Morgunblaðið - 22.07.1983, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 22. JtJLÍ 1983
23
sem svo: „Það verður ekki bæði
sleppt og haldið." Þýski speking-
urinn Kant (1724—1804) sagði aft-
ur á móti um þennan þankagang
Hegels, að hann væri sýndarrök-
færsla til þess ætluð að gefa sjón-
hverfingum sannleiksblæ.
Heilaspunaaðferð Hegels hent-
aði Marx sérstaklega vel til rök-
ræðna um mótsagnir eins og: auð-
menn og öreigar, húsbændur og
þrælar, kúgarar og kúgaðir,
o.s.frv. Út frá svona mótsögnum
mátti spinna endalaust og skrifa
stórt verk. Þess vegna varð „Das
Kapital" miklu stærra verk en það
þurfti að vera sem hagfræðirit.
Marx taldi sig vera efnishyggju-
mann (Materialist) og aðhylltist
þróunarkenningu Darwins. Ætlun
hans var að færa með heilaspuna-
aðferð Hegels rök fyrir kommún-
ismanum, sem jöfnuðust á við hin
raunvísindalegu rök, sem færð
hafa verið fyrir darwinismanum.
Þetta var og er auðvitað vonlaust
verk. En hvað um það. í augum
sanntrúaðra kommúnista er þessi
„dialektíska efnishyggja" hin
æðsta speki, sem öllum ber að
treysta, enda þótt hún sé ofvaxin
mannlegum skilningi.
En höfðu þeir Marx og Engels
þá nokkurt gagn af þessari heila-
spunaaðferð Hegels, annað en að
blekkja fólkið? Nei, alls ekkert. út
frá andstæðunum, sem þeir
bjuggu sér til: borgarastétt — ör-
eigalýður, fengu þeir engan nýjan
sannleika. Aðferðin reyndist ónýt.
Þá gáfu þeir Marx og Engels sér
niðurstöðuna: alræði öreiganna.
Með öðrum orðum: annarri and-
stæðunni, auðvaldsstéttinni,
skyldi útrýmt, en hin andstæðan,
öreigalýðurinn, verða alls ráðandi.
Þeir Lenín og Stalín, sem tókust
á hendur að framkvæma stefnu
marxismans í Rússlandi, komu
þar óneitanlega á alræði. En að
það sé í höndum verkalýðsins, ör-
eiganna, held ég enginn muni
segja, nema valdhafarnir sjálfir
og þá gegn betri vitund. Um þetta
verður skrifað næst.
Bókaklúbbur AB:
„Lygn
streym-
ir Don“
í 2. útgáfu
BÓKAKLÚBBUR Aimenna bókafé-
lagsins hefur sent frá sér hið víð-
kunna listaverk Lygn streymir Don,
eftir rússneska Nóbelsverðlaunahöf-
undinn Mikhail Sjolokhov f 2. út-
gáfu. Þýðandinn er Helgi Sæmunds-
son. Þetta er fyrra bindi verksins, en
síðara bindið kemur út í næsta mán-
uði.
Lygn streymir Don er ein af
frægustu skáldsögum Rússlands á
þessari öld og fyrir hana hlaut
höfundurinn Sjolokhov Nóbels-
verðlaunin árið 1965. Hún fjallar
um Rússland byltingarinnar, eins
konar ættarkrónika er segir frá
landi og þjóð á veðrasömum
örlagatímum, en er jafnframt
ógleymanleg ástarsaga, djúptæk
baráttusaga og tilkomumikil
þjóðlífssaga, eins og þýðandinn,
Helgi Sæmundsson, kemst að orði
í grein um söguna sem hann ritar
í Fréttabréf bókaklúbbsins.
Aðalpersóna sögunnar er Greg-
or Melekoff. Hann lifir í æsku að
gömlum og hefðbundnum kós-
akkasið, stritar, elskar, gleðst og
hatar. Svo hefst heimsstyrjöldin
fyrri. Síðan skellur yfir bylting og
borgarastyrjöld, og hinn glæsilegi
Gregor berst fyrir þungum
straumi atburða og örlaga uns
hann stendur uppi ráðalaus og
vonlaus. Þetta er saga um mikil-
hæfan einstakling í óstjórnlegum
hamförum lands og þjóðar.
Þetta fyrra bindi er 375 bls. að
stærð og unnið í Prentsmiðjunni
Odda.
(FrétUtilkjnning)
enda nýbýla, hafa margir þessara
fátæku bænda neyðzt til að selja
land sitt.
Reynslan af frjálsri
markaðsstefnu
Talsmenn frjálshyggjunnar
halda því oft fram, að sú stefna
verði að fá góðan umþóttunartíma
til að sanna gildi sitt, og var það
ein ástæða þess, að hinir sk.
Chicago-piltar gripu fegins hendi
það tækifæri að koma hugsjónum
sínum í framkvæmd í því stöðuga
ríki Pinochets, þar sem ekki þurfti
að óttast, að kosningar eyðilegðu
langtímamarkmið þeirra. Þetta
sjónarmið virðist ekki hafa sann-
azt í verki undangenginn áratug í
Chile. Eftir stórfellda framleiðslu-
aukningu og niðurskurð verðbólg-
unnar á seinni hluta áttunda ára-
tugarins hefur efnahagleg kreppa
riðið yfir landið með sívaxandi
þunga, sem komið hefur ríkis-
stjórn og verkalýð í opna skjöldu.
Árin 1977—’81 jókst þjóðar-
framleiðsla um rúm sjö prósent á
ári fyrir tilstuðlan hinnar frjálsu
markaðsstefnu, en í fyrra hrapaði
hins vegar þjóðarframleiðslan um
fjórtán prósent (Times 17/5,
Guardian 16/6), þar af iðnað-
arframleiðsla um 21% (Econom-
ist, síðla í maí). Horfurnar hafa
ekki batnað á þessu ári, með sí-
vaxandi fjölda gjaldþrota og yfir
20% atvinnuleysi (um 35% að
sögn eins fréttablaðs). Gjaldmiðill
landsins hefur verið „fljótandi"
síðan í ágúst sl. og fallið á þeim
tíma úr 46 pesos á dollara í 73
pesos (Economist).
Áhrif þessa koma ekki aðeins
fram í atvinnuleysi, heldur og í
kjaraskerðingu, nálægt 27% síðan
laun voru fryst í ágúst 1981 (Tim-
es 17/5). Nú er það ekki aðeins
verkalýðurinn, heldur og milli-
stéttir landsins, sem fara hart út
úr kreppunni, en þær voru áður
meginstoð Pinochet-stjórnarinnar
auk hersins sjálfs.
Gjaldþrot frjálsrar
samkeppni
Þegar til baka er litið, verður
ekki sagt, að þessi kreppa hafi ver-
ið með öllu ófyrirsjáanleg. Fyrstu
váboðarnir komu fram strax upp
úr 1975, þegar lækkun innflutn-
ingsgjalda fór að hafa sín áhrif.
Eftirspurn eftir innlendri fram-
leiðslu fór smátt og smátt minnk-
andi vegna harðrar samkeppni frá
innflutningi. Chilisk fyrirtæki
tóku að riða til falls, iðnrekendur
gerðust innflytjendur, og sumir
lokuðu verksmiðjum sínum. Auð-
veldur aðgangur að lánum og stór-
aukin eftirspurn eftir innfluttum
vörum leiddi til mikillar skulda-
söfnunar. Peningar voru síður
noteðir :il fjárfestingar, útflutn-
ingur minnkaði, og innflutningur
jókst (Times 16/5). Stjórn Pinoch-
ets hefur lítt stuðlað að spari-
fjársöfnun eða fjárfestingu í at-
vinnurekstri. Á sjöunda áratugn-
um var um 22% þjóðarframleiðsl-
unnar notað til nýrrar fjárfest-
ingar, en það hlutfall féll niður í
15% á áttunda áratugnum, og
sparifé í bönkum dróst saman að
mun.
Það eykur enn á vandann, að
bróðurparturinn af efnahagsvext-
inum í lok síðasta áratugar var
fjármagnaður með erlendum lán-
tökum. Skuldir landsins eru nú
um 21 milljarður dollara, þar af
nær 80% skuldir einkafyrirtækja
(The Times 17/5, Sunday Times
22/5). Ekki verður sagt, að það
hafi staðið hinni frjálsu markaðs-
stefnu fyrir þrifum, að Chile hafi
verið neitað um erlend lán, eins og
átti sér stað með vinstristjórn All-
endes árin 1970—’73. Án þessara
gífurlegu lána hefðu áhrifin af
efnahagskenningum Miltons Fri-
edmans fyrir löngu verið ljós öll-
um Chile-búum (Orellana Benado
í The Times 4/6).
Jón Yalur Jensson cand. theol. er
nú vid nám í Englandi.
Síríus
sækir á brattann!