Morgunblaðið - 19.07.1983, Blaðsíða 30

38
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 19. JÚLl 1983
samstarf. Hann átti m.a. sæti í
nefnd þeirri er samdi frumvarp til
laga um húsaleigusamninga, en
full samstaða var í nendinni um
frumvarpið. Víðar kom Páll við
sögu húsnæðismála.
Þótt Páll S. Pálsson væri góður
talsmaður þeirra er hann vann
fyrir, var hann skilningsgóður á
okkar mál og fyrir kom að ég leit-
aði ráða hjá honum þegar leysa
þurfti aðsteðjandi vanda. Hann
var hollráður og sanngjarn og
hafði fullan skilning á kjörum
þeirra sem minna máttu sín, enda
ekki fæddur með gullskeið í munni
eins og stundum er sagt.
Páll S. Pálsson var þægilegur í
viðmóti og fjölfróður og varpaði
menningarblæ yfir hvert um-
hverfi. Fundir með honum voru
því aldrei leiðinlegir. íslensk
menning og ekki síst saga lands og
þjóðar voru honum hjartans mál
og léku honum á tungu.
Við leiðarlok vill stjórn Leigj-
endasamtakanna þakka Páli S.
Pálssyni drengileg samskipti á
undanförnum árum og vottar að-
standendum hans samúð.
Jón frá Pálmholti,
form. Leigjendasamtakanna
Páll S. Pálsson hæstaréttarlög-
maður er látinn, langt fyrir aldur
fram, rúmlega 67 ára. Leiðir okkar
Páls lágu fyrst saman nokkru
fyrir heimsstyrjöld, í vegavinnu á
Holtavörðuheiði. Páll hafði þá lok-
ið námi í Reykholtsskóla og var
við nám í Kennaraskóla íslands.
Við unnum saman á Holtavörðu-
heiði í fjögur sumur. Þá voru þar
50—70 menn við vegagerð á sumr-
in, menn úr öllum landsfjórðung-
um, á öllum aldri, sjómenn, bænd-
ur, bændasynir, námsmenn og
aðrir. Ungir menn voru í meiri-
hluta. Páll var strax áberandi í
þessum hópi, hress og röskur og
skemmtilegur í viðræðum. Og
hann var einn af heiðarskáldun-
um.
Páll lauk námi frá Kennara-
skólanum 1937, og nokkru síðar
hóf hann að lesa undir stúdents-
próf. Hann vann fyrir sér jafn-
framt náminu, með kennslu á
vetrum og ýmiss konar vinnu á
sumrin. Hann las undir stú-
dentsprófið með Guðrúnu Steph-
ensen, er síðar varð eiginkona
hans og lífsförunautur. Þau tóku
prófið utanskóla árið 1940. Páll
hóf síðan nám í norrænum fræð-
um, en hætti því nokkru síðar og
lagði stund á lögfræði. Lagaprófi
lauk hann 1945. Leiðir okkar lágu
saman enn um stund eftir Holta-
vörðuheiðarárin, bæði við sumar-
störf og í tvo vetur við stunda-
kennslu i Kvennaskólanum í
Reykjavík.
Ævistarf Páls varð mikið. Að
loknu laganámi vann hann fyrir
íslenska iðnrekendur margvísleg
og mikilvæg störf, sem urðu mjög
til eflingar iðnaði á íslandi. Um
það leyti sem hann lét af þeim
störfum varð hann hæstaréttar-
lögmaður, og stofnaði eigin mál-
flutningsskrifstofu. Hann varð
síðan einn þekktasti málflutnings-
maður iandsins, og málflutningur
í fjölmörgum mjög mikilvægum
hæstaréttarmálum féll í hans
hlut. En jafnframt hlóðst á hann
ótrúlegur fjöldi trúnaðarstarfa á
sviði félagsmála, í menningarsam-
tókum, líknarsamtökum, hags-
munasamtökum, og á sviði hins
opinbera. Hann var alls staðar
eftirsóttur til forustu og sam-
vinnu. En þessi langa og merka
saga er rakin annars staðar hér í
blaðinu.
Þau Páll og Guðrún eignuðust
átta mannvænleg börn sem öll eru
á lífi. Tveir sonanna fetuðu í
fótspor föður síns og hafa gerst
málflutningsmenn.
Að leiðarlokum rifjast upp
margar ánægjustundir í návist
Páls. Hann var mikill persónu-
leiki, sjálfstæður í skoðunum,
hafði skemmtilega kímni og
skarpa hugsun. Hann var fróður
maður og lét sér fátt mannlegt
óviðkomandi. Hann var ráðhollur
og drengur góður. — Ég og fjöl-
skylda mín höfum misst góðan
vin. Við sendum Guðrúnu, börnun-
um og öllum skyidmennum þeirra
og vandamönnum einlægar sam-
úðarkveðjur. ri f
Er kveðja skal Pál S. Pálsson
hinztu kveðju, er mér innan-
brjósts eins og ég hafi misst náinn
og umhyggjusaman ættingja, þótt
við værum ekki skyldir. Hann er
einn af þeim mönnum, sem ég er
þakklátastur fyrir að hafa kynnzt
á lífsleiðinni.
Kynni okkar hófust sumarið
1936 við allsérstæðar aðstæður, er
við vorum í vegavinnu á Holta-
vörðuheiði. Þar bjuggu yfir 50
manns í tjaldborg langt frá
mannabyggðum miðað við þeirra
tíma samgöngur og mynduðu sitt
eigið samfélag. Þarna voru bænd-
ur og bændasynir úr nærsveitum,
en þó fleiri lengra að komnir og
margir námsmenn, sem þáðu það
þakksamlega að mega strita þarna
sumariangt við mold og möl og
grjót til að geta átt fyrir brýnustu
lífsnauðsynjum við skólanám að
vetri. Helztu verkfærin voru haki,
skófla, gaffall, sleggja og járnkall,
en það efni í veginn, sem ekki varð
borið í hann eða kastað, var flutt á
hestvögnum. Það var unnið sleitu-
laust og þótti öllum sjálfsagt.
Þetta var ekkert sældarlíf, en
hafði vissulega sínar björtu hlið-
ar. Menn kunnu að meta frítímana
sína. Og loftið var heilnæmt, sem
ekki var þó hægt að segja um mat-
inn, enda þótt menn yrðu að borga
hann sjálfir í þá daga. Mér finnst,
að vegavinnu á þessum tímum
hafi ekki verið gerð verðug skil í
bókmenntum vorum og þjóðlífs-
lýsingum. Á Holtavörðuheiði
bundust margir vináttuböndum,
sem haldizt hafa æ síðan — urðu
ævilöng. Mér hefur oft dottið í
hug, að með vegavinnumönnum á
Holtavörðuheiði hafi skapazt svip-
uð samkennd og með þeim, sem
hafa verið saman í herdeild í
stríði. En víst er um það, að kynni
margra á heiðinni urðu mönnum
örvun til dáða á lífsbrautinni.
Aldursmunur á okkur Páli var
gífurlegur á þessum tíma. Hann
var tvítugur, en ég varð ellefu ára
um sumarið. Ég teymdi hesta og
bar starfsheitið kúskur. Allt
skipulag var við það miðað að
menn væru alltaf að. Því mátti
kúskurinn ekki slóra fremur en
aðrir. Á Holtavörðuheiði hefur
mér fundizt tíminn bæði vera
lengst að líða og fljótast. Páli bar
á engan hátt að sýna mér meiri
umhyggjusemi en aðrir, en hann
gerði það samt. Þarna var lagður
grunnur að ævilangri vináttu, sem
hefur verið mér dýrmæt og gleði-
rík, og frá upphafi hennar eru
heiðbjartar minningar, sem hug-
urinn leitar til á skilnaðarstund.
Það treysti að sjálfsögðu vin-
áttuböndin, að hinir sömu menn
voru sumar eftir sumar á sömu
slóðum í vegavinnunni. Við lukum
við veginn yfir heiðina sumarið
1939, og höfðu þá margir verið
fjögur og fimm sumur saman á
heiðinni. Það mun hafa ráðið
nokkru og jafnvel miklu um
námsferil Páls, hverjum hann
kynntist í vegavinnunni. Hann
lauk kennaraprófi 1937, en réðst
síðan í að taka stúdentspróf utan-
skóla vorið 1940. Ég heimsótti
hann, er hann var að búa sig undir
það próf, og þá bjó hann hjá vega-
vinnufélaga okkar, þeim öndveg-
ismanni Asberg Sigurðssyni/
Páll hóf síðan nám í lögfræði og
stundaði kennslustörf jafnframt.
Hann lauk fyrrihluta lögfræðinn-
ar á tveimur árum, en reglan var
sú, að hann tæki þrjú ár. Þetta
átti eftir að hafa áhrif á minn
námsferil. Ég innritaðist í við-
skiptafræði haustið 1944, en ætl-
aði síðan, er stríðinu væri lokið, að
stunda nám erlendis. Þessi vetur
yrði því einskonar biðtími. Páll
hvatti mig þá til dáða á afdrifa-
ríkan hátt. Hann taldi mig á að
fara í lögfræðideildina og taka
fyrri hlutann á einu ári. Hann
hefði gert það á tveimur, en
treysti mér til að ljúka því á einu,
enda hefði hann getað það sjálfur,
hefði hann einsett sér það. Ég
kannaði málið, treysti Páli og
lagði til atlögu við verkefnið, þótt
ég þyrði ekki öðru en að halda því
leyndu í lengstu lög. Um vorið í
maí 1945 lukum við Páll síðan
prófum hvor í sínum hluta, og með
fyrstu einkunn fögnuðu báðir
björtu sumri. Þetta próf mitt réð
síðan úrslitum um það, að ég fékk
fjögurra ára styrk til náms er-
lendis, en hann var þá veittur ör-
fáum á ári hverju.
Áhugi, hvatning og velvilji Páls
náði þarna meiri árangri en hann
hafði þorað að vona, og vinátta
okkar vegavinnufélaganna varð
traustari og innilegri en nokkru
sinni fyrr. Þessar heiðbjörtu
minningar eru mér efst í huga,
þegar ég kveð Pál hinztu kveðju,
en þær eru þó aðeins sem leiftur
af langri sögu vináttu og tryggðar
á lífsins vegi.
Hið dýrðlega vor, í apríl 1945,
gekk Páll að eiga hina yndislegu
konu sína, Guðrúnu Stephensen,
sem ég þá kynntist og fannst kjör-
in til að vera alla tíð við hlið vinar
míns. Henni votta ég djúpa sam-
úð, börnum þeirra og ástvinum
öllum.
Sveinn Ásgeirsson
í dag verður gerð frá Dómkirkj-
unni í Reykjavík útför Páls S.
Pálssonar, hæstaréttarlögmanns,
er lést hinn 11. júlí sl.
Páll var fæddur 29. janúar 1916
að Sauðanesi í Torfulækjarhreppi,
Austur-Húnavatnssýslu. Foreldr-
ar hans voru þau Páll bóndi þar
Jónsson, Jónssonar bónda á sama
stað, og kona hans, Sesselja Þórð-
ardóttir, bónda frá Steindyrum í
Svarfaðardal, Jónssonar. Páll var
því Norðlendingur að uppruna,
kominn af rótgrónu bændafólki í
báðar ættir.
Páll ólst upp hjá foreldrum sin-
um í Sauðanesi. Ekki átti það þó
fyrir honum að liggja að feta í
fórspor feðranna og gerast bóndi,
því hugur hans stóð til mennta.
Settist hann í Hérðasskólann í
Reykholti og nam þar á árunum
1933 til 1935. Þá fór Páll til
Reykjavíkur, þar sem hann hóf
nám í Kennaraskóla íslands og
lauk kennaraprófi 1937. Þegar að
loknu kennaraprófi hóf Páll
kennslustörf og stundaði barna-
kennslu til ársins 1942, auk þess
sem hann var stundakennari við
Kvennaskólann í Reykjavík á ár-
unum 1942 til 1952.
Þrátt fyrir það að Páll þyrfti að
vinna fyrir sér með kennslu var
hann ákveðinn í að afla sér frekari
menntunar og lauk stúdentsprófi,
utanskóla, við Menntaskólann í
Reykjavík 1940. Þá settist hann í
Háskóla íslands, þar sem hann
lagði í fyrstu stund á nám í ís-
lenskum fræðum, en sneri sér
fljótlega að lögfræðinni og lauk
prófi úr lagadeild árið 1945. Rétt-
indi til málflutnings fyrir héraðs-
dómi fékk Páll 1946. Hæstarétt-
arlögmaður varð Páll árið 1956.
1945 réðst Páll til Félags ís-
lenskra iðnrekenda, fyrst sem
skrifstofustjóri en varð síðan
framkvæmdastjóri félagsins frá
árinu 1947 til 1956, en þá setti
hann á stofn eigin málflutn-
ingsskrifstofu, sem hann rak eftir
það til dauðadags.
Meðan Páll starfaði hjá Félagi
íslenskra iðnrekenda gegndi hann
einnig ýmsum öðrum trúnaðar-
störfum fyrir þá, var m.a. formað-
ur bankaráðs Iðnaðarbanka Is-
lands frá stofnun hans 1952 til
1957, svo og formaður Iðnaðar-
málastofnunar Islands frá stofnun
1953 til 1957.
Þá sat Páll einnig í ýmsum
nefndum fyrir hönd iðnrekenda.
Árið 1952 fór Páll til Bretlands,
þar sem hann kynnti sér vinnu-
löggjöf og starfsemi vinnumála-
ráðuneytisins í Bretlandi á vegum
Alþjóða vinnumálastofnunarinnar
í Genf.
Eftir að Páll gerði málflutning
að aðalstarfi sínu aflaði hann sér
skjótt trausts fjölda viðskiptavina
og varð brátt einn af þekktustu
lögmönnum landsins. Hann tók
ætíð mikinn þátt í félagsstörfum á
vegum stéttar sinnar og sat m.a. í
stjórn Lögmannafélags íslands
1970 til 1971 og var formaður fé-
lagsins árið 1973 til 1976. Þá var
Páll einnig formaður íslandsdeild-
ar The World Peace Through Law
Center frá nóvember 1974.
Af öðrum störfum Páls sem
lögmanns og sem dæmi um það
traust, er hann naut sem slíkur,
má nefna að hann var settur sak-
sóknari ríkisins í nokkrum málum
fyrir Hæstarétti 1961 og skipaður
dómari í félagsdómi eftir tilnefn-
ingu VSÍ 1978.
Þá var Páll einnig skipaður
formaður Kjaranefndar ríkisins
1963 og gegndi því starfi til ársins
1975.
Ýmsum félagsmálum sinnti
Páll, sem á einn eða annan hátt
tengdust áhugamálum hans og
starfi hans sem lögmanns. Hann
var framkvæmdastjóri Fasteigna-
eigendafélags Reykjavíkur 1946 til
1948 og formaður Húseigendafé-
lags Reykjavíkur 1958 til 1967 og
aftur frá 1978 þar til hann lést.
Formaður Hús- og landeigenda-
sambands íslands frá stofnun þess
1962, svo og formaður Hús- og
landeigendasambands Norður-
landa, árið 1969 til 1973. Á árinu
1978 var Páll skipaður í nefnd til
þess að semja frumvarp til laga
um réttindi og skyldur leigusala
og leigutaka húsnæðis.
Ýmsum öðrum félagsstörfum
gegndi Páll. Var hann m.a. for-
maður Ungm.fél. Rvíkur 1942,
Stúdentaráðs 1943—44, Stúdenta-
félags Rvíkur, 1947, Barnavinafé-
lagsins Sumargjafar 1957 til 1962
og meðstjórnandi í Rauða kross-
deild Reykjavíkur frá árinu 1975.
Páll sinnti nokkuð ritstörfum.
Samdi m.a. kennslubók í félags-
fræði, Islenska þjóðfélagið, sem út
komti Reykjavík 1955 og 1957, var
meðritstjóri að Iðnaðarritinu á ár-
unum 1946 til 1949, auk þess sem
greinar birtust eftir hann bæði í
innlendum og erlendum tímarit-
um.
Páll var sæmdur riddarakrossi
hinnar islensku fálkaorðu 1. jan.
1976.
Árið 1945 kvæntist Páll eftirlif-
andi konu sinni, Guðrúnu Stef-
ánsdóttur Stephensen, en faðir
hennar var trésmiður, er lengi bjó
í Winnipeg í Kanada og móðir
hennar, síðari konar Stefáns,
Friðný Gunnlaugsdóttir Stephen-
sen.
Þeim Páli og Guðrúnu varð átta
barna auðið og eru þau öll á lífi,
Stefán, hæstaréttarlögmaður í
Reykjavík, Sesselja, búsett í
Bandaríkjunum, á þar og rekur
veitingastað í New York, Páll
Arnór, hæstaréttarlögmaður í
Reykjvík, Signý, leikhússtjóri á
Akureyri, Þórunn, kennari í
Reykjavík, Sigþrúður, vinnur að
myndlist í Reykjavík, Anna Heiða,
stundar verslunarstörf í Reykja-
vík og ívar, sem stundar nám í
viðskiptafræðum við Háskóla ís-
lands. Áður en Páll kvæntist eign-
aðist hann einn son, Gísla Hlöð-
ver, sem búsettur er í Bandaríkj-
unum, doktor í stjörnufræði og
prófessor við Michigan University.
Af því sem hér að framan er
rakið má sjá, að Páll var alla tíð
mikill dugnaðar- og atorkumaður
og áhugasamur um margvísleg fé-
lagsmál.
Kynni mín af Páli hófust ekki
fyrr en hann var orðinn þekktur
lögmaður, er ég réðst sem fulltrúi
á málflutningsskrifstofu hans árið
1964, þá nýkominn frá prófborði.
Minnist ég þess, að það var með
nokkrum kvíða, að ég hóf störf þar
því mér hafði verið sagt, að Páll
væri harður í horn að taka og
óvæginn við fulltrúa sína. Kvíði
minn reyndist þó með öllu ástæðu-
laus. Páll reyndist mér hinn besti
húsbóndi, þægilegur og hjálsamur
kennari, sem studdi mig dyggilega
fyrstu sporin í starfi mínu sem
lögmaður. Er tíminn leið kynntist
ég betur hver mannkostamaður
Páll var og hefur það verið mér
mikils virði að hafa kynnst honum
og notið vináttu hans.
Páll var margþættur persónu-
leiki, glaðbeittur og upplitsdjarfur
og gekk að hverju verki af einurð
og dugnaði. Var hann mikill af-
kastamaður, enda eftirsóttur sem
traustur og virtur lögmaður. En
þótt ég minnist Páls sem hús-
bónda og kollega, minnist ég hans
miklu fremur sem góðs vinar um
margra ára skeið. Ég minnist
laxveiðimannsins og ótal ánægju-
legra samverustunda við laxá á
Ásum, ég minnist hestamannsins,
þeysandi á Blesa sínum upp um
heiðar á björtu vorkvöldi, ég
minnist hagyrðingsins, sem gat
sett fram skemmtilega og oft
beinskeytta vísu, við nánast hvaða
tækifæri sem var, ég minnist
ferðafélagans úr ótal ferðum inn-
anlands og utan, en við hjónin átt-
um þess kost að ferðast með Páli
og Guðrúnu þó nokkrum sinnum
til útlanda og eigum við margar
ánægjulegar minningar úr þeim
ferðum. Eg minnist gestgjafans,
en Páll var höfðingi heim að sækja
og naut þar dyggs stuðnings eig-
inkonu sinnar. Var alltaf jafn
notalegt að koma í Steinnes, eða
eins og það heitir nú, Skildinganes
28, þar sem Páll bjó með fjöl-
skyldu sinni og er heimilið með
miklum myndarbrag.
Auk þess að vera ágætur hag-
yrðingur var Páll víðlesinn og
fróður og hafði á hraðbergi ljóð
góðskálda okkar. Oft var það á
gleðistund að Páll fór með vísu
eða sagði frá einhverju áhuga-
verðu efni, sem hann var að lesa
þá stundina. En Páli lét ákaflega
vel að segja frá, hann var mælskur
vel og átti auðvelt með að setja
mál sitt fram á einfaldan og skýr-
an hátt. Naut hann þess bæði í
starfi sínu sem málflytjandi og
ekki síður við ýmis tækifæri sem
hnyttinn og skemmtilegur ræðu-
maður.
Þegar ég nú minnist fóstra
míns, eins og ég kallaði Pál
gjarna, minnist ég þess að oftar en
ekki var hann með bros á vör, kát-
ur og hress, og síðasta sinn er ég
sá hann, kom hann kvikur í spori
út úr húsi Hæstaréttar þar sem
hann hafði á löngum iögmanns-
ferli marga hildi háð. Var þetta
fáum dögum áður en Páll veiktist
þannig að til dauða dró. Var hann
að sjá fullfrískur og hressilegur,
þar sem hann sagði mér frá nýlok-
inni ferð til Bandaríkjanna, sem
hann hafði farið með eiginkonu
sinni í hópi allmargra lögmanna.
Var fastmælum bundið að við
hjónin heimsæktum þau Pál og
Guðrúnu fljótlega til þess að
heyra ferðasöguna. Grunaði mig
síst, að þetta yrði síðasta sinn,
sem ég sæi Pál.
Að leiðarlokum kveð ég fóstra
minn með söknuð í huga.
Við Esther sendum Guðrúnu og
börnunum hugheilar samúðar-
kveðjur í fullvissu þess, að minn-
ingin um góðan dreng lifir.
Þorsteinn Júlíusson
Kveðja frá
Lögmannafélagi íslands
Skammt er nú stórra högga í
milli hjá íslenskri lögmannastétt.
Nýlega er látinn Jón E. Ragnars-
son, hæstaréttarlögmaður, sem
mjög lét hagsmunamál lögmanna
til sín taka, og mánudaginn 11.
júlí sl. andaðist Páll S. Pálsson,
hæstaréttarlögmaður, eftir til-
tölulega stutta en stranga sjúk-
dómslegu.
Páll heitinn hafði um langt ára-
bil ótvírætt verið í forystusveit ís-
lenskra lögmanna, jafnt i hinu
daglega starfi sem afskiptum af
félagsmálum stéttarinnar. Páll
átti sæti í stjórn Lögmannafélags
Islands 1970—1971 og formaður
félagsins var hann 1973—1976.
Eru þá ótalin fjölmörg tilfallandi
verkefni, sem Páll vann fyrir fé-
lagið, og of langt mál yrði að telja
upp hér.
Framlag Páls til félagsmála
lögmanna var mikið og fórnfúst,
enda maðurinn með afbrigðum
stéttvís og ávallt vakandi fyrir
hagsmunamálum og virðingu lög-
mannastéttarinnar. Mér hefur
verið tjáð að Páll hafi, er hann hóf
lögmannstörf fyrir u.þ.b. þremur
áratugum, strax orðið virkur þátt-
takandi í starfsemi Lögmannafé-
lagsins og látið þá þegar verulega
til sín taka á fundum hjá félaginu.
Þessi áhugi á starfsemi félagsins
hélst óskertur fram til æviloka og
ekki munu þeir margir félagsfund-
irnir, sem Páll lét fram hjá sér
fara. Á félagsfundum, og raunar
annars staðar á opinberum vett-
vangi, naut Páll sín ákaflega vel
og verður mörgum minnisstæður,
enda hraðmælskur, hnyttinn og
orðheppinn í besta lagi. Sannar-
lega maður hins talandi orðs og
hins skrifaða reyndar líka ef því
var að skipta. Þessir eiginleikar
komu Páli og vel í umfangsmikl-