Morgunblaðið - 10.07.1983, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. JÚLl 1983
Púlað með
hressum sjálfboðaliðum
Viðtal við Sigrúnu Helgadóttur
Hér er sjálfboðaliðahópurinn breski, sem var að leggja göngustíg við Norðursjávarströndina. Sigrún Helgadóttir á
miðri mynd með kaffibolla í hendi. Matinn sér hópurinn um sjálfur.
Sigrún Helgadóttir, starfsmaður
Nátturuvemdarráðs.er manna fróð-
ust ura útivist og þjóðgarða. Hún er
kennari og líffræðingur að mennt og
hefur raeð starfi af þessu tagi hér
heima og erlendis dregið að sér góð-
an reynsluforða. Þegar barst í tal við
hana starf sjálfboðaliöa í Þjóðgörð-
um og friðlýstum svæðum { Bret-
landi og áhugi á að gera eitthvað
svipaö hér, þótti upplagt að fá við
hana viðtal um það og fleira nú á
vordögum, meðan útivist og aðstaða
til að fara um og njóta náttúrunnar
er í brennidepli. Eftir líffræðinámið
hér í Háskóla íslands dvaldist Sig-
rún í Bandaríkjunum í ár og ferðað-
ist m.a. um suraarið um bandaríska
þjóðgarða og kynnti sér þar aðferðir
við rekstur og stjórnun. Síðan var
hún í 2 ár í Edinborg og stundaði
nám í ýmsum þáttum umhverfis-
fræða. Þá var hún einnig 5 ár land-
vörður í Jökulsárgljúfrum. Ritgerð
Sigrúnar við Edinborgarháskóla
fjallaöi um þjóðgarða í Bretlandi,
Bandaríkjunum og á íslandi og sam-
anburð á starfsemi þeirra. Og hún
velti fyrir sér hvað við íslendingar
gætum lært í þessura efnum af þess-
um tveimur þjóðum. Taldi hún að ef
ura skipulagningu á þjóðgörðum
væri að ræöa, þá ættum við heldur
að Ifta til Bandaríkjanna en hins
þéttbýla Bretlands. Aðstæður væru
svo gerólíkar í þessum löndum, þar
sem Bretar eru rúmlega 200 á
hvern km2 lands, Bandaríkjamenn
20 og íslendingar 2.
I upphafi samtalsins sagði Sig-
rún Helgadóttir að viðhorf fólks
hér á iandi hefði að mörgu leyti
breyst mikið frá því hún fór að
hafa afskipti af útivistarmálum.
„íslendingar eru farnir að ganga
miklu meira en áður var og um
leið kynnast þeir landinu betur og
bera virðingu fyrir því.“ Þegar
Sigrún byrjaði 1974 var land-
varðastarfið í mótun, en landvörð-
um er ætlað að veita þjónustu við
ferðafólk, leiðbeina því um göngu-
leiðir og náttúru svæðisins og sjá
um að vel sé gengið um. Sjálf
kvaðst hún hafa mestan áhuga á
að sameina kennaramenntun sína
og þá menntun sem fylgdi í kjölfar
umhverfisfræðslu í þjóðgörðum.
„í bandarískum þjóðgörðum er
umhverfisfræðsla geysimikil.
Þessir garðar eru orðnir 100 ára
gamlir.A fyrstu árunum var her-
inn settur til að gæta þeirra. Þá
var þetta gæsla og verið að reka út
sauðfé o.s.frv. En síðan var tekin
upp önnur stefna og stjórnunarað-
ferð. Þá var fengið fólk sem ætlað
var fremur að fræða gesti og gera
þeim ljóst af hverju þessi vernd-
uðu svæði væru svona mikilvæg.
Semsagt að fá fólkið til að vinna
með sér af því að það skilur. Ef
það ekki skilur hvað er þarna, þá
hefur það vitanlega ekki áhuga á
því. Ég hefði kosið að svipuð þróun
gæti orðið hér,“ sagði Sigrún.
„Landvörðunum er ætlað að þrífa
svæðin og tína upp rusl, sem verð-
ur sífellt meira verk eftir því sem
fleiri gestir koma. Þetta verður
vítahringur, þannig að minni tími
gefst til að tala við fólk og fræða
það. Ég held að það verði ekki fyrr
en fólk fær meiri fræðslu, þekkir
og virðir landið, að það gengur
sjálft betur um það.“
Sjálfboðaliðar á frið-
lýstu svæðunum
—Við ætluðum, Sigrún, að tala
um sjálfboðaliðavinnu á friðlýst-
um svæðum. Segðu mér eitthvað
af reynslu þinni af slíku.
„Árið 1978 var ég landvörður í
þjóðgarðinum við Jökulsárgljúfur.
Þar var þá nýbúið að byggja hús
handa landvörðum og til stóð að
hlaða grjótgarð umhverfis húsið.
Talið var að um mjög dýrt fyrir-
tæki væri að ræða og var mál
manna, að líklega yrði veggurinn
aldrei hlaðinn. Það fór á annan
veg, því Náttúruverndarráði buð-
ust breskir sjálfboðaliðar í hleðsl-
una. Þetta voru bráðhressir og
skemmtilegir krakkar, sem dvöldu
í þjóðgarðinum í hálfan mánuð og
skildu þar eftir sig þennan fallega
vegg, sem sumir segja að sé eitt
undrið í viðbót í þjóðgarðinum.
Sumarið 1979 ferðaðist ég um
bandaríska þjóðgarða, en þar er
mikil vinna framkvæmd af sjálf-
boðaliðum. Ég reyndi að kynnast
því eins og föng voru á. í upphafi
árs 1980 flutti ég til Edinborgar og
sumarið eftir datt mér í hug að
rifja upp gömul kynni við sjálf-
boðaliðana, sem verið höfðu í
Gljúfrum."
„Sá sem verið hafði fararstjóri
breska hópsins í Gljúfrum 1978
heitir John Iles,“ hélt Sigrún
áfram. „Hann er verkfræðingur að
mennt og vann við kjarnorkuver í
Bretlandi fyrstu árin eftir að hann
lauk námi. Síðan sneri hann alveg
við blaðinu og tók að starfa að alls
kyns náttúruverndarmálum. Þeg-
ar ég kynntist honum, vann hann
með BTCV, sem er skammstöfun
fyrir British Trust for Conserva-
tion Volunteers. Þar vinnur hann
enn og er nú einn af yfirmönnum
þeirra sjálfboðaliðasamtaka."
—Hvernig er þeim fyrir komið?
„f Bretlandi er löng og mikil
hefð fyrir sjálfboðaliðsvinnu. Alls
kyns samtök hafa skipulagða
sjálfboðavinnu á sínum vegum, en
BTCV eru langstærst þeirra sam-
taka sem vinna að umhverfis-
málum. Þau voru stofnuð 1970 og
hafa skrifstofur um allt Bretland.
Þar vinnur fólk sem skipuleggur
verkefni, þjálfar leiðbeinendur og
margt fleira. Á síðasta ári störf-
uðu rúmlega 300 hópar sjálfboða-
liða og skiluðu yfir 100.000 dags-
verkum. Þetta fólk vinnur að alls
kyns verkefnum, en markmiðið
með þeim öllum er að bæta og
fegra umhverfið og gera fólki auð-
veldara að njóta þess. Unnið er að
lagningu göngustíga, gerð göngu-
brúa, plöntun trjáa, viðhaldi á
grjótgörðum, sem liggja langs og
þvers um allt Bretland, og þannig
mætti lengi telja. Sammerkt með
öllum þessum verkum er það að
þau yrðu seint eða aldrei unnin ef
fá ætti launaðan vinnukraft til að
gera þau.“
—Þú vannst eitthvað sjálf með
þessum samtökum, var það ekki,
Sigrún?
„Jú ég hringdi í John Iles í
sumarbyrjun 1980 og spurði hvort
hann hefði eitthvað fyrir mig að
gera. Ég vildi mjög gjarnan læra
handbragð, sem gæti komið sér vel
hér heima, t.d. við að leggja
göngustíga á ýmiskonar landi.
Hann dreif mig í sjálfboðaliðahóp,
sem var að vinna úti við Norður-
sjávarströndina. Var að leggja þar
göngustíg neðan frá ströndinni
upp snarbratta brekku. Stígur
þessi er hluti af Clevelandstígnum
svonefnda, sem er um 150 km
langur göngustígur, sem að mestu
leyti er innan North York Moors-
þjóðgarðsins. Sjálfboðaliðarnir á
vegum BTCV þurfa að borga allan
kostnað sjálfir, bæði ferða- og
fæðiskostnað. En hinum síðar-
nefnda er þó haldið mjög niðri
með sameiginlegum innkaupum
og svo skiptast sjálfboðaliðarnir á
við matseldina."
„Við unnum eða hreinlega púl-
uðum mestallan daginn," hélt Sig-
rún áfram frásögninni. „Ræstum
stíginn fram, útbjuggum þrep í
hann þar sem hann var brattastur
og þöktum svo allt saman með
möl, sem við bárum ofan úr fjöru.
Við lukum við stíginn, en á undan
okkur höfðu tveir aðrir hópar unn-
ið við sama verkefni. Hver hópur
vinnur ekki nema um 10 daga og
þar af eru einn eða tveir dagar
notaðir til þess að fara um og
kynnast landinu í kring. Eftir að
þessu verkefni var lokið, var ég í
borginni Doncaster í nokkra daga,
en þar eru höfuðstöðvar BTCV í
NA—Englandi. Ég kynnti mér
ýmislegt í sambandi við starfsemi
BTCV og var svo send sem hóps-
stjóri með flokk til þorpsins Edale
í Peak-þjóðgarðinum. Þar var líka
verið að vinna að gerð göngustígs,
sem var að því leyti frábrugðinn
hinum fyrri að þarna var allt ann-
ars konar land. í Edale bjuggum
við í tjöldum í 10 daga í grenjandi
rigningu og unnum mest allan
daginn. Ég held samt að öllum
hafi þótt gaman og í minningunni
er þessi tími með sjálfboðaliðun-
um í Bretlandi ævintýri líkur."
Púlvinna fyrir ánægjuna eina
—Heldurðu , Sigrún, að sé
grundvöllur fyrir slíka sjálfboða-
liðsvinnu úti í náttúrunni hér á
íslandi?
„Ég veit það ekki. Flestir sjálf-
boðaliðar BTCV eru unglingar á
aldrinum 15—20 ára. Þeir hafa að-
eins 6 vikna sumarleyfi í skólum
og í Bretlandi hefur ekki ríkt
sama hefð og hér að unglingar
ynnu í sumarleyfum. Reyndar er
algengt að eldra fólk komi líka og
vinni með BTCV. í báðum þeim
hópum sem ég vann með sumarið
1980, voru nokkrir sem voru í
sumarleyfi frá störfum. Þarna
voru læknir, hjúkrunarkona,
skrifstofufólk og líffræðingar, svo
eitthvað sé nefnt. Hér hefur aftur
á móti tíðkast að allir byrji að
vinna sér inn einhver laun strax
og vettlingi er valdið. Annað þykir
hin mesta firra. Þegar hópurinn
breski var að hlaða grjótvegginn í
Gljúfrum, þá forvitnuðust margir
ferðamenn um hvað þarna var á
seyði og oft var sagt: „þurfti nú að
vera að flytja inn fólk til að gera
þetta, gátum við ekki gert það
sjálf?“. En þegar upplýstist að
hópurinn hlæði vegginn kaup-
laust, þá breyttist hljóðið og menn
voru sammála um að ekki hefði
verið hægt að fá íslendinga til að
Stígagerð utan í brattri brekku, þar sem alltaf er hált. Þarna er grafinn
skurður með brekkunni til að taka við vatninu úr henni, hann fylltur með
grjóti svo vatnið renni eftir honum í holrúmunum milli steinanna.