Morgunblaðið - 12.07.1983, Blaðsíða 28

36
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. JÚLÍ 1983
Saga úr raun-
veruleikanum
Bókmenntír
Jenna Jensdóttir
Sara
eftir Kerstin Thorvall.
Monica Schuitz myndskreytti.
Þorgerður Sigurðardóttir íslcnzkaði.
Æskan.
Sagan um Söru er frásögn úr lífi
fimm ára telpu sem á einstæða
móður og elst upp í borg. Um höf-
und veit ég ekki neitt, en sagan er
þýdd úr sænsku.
Telpan er á dagheimili meðan
móðirin vinur hjá gleraugnasala,
sem einnig selur úr og klukkur.
Faðir Söru er strætisvagnabíl-
stjóri sem „býr í annarri íbúðð
með Bertu og þau eiga lítið barn
sem heitir Lilli".
Mæðgurnar eiga alltaf góðar
stundir saman. A kvöldin heima,
eða þegar þær fara eitthvað sam-
an.
Söru þykir líka gaman að fara
skógarferð með móður sinni og
Óla sem er kærasti móðurinnar.
Þótt Óli dragi stundum athygli
móðurinnar frá Söru meira en
þeirri litlu líkar, er hún samt
ánægð með hann.
Stundum þarf Sara ekki að vera
á dagheimilinu, ef faðir hennar
sækir hana, eða amma hennar
sem vinnur í þvottahúsi lofar
henni að vera þar hjá sér, eða
heima hjá sér og honum Jakob
sem spilar svo vel á harmonikku.
Hún fer stundum með móðurinni í
vinnuna.
Sara er heima hjá Bertu þótt
faðirinn sé að vinna. Þá fær hún
að aka litla bróður í vagninum
með Bertu. Það finnst henni gam-
an, en öllu erfiðara reynist þegar
hún ætlar að gefa stráknum að
borða, þá endar allt með ósköpum.
Móðirin kemur fram að skiln-
ingi og góðvild er Sara verður út-
undan í afmælisboði Ellu, sjö ára
telpu á dagheimilinu. Þegar móð-
irin kemst að því að Sara ætlar að
kaupa sig inn með því að gefa Ellu
„gömlu, gylltu gleraugun" talar
hún um fyrir Söru og gerir henni
daginn eftirminnilegan með því að
bóða henni í bíó og kaupa síðan
pylsur og franskar kartöflur á
torginu.
Sagan um Söru er ágæt saga úr
lífi lítilar telpu. Það staðfesti líka
tíu ára vinkona mín þegar hún
hafði lesið söguna fyrir mig einn
morgun um daginn í öðru landi.
Henni þótti hún skemmtileg og
virtist skilja furðuvel þessi marg-
þættu fjölskyldubönd í sögunni,
þótt sjálf búi hún við ástríki for-
eldra sinna ásamt yngri bróður í
litlu kauptúni austur á fjörðum.
Frágangur bókarinnar er góður,
en að mínu mati eru bækur í broti
sem þessu, ekki heppilegar fyrir
yngstu lesendurna.
Myndir sérstæðar en samræm-
ast vel efni sögunnar.
Feyerabend hefur alltaf verið
andstæður tilburðum vísinda-
manna til að útiloka allar hug-
myndir, sem ekki falla inn í eigið
kerfi, sem er byggt á ákveðnum
kennisetningum skynsemisstefn-
unnar, hann er arftaki Herders og
Hamanns og einnig Lassings, en
þeir tveir fyrrnefndu gagnrýndu
skynsemisstefnuna hvassast á sín-
um tíma. Feyerabend aðhyllist
skoðanir Burkes, um að útilokað
sé að skipuleggja samfélag manna
samkvæmt áætlunum og upp-
dráttum. Polányi, Kuhn og fleiri
hafa gagnrýnt ráðandi skoðanir
skynsemis-efnishyggjunnar á
svipuðum forsendum. Hin svokall-
aða vísindalega aðferð er að mati
Feyerabends þröng og ónóg
menskri gerð, með þeirri aðferð
telur hann að ímyndunarafl og til-
finningar séu afskrifaðar. Höf-
undurinn telur að hin svonefnda
skynsemi eigi ekki fremur rétt til
allra viðmiðana en aðrar stefnu-
hefðir, svo sem hin ýmsu trúar-
brögð, sem reist eru á allt öðrum
forsendum.
í öðru bindinu gerir höfundur-
inn harða hríð að hroka og „bess-
erwisser" afstöðu vísindamanna
og vísinda og pólitískra gutlara.
Kenningar Feyerabends benda til
þess, ásamt atburðarás síðustu
áratuga, að glæstur búnaður
skynsemishórunnar, sem tyllt var
á háaltarið í Notre Dame hér um
árið, sé nú tekin að tötrast.
Feyerabend
Erlendar
bækur
Siglaugur Brynleifsson
P.K. Feyerabend: Philosophical
Papers I—II. Realism, Rationalism
& Scientific method — Problems of
Empiricism. Cambridge University
Press 1981.
Paul Feyerabend er prófessor í
heimspeki við háskólann í Berke-
ley í Kaliforníu, einnig prófessor í
vísinda-heimspeki í Zúrich. Hann
starfaði áður við háskólana í
Bristol, Yale, Berlín og víðar. Að-
algreinar hans voru áður en hann
sneri sér að heimspekinni sem að-
alfagi, stærðfræði, eðlisfræði og
stjörnufræði ásamt leiklistarfræði
og óperu. Áhugasvið hans er vítt
og hann hefur ritað fjölda greina í
tímarit og vísindarit. Nýjustu
bækur hans eru „Against Met-
hod“, 1975 og „Science in a Free
Society" 1978. Báðar gefnar út af
NLB, London.
í þessum bindum eru birtar
greinar höfundar frá ýmsum tím-
um og hefur höfundur breytt sum-
um nokkuð og aukið við, en jafn-
framt er þess getið hverjar breyt-
ingarnar og viðaukarnir eru.
Greinarnar eru alls 17 og bera
vott um hin víðfeðmu áhugamál
höfundar.
Fyrra bindið fjallar einkum um
raunsæi, skynsemisstefnu og vís-
indalega aðferð, seinna bindið um
raunhyggju.
í báðum þessum bindum fjallar
höfundurinn um þrjár hugmyndir,
sem hafa löngum haft lykilþýð-
ingu í sögu vísinda, heimspeki og
menningar, sem eru gagnrýni,
fjölbreytni og raunsæi. Höfundur-
inn leitast við að kynna og útlista
þessar hugmyndir og sýna fram á
afleiðslu þeirra.
„Gagnrýnin er þáttur menning-
arinnar frá upphafi, gangrýni er
t.d. snar þáttur í heimspeki Búdd-
ismans og einnig í mystík. Gagn-
rýni er m.a. grundvöllur nítjándu
aldar vísinda og vísindaheimspeki.
Gagnrýni þýðir að við samþykkj-
um ekki fyrirbrigði og afleiðingar
þeirra við fyrstu sýn né heldur
gildi stofnana og kenninga, heldur
rannsökum þetta allt nánar og
reynum að breyta þeim sam-
kvæmt nánari athugunum. Það
eru margar hliðar á hverju máli
og sjónarhornið skiptir höfuðmáli,
fjölSreytileikinn er til staðar, það
er ekki gjörlegt að binda sig við
eina kenningu, plúralisminn verð-
ur alltaf nauðsyn og sjálfsagður."
Venjuleg plata
með snillingi
Hljóm-
plotur
Finnbogi Marinósson
Marcus Miller
Suddenly
Warner Bros. Rec.
Ekki veit ég hvort nokkur sem
þetta les ber einhverjar taugar til
Marcus Millers. Hvernig sem það
nú annars er, þá var hann mér
óþekkt nafn áður en ég hlustaði á
hljómleikaplötuna frá jazz-hátíðinni
í Montreux. Framlag hans á þeirri
plötu er með ólíkindum gott og vakti
það upp margar spurningar um
þennan pilt. Ég var einn af þeim sem
fór að leita eftir plötum með þessum
gæðingi og komst að því eins og allir
hinir, að ekkert var fáanlegt. En mér
til sáluhjálpar las ég skömmu seinna
að væntanleg væri frá undrabarninu
sólóplata og ætti hún að heita
„Suddenly“. Þá var það bara að bíða
og sjá hvort þessum háu herrum
þóknaðist að flytja inn drenginn
góða. Og viti menn. Platan kom og
meira að segja fékkst hún til um-
sagnar. Fátt er svo með öllu illt að ei
boði gott.
Eftir að hafa spilað „Suddenly"
einu sinni var mér efst í huga
nokkur vonbrigði. Þ.e.a.s. platan
var ekki eins og ég hafði búist við,
eða öllu heldur ætlast til að hún
yrði. Sú hugmynd sem ég hafði
gert mér um plötuna var sú að á
henni mundi fara fyrir hæfileikar
Marcusar sem bassaleikara og
annað skipti í raun ekki máli. Það
sem hins vegar kom í ljós var
næstum venjuleg jazz-fusion-
plata, sem í næstum engu var
frábrugðin þeim sem maður hafði
áður heyrt. Og þannig er platan í
raun. Að mínum dómi fer alltof
lítið fyrir fingralipurð Marcusar
og því meiri áhersla lögð á að hafa
plötuna þannig að hún höfði til
sem flestra. Hins vegar verður því
ekki neitað, að á gripnum er að
finna marga ágætis hluti. Þar ber
fyrst að nefna fyrsta lag plötunn-
ar „Lovin’ you“. Gott lag sem með
smá heppni gæti orðið vinsælt.
Síðan er frekar lítið af plötunni að
segja þar til komið er að seinni
hliðinni. Hún er með pínulitlu
öðru sniði en fyrri hliðin og þar
örlar á að láta bassann njóta sín.
En hann fær hvergi að rísa upp í
öllu sínu veldi og einhvern veginn
verður þetta allt hálfgert hálfkák.
En sé platan tekin fyrir án
hugsunar um hvernig hún hefði
mátt vera, þá fer hér hin besta
plata í sínum flokki. Lögin eru
góð, sándið gott og öll spila-
mennska hreint afbragð. Eða hún
ætti ekki að svíkja nokkurn sem á
annað borð hefur áhuga á jazz-
fusion.
Tónlistin XXX %
Hljómgæðin XXXX^
FM/AM
Að saga sundur nemanda
Kvikmyndir
Ólafur Jóhannsson
Nafn á frummáli: ( lass of 1984.
Stjórn: Mark Lester.
Myndatökustjórn: Albert Dunk.
Tónlist: Lalo Schifrin.
Handrit: Mark Lester/John Sax-
ton/ Tom Holland, sem einnig á
heióur af sögunni.
Sýnd í Bíóhöllinni.
Undirritaður mætti fyrsti
maður á nýjustu mynd Bíóhall-
arinnar Skólaklíkan eða eins og
sú nefnist á frummálinu „Class
of 1984“. Ástæðan fyrir áhuga
mínum á mynd þessari var af
þeirri rót sprottin að þar er
fjallað um fjölbrautaskólanem-
endur framtíðarinnar. Það er
eins gott fyrir fjölbrautaskóla-
kennara að vita á hverju hann á
von frá hendi nemanda komandi
tíðar. Ef ástandið verður eitt-
hvað svipað því og lýst er í Skóla-
klíkunni, er eins gott að taka
saman föggur sínar og halda á
önnur mið í atvinnuleit, því ann-
an eins hrottaskap hef ég vart
séð á hvíta tjaldinu. Ekki ein-
asta selja hinir siðlausu meðlim-
ir „skólaklíkunnar“ dóp — allt
frá maríúana til englaryks —
heldur misþyrma þeir og niður-
lægja skólafélagana á alla lund.
Hámarki nær djöfulskapurinn í
hinum ónefnda ameríska fjöl-
brautaskóla þegar einn kennar-
anna bregður á það ráð að beina
skammbyssu að nemendum sín-
um í þeirri von að fá svör við
einföldustu spurningum náms-
efnisins.
Annars er merkilegt hve lítill
hluti nefnds fjölbrautaskóla tek-
ur þátt í svínaríinu — innsti
kjarninn telur fjóra stráka og
eina vergjarna stelpu. Meirihluti
nemenda skólans virðist til
hinnar mestu fyrirmyndar og
minnir hvað háttprýði varðar á
félaga sína hérlendis. Hitt er svo
aftur annað mál að mynd þessi
er ekki með öllu án tilvísunar til
veruleikans því á síðasta ári
voru 287.000 líkamsárásir skráð-
ar í bandarískum fjölbrauta- og
menntaskólum. Ég þekki reynd-
ar kennara sem hefir kennt í
slíkum skóla í suðurríkjunum og
sá hafði það fyrir sið að hengja
upp lokaeinkunnir nemenda á
stofutöfluna og hlaupa svo sem
fætur toguðu upp í næstu lest.
Kannski engin furða þótt Reag-
an og Mondale setji menntamál
á oddinn í kosningabaráttunni.
Og það skal engan undra þótt
lægri stig bandarísks skólakerfis
taki stakkaskiptum á allra
næstu árum; slíkur er fram-
kvæmdavilji þessa heimsveldis.
Ég veit ekki hvort ég sé
ástæðu til að fjalla frekar um
Skólaklíkuna. Ég vona bara að
mynd þessi hafi lítil áhrif á ís-
lenska unglinga. En ég get vott-
að að íslenskir fjölbrautaskóla-
nemendur eru til slíkrar fyrir-
myndar á allan hátt, að ekki er
yfir neinu að kvarta á kennara-
stofunni. í það minnsta man ég
ekki eftir að kennarar hafi þurft
að beita valdi (eins og víða er-
lendis) og vona raunar að sú
blómatíð sem nú ríkir í skóla-
kerfinu haldist sem lengst.
Andstæðingar íslenska fjöl-
brautaskólakerfisins gætu
hinsvegar dregið nokkuð annan
lærdóm af því að sjá þessa
mynd, enda er þeim tamt —
sumum hverjum að minnsta
kosti — að draga ályktanir sem
byggjast á ósýnilegum forsend-
um.
Skólaklíkan