Morgunblaðið - 10.07.1983, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. JÚLÍ 1983
25
Nýtt skilti blasti við handan
götunnar. Newcastle stóð þar og
brotin píla vísar á afleggjarann
niður að Kleppi. Hvað veit mað-
ur um Newcastle, umfram það
Að þetta er borg í Bretlandi? Jú,
framkallast í hugann orðatil-
tækið alkunna „to carry coal to
Newcastle". Og við þessar að-
stæður eru þá stutt hugartengsl-
in í farandsöguna um Símon
Dalaskáld og að vísu ekki kola-
burð heldur sandburðinn á
Kleppi. Hún hljóðar svo, eins og
hún birtist neðanmáls í Minn-
ingum um Símon Bjarnason eft-
ir Þorstein Magnússon frá Gil-
haga. Hafði hann heyrt hana úr
ýmsum áttum, með breytingum
þó.
Samtíma Símoni á Kleppi var
annar Skagfirðingur, Hafliði
Gunnarsson frá Skálahnjúk.
Þeir voru látnir bera sand í poka
á bakinu neðan úr kjallara og
upp á loft. Þar losuðu þeir posa
sína, en sandurinn rann í gegn-
um trekt niður í kjallara aftur.
Var þetta gert til að kanna
vitsmuni sjúklinganna, eins kon-
ar gáfnapróf. Símon var viljugur
að bera sandinn í fyrstu, en Haf-
liði aftur á móti hyskinn nokkuð.
Einu sinni, þegar Símon ber sinn
poka upp á loftið, dokar Hafliði
við niðri í kjallaranum og sér þá
að sandhrúgan vex drjúgum eft-
ir að Símon hefir losað upp á
loftinu. Rann þá upp fyrir hon-
um ljós, og segir hann við Símon,
þegar hann kemur niður aftun
„Þetta geri ég ekki. Það er alltaf
sami sandurinn, sem við erum aft
bera.“ Símoni þóttu þetta mikil
tíðindi og ill, ef sönn væru. Eftir
nokkra umhugsun segir hann.
„Ef þo er, bleþþaður, þá dein-
hættum við að bera helvitiþ
þandinn". Þóttu báðir menn aft
meiri eftir þessa uppgötvun, og
hættu þar með sandburðin-
um. —R.G.Sn." Um þetta skrif-
aði Agnar Þórðarson, sem alinn
er upp á Kleppi, leikritið Sandur,
sem sýnt var í Þjóðleikhúskjall-
aranum. Enda sagan skondin og
gott dæmi um fjörugt ímyndun-
arafl 'og skopskyn farandskálda.
Út af fyrir sig er atarna fyrir-
taks líkamsþjálfun. Ekki vit-
lausara en að taka sig til og
skokka hring eftir hring án
markmiðs eða gagns. Virðulegur
borgari skokkaði t.d. í allan vet-
ur hringinn sinn, iðulega af stað
yfir svellið á tröppunum og
skaflana á stéttinni og framhjá
skóflunni og gamla sambýl-
ismanninum að basla við að
ryðja leið út úr húsinu, svo að
enginn færi sér þar að voða.
Enda snjómokstur ekki viður-
kennd líkamsþjálfun.
Símoni Dalaskáldi leið vel á
Kleppi, hvort sem hann fékk nú
líkamsþjálfun við að bera sand
eða ekki. Um það ber merki
ljóðabréfið upp á a.m.k. 70—80
erindi, sem hann skrifaði Jósepi
Húnfjörð um 1910, þar sem hann
hrósar Þórði lækni og hans fólki
mikið, þótt hann færi þangað
eins og hann segir:
Þó án dvalar fljóði frá
fór með kala næman,
því til kvala keyrðist á
Klepps-spítala slæman.
Læknir góður Þórður þó
þykir hnjóði sviptur,
öðlast hróður, elskar ró,
auðarslóð nýgiftur.
Gáfan sanna gjörðist treg
geðs um ranninn hljóða;
hálft um annað árið ég
ekkert vann að ljóða.
Þar er lundin þeigi glöð,
þrátt sem undrum drekka,
koma stundum kvala böð
köld yfir sprund og rekka.
Lifnaði þróttur, Blestublær,
blíðugnótt af hreinni,
gáfan fljótt og kvæða kær
kom á nóttu einni.
Svona ortu bágstaddir sér til
hugarhægðar og uppörvunar f
baslinu hér áður fyrr, enda ekki
sálfræðileg hjálp á hverju strái.
En kolin í Newcastle og sandur-
inn á Kleppi leiddi okkur að vís-
unum hans Símonar, sem sjálfur
var farandsöguberi. En svo aftur
sé tekinn upp bláþráðurinn, þá
þýðir orðtakið „to carry coal to
Newcastle" ekki einfaldlega að
flytja kol til hafnarborgarinnar
Newcastle í kolahéraðinu mikla,
heldur það sem við íslendingar
köllum „að bera í bakkafullan
lækinn". Það skiljum við þó ailt-
af á þvílíku vori, þegar vatnsveð-
ursdagar í júní eru 25 af 30
mögulegum, að það er ofrausn að
bæta vatni á læki eða raunar
hvað sem er annað. Alveg eins og
það er ofrausn að flytja kol til
Newcastle. Við erum heldur ekki
að flytja kol þangað í sumar,
heldur skipsfarm af ísiendingum
og öðru mannfólki í viku hverri
með Eddunni. Áleiðis þangað á
skiltið góða eflaust að vfsa. Ekki
hefur heyrst að þarlendir kvarti
yfir að sá flutningur sé til ama.
Aftur á móti að gestirnir ís-
lensku uni sér vel þar í borg, sem
bætist nú í sumarstaðabúnt Is-
Iendinga.
í báðum tungumálunum hitta
þessi máltæki í mark. Og það
sem, meira er, þau hljóma vel,
eru vel mynduð. Standa f
hljóðstöfum, „carry coal“ og
„bera í bakkafullan", hafa hrynj-
andi sem myndar málið ef það
fær að vera í friði fyrir bögubós-
um. Ekki veit ég hvort þeim hef-
ur fjölgað, en iðja þeirra hefur
blásið út með hraðari breyting-
um í þjóðlífinu og fengið vængi
með örari tækni og afkastameira
skólakerfi. Eitt slíkt orð á flug-
ferð rak á mínar fjörur í vik-
unni, á leið sinni í bréfi frá
framhaldsskóla til fræðsluráðs.
Það er námsbrautin þjálffræði.
Reynið að segja það upphátt, án
þess að það detti í sundur í miðj-
unni. Vissulega þarf þjálfun til
þess eins að segja það án þess að
brjóta í sér tunguna. Þetta orð
mun koma úr ráðuneyti, sem
kennt er við menntir, og skðla-
kerfið orðið svo þjálfað í að taka
við hverju sem er, að það er vit-
anlega meðtekið án viðnáms.
Það er eins og engin stofnun hafi
neinn til að leiðbeina um ís-
lenskt mál, sagði Árni Böðvars-
son í útvarpsþætti sínum um
daginn og átti víst við aðra
stofnun eða Ríkisútvarpið. En
ætli öðru eins hafi ekki verið
eytt, eins og að fá íslenskumann
eða bara orðhagan sveitamann í
menntamálaráðunneytið til að
hortittahreinsa fræðslukerfið.
Með miðstýringunni er það svo
óhugnanlega afkastamikið. Orð-
hagir menn hljóta að finnast enn
með vorri þjóð, menn á borð við
Pálma Hannesson, Jón Eyþórs-
son og aðra slíka, sem skírðu
staði á hálendinu með svo falleg-
um íslenskum nöfnum sem við
búum að, eins og t.d. í Kerl-
ingarfjöllunum. Menn sem ekki
týndu tilfinningunni fyrir ís-
lensku máli þótt þeir fengju
menntun í útlöndum. Ekki trúi
ég að í öllum skólafólks-
skaranum í landinu finnist ekki
orðhagur maður, sem andæfir og
finnur betra orð en þjálffræði.
Hvernig væri að reyna?
Vaxandi
samkeppni
Ávöxtur þeirrar nýju hugsunar,
sem hefur verið að ryðja sér til
rúms í atvinnulífinu er m.a. stór-
aukin samkeppni á flestum svið-
um athafnalífsins, samkeppni,
sem skilar sér í lægra verði á vöru
og bættri þjónustu á allan hátt.
Merki um þessa stórauknu sam-
keppni má sjá hér og þar. Yfirleitt
leggja atvinnufyrirtæki nú stór-
aukna áherzlu á markaðsstarf-
semi af margvíslegu tagi. Þeir,
sem ekki gera sér grein fyrir því,
að markaðurinn hér heima hefur
gjörbreytzt á einum áratug sitja
eftir með sárt ennið og minnkandi
viðskipti. Fyrirtæki, sem áratug-
um saman hafa ekki þurft að hafa
fyrir því að selja framleiðsluvörur
sínar, standa nú frammi fyrir því,
að annaðhvort er að bretta upp
ermarnar og hefja sölustarfsemi
eða leggja upp laupana. Fyrirtæki
á borð við Hagkaup er á margan
hátt brautryðjandi í þeirri nýju
öldu samkeppni, sem nú gengur
yfir viðskiptalífið enda er Hag-
kaup orðið ein helzta brjóstvörn
einkaframtaksins í landinu gegn
útþenslustefnu Sambandsveldis-
ins. Þótt stjórnmálamenn og emb-
ættismenn hafi enn ekki afnumið
hið fáránlega verðlagskerfi, sem
ríkir í landinu og heldur ekki þau
gjaldeyrishöft, sem lengi hafa ver-
ið við lýði, hefur atvinnulífið sjálft
tekið ómakið af þessum herrum og
sýnt í verki hæfni til þess að skapa
hér frjálsa markaðsstarfsemi, sem
býður neytendum upp á umtals-
verða verðsamkeppni svo og sam-
keppni í gæðum vöru og þjónustu.
Frjálsræði í
gjaldeyris-
viðskiptum
og á fjár-
magnsmarkaði
Ekki fer hjá því að atvinnulífið
bindi miklar vonir við störf Sjálf-
stæðismanna í núverandi ríkis-
stjórn. Til þeirra verða gerðar
miklar kröfur og ekki ástæða til
annars fyrirfram en að ætla, að
þeir geti staðið undir þeim. Fyrst
má nefna, að menn vænta mikils
af viðskiptaráðherra í sambandi
við frelsi í gjaldeyrisviðskiptum.
Þar kemur fyrst til sú sjálfsagða
þróun, að allir bankar og spari-
sjóftir fá rétt til að verzla með
gjaldeyri og er þá ekki að efa, að
þjónusta við neytendur mun stór-
aukast á þessu sviði frá því sem
verið hefur og biðtími t.d. að
minnka umtalsvert í bönkum. En
að auki er sjálfsagt að stórauka
frelsi manna til þess að eiga gjald-
eyri, kaupa gjaldeyri og flytja
gjaldeyri milli landa. Framvinda
tímans hefur smátt og smátt verið
að ryðja þessum hindrunum úr
vegi og margt hefur verið gert til
bóta, svo sem heimild til stofnun-
ar gjaldeyrisreikninga í bönkum
og notkun greiðslukorta erlendis
svo að dæmi séu nefnd, en betur
má ef duga skal.
í annan stað er ástæða til að
vekja athygli á þeirri þróun til
frjáls fjármagnsmarkaðar hér á
landi, sem orðið hefur þrátt fyrir
áhugaleysi stjórnvalda um slíkt.
Nú auglýsa þrjú fyrirtæki a.m.k.
reglulega hér í Morgunblaðinu,
Fjárfestingarfélag íslands hf.,
sem er brautryðjandi á þessu
sviði, Kaupþing hf. og Ávöxtun,
'verð á verðbréfum, sem ganga
kaupum og sölum á milli einstakl-
inga og fyrirtækja og stofnana.
Þessar auglýsingar sýna, svo ekki
verður um villzt, að frjáls fjár-
magnsmarkaður er nú þegar orð-
inn til á íslandi. Til marks um
getu þessa markaðar má nefna, að
Fjárfestingarfélagið hefur í vetur
auglýst íbúðir til sölu með verð-
tryggðum lánum til 20 ára. Það er
enginn opinber sjóður, sem gerir
seljendum þessara eigna kleift að
veita 20 ára verðtryggð lán, sem
eru helmingi lengri lán en bankar
og sparisjóðir veita lengst, heldur
er það hinn frjálsi markaður, sem
gerir þetta mögulegt.
Það er augljóst, að hlúa ber að
þessum markaði og skapa þau
skilyrði t.d., að atvinnufyrirtæki,
sem hyggja á verulegar fjárfest-
ingar, geti boðið lán út á hinum
almenna markaði. Þarna er um
leið komin samkeppni við banka,
sparisjóði og fjárfestingarsjóði,
sem þessir aðilar hafa gott af að
fá. I þessu sambandi er ljóst, að
menn binda einnig miklar vonir
við, að ráðherrar Sjálfstæðis-
flokksins komi fram þeim breyt-
ingum á skattalögum, sem leiða til
þess, að hlutabréf verði freistandi
valkostur fyrir þá, sem vilja
ávaxta fé sitt. Takizt að koma slík-
um breytingum fram er ekki ólík-
legt að mörg fyrirtæki mundu
velja þann kostinn, þegar þau
standa frammi fyrir mikilli fjár-
festingu, að auka hlutafé sitt og
afla þannig fjármagns til þess að
standa undir fjárfestingunni.
Þessar breytingar, sem hér hafa
verið nefndar, eru nauðsynlegar
til þess að hin nýja kynslóð í at-
vinnulífinu sem nú er að koma til
sögunnar fái að njóta sín til fulls.