Morgunblaðið - 17.07.1983, Side 37

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. JÚLÍ 1983
37
Megi þessi ljóskveðja hinnar
rausnarlegu og ræktarsömu höfð-
ingskonu ávallt lýsa þeim, sem
sókn eiga til Prestsbakkakirkju.
í Þjóðsögum dr. Jóns Þorkels-
sonar er eftirfarandi sögn um
Prestsbakkakirkju og „staðsetn-
ingu“ hennar.
Sr. Jón Steingrímsson sagði það
fyrir, að kirkjan mundi eftir sig
látinn verða flutt frá Klaustrinu
og bað menn taka eftir því, ef
hestur sá, er bæri lík sitt til grafar
hrasaði, því að á þeim stað mundi
kirkjan síðan verða. Sr. Jón dó
1791 (11. ág.) og þegar líkfylgdin
var komin skammt á völlinn suður
fyrir túnið á Prestsbakka, hnaut
hestur sá er líkið bar og þar var
kirkja sú sett er alger var 1859.
Var þá kirkja á Kirkjubæjar-
klaustri lögð niður.
Það fer ekki mikið fyrir þessari
þjóðsögu í hugum Síðumanna eða
annarra Skaftfellinga. Samt ér sr.
Jón Steingrímsson — Eldmessu-
presturinn — þeirra héraðsdýrl-
ingur, ef hægt væri að tala um
nokkra slíka persónu á landi hér í
lúterskum sið. Það mun þjóðin fá
Klausturskirkjunnar, kemur öll-
um sem þennan stað heimsækja
Eldmessan i hug og munu í anda
hrífast af þreki og kjarki og trú-
arstyrk prestsins, sem þá messu
flutti fyrir 200 árum — 5. sunnud.
e. Trínitatis — 20. júlí 1783. — Um
þá guðsþjónustu farast sr. Jóni
svo orð:
„Ég og allir þeir, sem þar voru,
vorum þar aldeilis óskelfdir inni (í
kirkjunni). Enginn gaf af sér
nokkurt merki til að fara út úr
henni eða flýja þaðan meðan guðs-
þjónustugjörð yfir stóð, sem ég
hafði þó jafnlengri en vant var.
Nú fannst ei stundin of löng að
tala við Guð. Hver einn var án
ótta, biðjandi hann um náð og
biðjandi hann þess, er hann vildi
láta yfir hann koma ...
Eftir embættið, þegar farið var
að skoða hvað eldinum hefði
áfram miðað, þá var það ei um
þverfótar frá því sem hann var
kominn fyrir það, heldur hafði
hann um þann tíma og í því sama
takmarki hlaðist saman og hrúg-
ast hvað ofan á annað þar í afhall-
andi farvegi."
Enda þótt Landbrotið sé sérstök
an annars staðar hvíla. Helgi Þór-
arinsson var á sínum tíma einn
mesti skörungur í bændastétt og
hafi lokið ótrúlega miklu dags-
verki, er hann lést aðeins 54 ára
gamall, 28. nóvember 1915.
Ættingjar hans höfðu mikinn
hug á að hlúa að heimagrafreitn-
um í Þykkvabæ. Systir Helga,
Ástríður, d. 31. okt. 1951, var jörð-
uð í reitnum. Af eigum sínum
stofnaði hún sjóð grafreitnum til
viðhalds og fegrunar.
Fljótt kom upp sú hugmynd að
reisa kirkju, bænhús eða kapellu
eða hvað menn vilja kalla það í
heimagrafreitnum.
Tvær systur Helga Þórarinsson-
ar, Sigríður og Steinunn, ánöfn-
uðu þessu helga húsi eigur sínar
að sér látnum. Síðan var það, að
fyrir allmörgum árum var hafist
handa um kirkjubygginguna, fyrst
og fremst fyrir áhuga og forgöngu
Þórarins Helgasonar, sem lengi
bjó í Þykkvabæ og sýndi minningu
föður síns mikla ræktarsemi m.a.
með því að rita ævisögu hans. Bar
hún nafnið: Frá heiði til hafs og
var gefin út af Goðasteinsútgáf-
unni 1971.
Eftir messu á Núpsstað 3. aepC 1961.
Kapellan í Þykkvabæ (f byggingu)
að heyra og sjá nú á þessu sumri,
þegar Vestur-Skaftfellingar minn-
ast 200 ára afmælis Eldmessunnar
og Skaftárelda. Og það hafa þeir
raunar sýnt rækilega í verki með
byggingu Jóns Steingrímssonar-
kapellu á Klaustri.
Það mun hafa verið fyrir einum
fimmtíu árum, sem þess er fyrst
getið, að í ráði væri að reisa minn-
isvarða á leiði sr. Jóns. Ekki varð
þó úr framkvæmdum, enda leg-
steinn á leiði þeirra hjóna, sr. Jóns
og mad. Þórunnar. Er það stuðla-
bergsdrangur með skýrri áletrun.
En þegar til kastanna kom, þróuð-
ust málin á annan veg og tóku
ákveðnari og rishærri stefnu.
Rækt við minningu sr. Jóns Stein-
grímssonar tengdist óskinni um
að gefa klaustrinu aftur sinn
helgidóm. Varð niðurstaðan sú, að
reist var á Klaustri kapella helguð
minningu Jóns Steingrímssonar
og Eldmessu hans. Var hún vígð í
sólarblíðu og morgunfegurð þess
merka hátíðardags 17. júní 1974.
Var það upphaf á þjóðhátíð
Vestur-Skaftfellinga. Enda þótt
Jóns kapella Steingrímssonar
standi ekki á grunni gömlu
sveit og Skaftá skilji það frá öðr-
um hluta Prestsbakkasóknar var
það aldrei sérstök sókn. Samt er
þar þéttbýlt og lengstum mann-
margt, t.d. bjuggu þar 155 manns
af 405 í sókninni allri árið 1817. I
kaþólsku voru mörg bænhús í
Landbroti. Prestatal sr. Sveins Ní-
elssonar getur um þessi: í Dalbæ
(ytri?), Ásgarði, Hátúnum, Upp-
sölum og Þykkvabæ. Á einum bæ
minnir örnefni á þessi löngu
horfnu bænhús. í Þykkvabæ efri
mun ennþá heita Kirkjutún.
Og einmitt á þeim bæ hefur nú
verið reist kirkja þótt ekki hafi
hún enn verið vígð. Ekki er mein-
ingin að það verði sóknarkirkja og
mun því verða kölluð bænhús eða
kapella. En þetta hús á sína sögu,
sem hófst með því, að hinn lands-
kunni dugnaðarbóndi, Helgi Þór-
arinsson í Þykkvabæ (1861—1915)
fékk, eftir nokkurt þóf, konungs-
leyfi til að taka upp heimagrafreit
á bæ sínum. Var leyfið veitt í
janúar árið 1915 og mátti naumast
seinna vera, því að Helgi lést í
nóvember sama ár. En hann hafði
bundið slíka tryggð við jörðina og
æskustöðvar að hann vildi ógjarn-
Þórarinn andaðist 10. apríl 1978.
Fimm dögum síðar var hann bor-
inn til grafar í Þykkvabæ frá
kirkju þeirri, sem þar var þá risin
í heimilisgrafreitnum.
í tvígang hafa Vestur-Skaftfell-
ingar minnst sr. Jóns Stein-
grímssonar og Eldmessu hans.
Hið fyrra sinn 23. júlí 1933. Sr.
Óskar J. Þorláksson, sem þá var
prestur á Klaustri og prófastur í
Vestur-Skaftafellssýslu, flutti
minningarguðsþjónustu í Prests-
bakkakirkju, en Matthías Þórð-
arson þjóðminjavörður hélt ræðu
um Skaftárelda eftir útdrætti
Jónasar Hallgrímssonar úr Eldriti
sr. Jóns. Þá var einnig lesið upp
kvæði, sem Jakob skáld Thorar-
ensen hafði ort. Þar í er þetta:
Einatt gleggst í ógnum finnast
yfirburðir foringjans.
Síðan, hún á manns að minnast,
metin skyldi forsjá hans.
Þar fór styrkur, ítur andi,
orðin leiftur, viljinn stál.
Aðrir hófu ei hér á landi
hóglátara þróttarmál. —
í annað sinn var hins nafn-
kunna Eldklerks minnst á 175.
ártíð hans. Það var sunnud. 7. ág-
úst 1966, að fram fór minningarg-
uðsþjónusta á Prestsbakka og
samkoma á Klaustri með þátttöku
biskups og margra presta. —
Sóknarpresturinn, sr. Sigurjón
Einarsson predikaði og lauk ræðu
sinni á þessum orðum:
„Og skaftfellskt fólk mun í dag
sem einn maður strengja þess
heit, að á staðnum þar sem hann
stóð, þegar orrahríðin var sem
mest, rísi að nýju Guðshús, er beri
nafn hans, og að þaðan megi ómur
klukknanna kalla menn til tíða, að
þaðan megi orðið verða flutt kom-
andi kynslóðum, að þar megi
kristin kenning nærast og blómg-
ast á einum sínum elsta stað.“
Kapella Jóns Steingrímssonar á
Kirkjubæjarklaustri sýnir að
Skaftfellingar hafa staðið við
þessa heitstrengingu.
Blaöburðarfólk
óskast!
Úthverfi
Flúöasel
Sogavegur
101—212
Kópavogur
Skólageröi
Austurbær
Lerkihlíö
fUóvmtti
STUMMER
Tilvalin
Création
Stummer
þola suðu
Emblft
Strandgötu 29 Sími 51055
Þú svalar lestrarþörf dagsins
áöum Moggans!