón
tonn til útflutnings og 1990
kunni útflutningsmagnið að-
eins að nema 30—60 milljón
tonnum.
Þessar tölur segja sína sögu.
En á viðskiptunum við Sovét-
ríkin er pólitísk hlið sem ekki
verður sniðgengin, hvað svo
sem þeir segja sem mesta
reynslu hafa af því að semja við
Sovétríkin um viðskiptamál.
Spurningin sem menn verða að
svara er þessi: Hvort er líklegra
að Sovétmenn vilji frekar
kaupa af íslendingum ef þeir
láta undan hótunum þeirra eða
segi að ekki verði gengið að
skilyrðum um óskyld mál?
Morgunblaðið er þeirrar
skoðunar, að verslunarviðskipt-
in séu eina leið Sovétmanna til
að „réttlæta" fjölmennt sendi-
ráð í Reykjavík og þau veiti
þeim stöðu til að hafa áhrif á
gang mála hér á landi, þótt með
óbeinum hætti sé. Ein aðferð
Sovétmanna er til dæmis sú að
reyna að koma í veg fyrir
blaðaskrif sem þeir telja sér
óþægileg. Undan slíkum þrýst-
ingi á auðvitað ekki að láta.
Minnki vörukaup Sovétmanna
hér á landi tapast aðstaða til
áhrifa sem segja ótrúlega víða
til sín. Sovétmenn verða sjálfir
að meta hvers mikils virði þeir
telia þessa aðstöðu.
I ályktun síðasta landsfundar
Sjálfstæðisflokksins um utan-
ríkismál er komist svo að orði:
„Hafa ber í huga, að það kann
að vera hættulegt að vera um of
háður einum aðila um mikilvæg
aðföng eins og olíu. Sérstaklega
verður þetta varasamt, þegar
sá aðili, sem við er skipt, fylgir
stefnu, er miðar að því að nota
viðskipti, menningartengsl,
vísindasamvinnu og hernað-
armátt með samræmdum hætti
í því skyni að auka áhrif sín og
völd um víða veröld. í viðskipt-
um við Sovétríkin er nauðsyn-
legt að taka mið af þessari
staðreynd og því, að einu mikil-
vægu tengsl þeirra við ísland er
á viðskiptasviðinu. Þessum
tengslum mun Sovétstjórnin
ekki fórna ótilneydd heldur
laga sig að þeim kröfum, sem
til hennar eru gerðar, og auð-
vitað ganga á lagið ef lslend-
ingar láta eins og þeir eigi
einskis annars úrkosti en versla
við hana.“
Morgunblaðið lýsir stuðningi
sínum við þessa stefnu. Hún
hlýtur nú að vera leiðarljós
þeirra sem fara með opinbera
yfirstjórn viðskiptamála ís-
lendinga.
Mannahald hjá ÍSAL
• •
Oðru sinni á tiltölulega
skömmum tíma hefur ver-
ið fallið frá því að segja upp
starfsfólki hjá álverinu í
Straumsvík. Er ástæða til að
fagna því að þetta mál hefur nú
verið til lykta leitt með samn-
ingum milli aðila. Það hefur
jafnan verið einkenni á rekstri
þessa mikilvæga stórfyrirtækis
að vinnufriður hefur verið með
ágætum. Deilurnar undanfarið
hafa verið undantekningar frá
meginreglu sem ástæðulaust er
að víkja frá nema í neyð.
Ekki er ólíklegt að það hafi
orðið til þess að auka eigendum
álversins bjartsýni að horfið
hefur verið frá stefnu Alþýðu-
bandalagsins og Hjörleifs Gutt-
ormssonar, en eins og lesendur
Morgunblaðsins muna lýsti
Hjörleifur því yfir á alþingi í
byrjun desember 1980, að skyn-
samlegasti kostur íslendinga í
virkjanamálum væri að loka ál-
verinu! Síðan hefur Alþýðu-
bandalagið reynt að láta sem
ekkert hafi verið að marka
þessa yfirlýsingu. Hvað um
það, þá mátti hvorki Alþýðu-
bandalagið né Hjörleifur Gutt-
ormsson heyra á það minnst, að
álverið yrði stækkað. Var það
ein helsta ástæðan fyrir því að
upp úr samningaviðræðum
Hjörleifs og Alusuisse slitnaði í
desember 1982.
Aðstæður eru nú aðrar. Þetta
hlýtur að auðvelda stjórnend-
um ÍSAL almenna stefnumörk-
un í rekstri auk þess sem ál-
markaður hefur batnað. Von-
andi er með nýgerðu samkomu-
lagi gengið þannig frá málum
að óvissa starfsfólksins vegna
uppsagna sé úr sögunni.
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Rey kj a víkurbréf
>♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Laugardagur 9. júlí
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Lánskjara-
vísitalan
Fyrir tæpu ári átti höfundur
þessa Reykjavíkurbréfs tal við
einn af fremstu sérfræðingum
þjóðarinnar í efnahags- og fjár-
málum um horfur í þjóðarbú-
skapnum. Þar kom talinu, að fjár-
málasérfræðingurinn hafði á orði,
að líklega væri nú jarðvegur fyrir
því hjá verkalýðshreyfingunni að
taka hið sjálfvirka vísitölukerfi úr
sambandi, þar sem því mundi
fylgja. að lánskjaravísitalan yrði
einnig tekin úr sambandi, eða
verðtryggðum lánum banka og
sparisjóða breytt á ný í óverð-
tryggð lán. Það væri ungum með-
limum verkalýðsfélaganna mikið
kappsmál, að verðtrygging hús-
næðislána yrði afnumin og þess
vegna mundi verkalýðsforystan
verða tilbúin til að fallast á afnám
vísitölutengingu launa, ef verð-
trygging lánsskuldbindinga yrði
einnig afnumin.
í stjórnarmyndunarviðræðum
Sjálfstæðisflokks og Framsóknar-
flokks varð niðurstaðan hins veg-
ar sú, að taka kaupgjaldsvísitöl-
una úr sambandi en ekki láns-
kjaravísitöluna. Þess í stað var
húsbyggjendum boðið upp á að
fresta hluta afborgana og vaxta
lána þar til síðar. Síðan hefur það
misræmi, sem á skömmum tíma
mun skapast vegna tákmarkaðra
launahækkana en umtalsverðra
hækkana á lánskjaravísitölu, leitt
til umræðna um þessa stöðu. Þær
umræður og sú gagnrýni mun fara
vaxandi, eftir því sem frá líður.
í öllum viðskiptum skiptir það
höfuðmáli að skapa traust. Þetta á
ekki sízt við um nokkra grundvall-
arþætti í fjármálalífi þjóðarinnar.
Það er mikilvægt, að þeir, sem
eiga fjármuni og binda þá til
ákveðins tíma í verðtryggðum
spariskírteinum ríkissjóðs, al-
mennum verðtryggðum skulda-
bréfum eða á verðtryggðum inn-
lánsreikningum bankanna, geti
treyst því, að stjórnmálamenn
breyti ekki í einu vetfangi þeim
forsendum, sem lágu til þess, að
þeir voru tilbúnir til að festa fé
sitt. Þegar um þetta var fjallað í
viðræðum ríkisstjórnarflokkanna
mun það hafa verið mat sérfræð-
inga, að yrði lánskjaravísitalan
tekin úr sambandi eða skert eins
og kaupgjaldsvísitalan, gæti það
orðið þungt áfall fyrir allt fjár-
málakerfi þjóðarinnar, þar sem
fjármagnseigendur gætu þá aug-
sýnilega engu treyst. Rökin fyrir
þessu eru augljós.
Á hinn bóginn er ljóst, að hús-
byggjendur, sem hin síðari ár hafa
tekið á sig verðtryggðar fjár-
skuldbindingar, hafa einnig gert
það á ákveðnum forsendum og
þær forsendur hafa verið, að
hækkun kaupgjaldsvísitölu og
lánskjaravísitölu yrði mjög áþekk.
Sem dæmi um þetta má nefna, að
þegar einn lífeyrissjóðanna reið á
vaðið með verðtryggð lán til sjóð-
félaga til langs tíma, var rök-
semdafærsla sjóðsins sú, að jafn-
vel þótt höfuðstóll lánsins svo og
upphæð árlegra afborgana mundi
hækka jafnt og þétt yrði afborg-
unin svo til sama hlutfall af laun-
um viðkomandi eins og í upphafi.
Á þessum forsendum og í þessari
trú hafa húsbyggjendur tekið
verðtryggð lán á undanförnum ár-
um. Á sama hátt og ekki má
brjóta niður traust fjármagnseig-
enda til fjármálakerfisins er jafn-
ljóst, að ekki er til fyrirmyndar að
gjörbreyta með einu pennastriki
þeim forsendum, sem lántakendur
hafa lagt til grundvallar sínum
gjörðum.
Reynsla manna í fjármálalífinu
er sú, að lánskjaravísitalan sé
heldur eftir á að mæla hækkanir
og kemur það lántakanda til góða
en með sama hætti er hún líka
heldur eftir á að mæla lækkandi
verðbólgustig, sem skapar lántak-
endum erfiðleika meðan það tíma-
bil gengur yfir. Það er auðvitað
alveg ljóst, að sá vandi, sem hér
skapast fyrir mikinn fjölda fólks
og þá ekki sízt ungt fólk verður
ekki leystur með því einu að gefa
fólki kost á að fresta greiðslu
hluta vaxta og afborgana af lán-
um. Vandinn er víðtækari en svo.
Spyrja má, hvort unnt sé að leysa
þetta mál að einhverju leyti með
frekari skattaívilnunum til hús-
byggjenda en eins og kunnugt er
voru fyrir nokkrum misserum
settar ákveðnar takmarkanir á
upphæð vaxta, sem draga má frá
tekjum áður en til skattlagningar
kemur og ennfremur voru settar
ákveðnar takmarkanir á það
hvaða tegund lána kæmi til greina
að þessu leyti. Hins vegar er
hætta á því, að skattaívilnanir
komi að takmörkuðum notum
fyrir þá, sem mest eiga undir högg
að sækja einfaldlega vegna þess,
að líklegt er að skattgreiðslur
þeirra séu ekki miklar fyrir.
Með aðgerðum ríkisstjórnarinn-
ar í upphafi hefur á engan hátt
verið dregið úr trausti og tiltrú
fjármagnseigenda til fjármála-
kerfisins og það er auðvitað mikil-
vægt í sjálfu sér. Hins vegar hefur
forsendum fyrir lántöku fjöl-
margra húsbyggjenda og atvinnu-
fyrirtækja verið gjörbreytt. Ríkis-
stjórnin verður að gera sér ljóst,
að vandi þessara aðila er óleystur.
Athafnamenn
færa út kvíarnar
Á undanförnum mánuðum hef-
ur vakið athygli í fréttum hér
heima sá árangur, sem nokkrir
ungir menn hafa náð í plötuútgáfu
í Bretlandi og Hollandi. þarna eru
á ferðinni ungir tónlistarmenn í
hljómsveitinni Mezzoforte og ung-
ir kaupsýslumenn, sem standa að
útgáfufyrirtækinu Steinar hf.
Þessum aðilum hefur tekizt að ná
ótrúlega góðum árangri í hljóm-
plötusölu í þessum löndum og
vinna nú að því að fylgja þessum
áfanga eftir.
Ævintýri Mezzoforte og Steina
hf. er eitt dæmi af nokkrum, sem
gefa vísbendingu um, að ungt fólk
í viðskiptalífinu láti sér ekki
nægja heimamarkaðinn einan,
heldur vilji það hasla sér völl á
stærri markaði úti í hinum stóra
heimi.
Fyrir nokkrum mánuðum ritaði
Ragnar Kjartansson, stjórnarfor-
maður Hafskips hf., grein hér í
Morgunblaðið, þar sem hann
hvatti til þess, að við íslendingar
létum meira að okkur kveða í
viðskiptum erlendis og létum út-
lendingum ekki lengur haldast
uppi að græða á okkur með marg-
víslegum hætti í skjóli vanþekk-
ingar okkar á aðstæðum erlendis
og vantrúar á, að við værum þar
nokkurs megnugir. Raunar hafa
þeir Hafskipsmenn sýnt trú sína á
möguleikum okkar erlendis í verki
með því að opna allmargar
skrifstofur erlendis og telja, að
með því spari þeir verulegar fjár-
hæðir, sem ella hefðu runnið í
vasa erlendra manna um leið og
starfsmenn fyrirtækisins hljóta
dýrmæta reynslu í viðskiptum á
erlendri grund.
Enn má nefna þá viðleitni, sem
staðið hefur yfir á vegum samtaka
iðnaðarins og einstakra iðnfyrir-
tækja í nokkur ár til þess að auka
útflutning á íslenzkum iðnaðar-
vörum. íslenzkar ullarvörur hafa
þegar unnið sér á^veðinn sess er-
lendis og þar hefur naðst veruleg
fótfesta á mörkuðum austan hafs
og vestan. Nú er unnið að mark-
aðsöflun í Færeyjum fyrir ýmiss
konar iðnaðarvörur og ætlunin er
að fylgja þeirri starfsemi eftir í
öðrum nærliggjandi löndum.
Fram á síðustu ár hafa það ein-
ungis verið hin stóru útflutnings-
samtök, sem hafa verið þess
megnug að starfa á erlendri
grund. Nú er þetta að breytast.
Ungir menn í atvinnurekstri leita
nýrra leiða af umtalsverðri djörf-
ung, framtakssemi og framsýni og
það ásamt mörgu öðru er til
marks um það, sem haft var á orði
hér á þessum vettvangi fyrir all-
mörgum mánuðum, að þarna er
vaxtarbroddurinn í okkar samfé-
lagi um þessar mundir. Hins vegar
ríkir stöðnun og deyfð í embætt-
ismannakerfinu og stjórnmálalíf-
inu og því miður gera þessir aðilar
ekki nægilega mikið til að ýta
undir þá nýju tíma, sem bersýni-
lega eru að koma til sögunnar
meðal athafnamanna landsins.
Það skiptir t.d. miklu máli fyrir
lítið fyrirtæki, sem er að hefja út-
flutning, að því verði ekki tröllrið-
ið með skriffinnsku af þeim sök-
um. Opinbera kerfið getur auð-
veldað viðleitni atvinnulífsins til
þess að ná fótfestu erlendis með
því að draga úr og einfalda öll af-
skipti opinberra aðila af þeirri
starfsemi.