Morgunblaðið - 17.09.1983, Page 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. SEPTEMBER 1983
Eins og mér sýnist .... Gísli J. Ástþórsson
Voðaverk prófessorsins
„Næst var engu líkara en aö
gjörvallur Sovétherinn heföi veriö
kvaddur út.“
Breskur prófessor aö
nafni D.J. Crisp lýsir í
bréfi til Daily Telegraph
reynslu sinni af næsta
móðursýkislegri tor-
tryggni Sovétmanna í
garö útlendinga. Tilefni
bréfsins er tortíming suö-
ur-kóreönsku farþega-
þotunnar í grennd viö
Sakalin, en atburðurinn
sem Crisp segir frá átti
sér staö fyrir hálfu þrett-
ánda ári á austurströnd
landflæmisins sem viö
látum tíöast duga aö
kalla Síberíu, þarsem
hann var á feröalagi í
boöi ekki óviröulegri
stofnunar en Sovésku
vísindaakademíunnar.
Hér fer á eftir bróöur-
parturinn af bréfi pró-
fessorsins í lauslegri þýð-
ingu:
„Meöþví aö ég er sjáv-
arlíffræöingur brá ég mér
niörá ströndina hjá
Nahodka aö forvitnast
um lífið þarna i fjöruþorö-
inu og notaöi viö þaö
stækkunargler sem ég
bar á mér. Kannski Rúss-
unum hafi verið kunnugt
um aö á enskunni er gler
af þessu tagi líka stund-
um kallaö njósnagler
(spyglass). Svo mikið er
víst aö tveir sovéskir her-
menn vísuöu mér til kofa
þarna í nágrenninu meö
því aö beina aö mér vél-
byssum sínum.
Næst var engu líkara
en aö gjörvallur Sovót-
herinn í þessum heims-
hluta heföi veriö kvaddur
út, og arargrúi vörubíla,
sem allir voru fullir af her-
mönnum meö alvæpni,
þyrptist að. Mór var þaö
samt nokkur huggun aö
hér var aö mínu viti langt-
um of fjölmennur flokkur
á ferö til þess aö geta
veriö rétt og slétt aftöku-
sveit.
Enginn enskumælandi
maöur fannst samt í lið-
inu, en aö lokum birtist á
sjónarsviöinu sovósk út-
gáfa af eins konar jeppa
og útúr honum steig hátt-
settur liösforingi sem
skartaöi fjölda heiöurs-
merkja. Hann útskýröi
fyrir mér á góöri ensku
aö ég heföi veriö hand-
tekinn fyrir njósnir. Þá
var klukkan oröin tíu og
ég átti eftir aö boröa
morgunverð og taka
saman föggur mínar og
koma mér um borö í
skipið sem átti aö flytja
mig til Yokohama þá í há-
deginu.
Ég útskýröi þetta fyrir
manninum og spurði síö-
an hvort hann væri þaö
sterkur í enskunni aö
hann skildi þaö sem kalla
mætti venjulegt götumál.
Hann kvaö svo vera. Ég
leyföi mér þá aö segja
honum aö allt þetta um-
stang væri hrein og klár
helvítis vitleysa. Hann
svaraði: Ég skil hvaö þú
átt viö og er þér sammála
Ekkert hefur breyst.
Ofsóknarbrjálæðiö sem
menn eru haldnir þarna
austurfrá er geigvænlegt.
Herforingjarnir sem
ráöskast meö vígvólarnar
eru meö eindæmum
heimskir og líklegir til
harkalegri viöbragöa en
efni standa til, en hinn
óbreytti borgari er á hinn
bóginn eins vingjarnleg-
ur, kurteis og gestrisinn
og best verður á kosiö.
Sannleikurinn er sá aö
einungis gæflyndasta fólk
mundi umbera jafn villi-
mannslegt stjórnarfar.
Kynni mín af því læknuöu
hins vegar mig af þessum
kvilla sem kenndur er við
sósíalisma."
Og hér lýkur brófi
breska prófessorsins
sem mundaöi stækkun-
argler á sovésku landi.
Mörkin sem hann
dregur á milli yfirstóttar-
innar og fólksins sjálfs
eru athyglisverö. Maöur
er sífellt aö rekast á
þennan samanburö í
frásögnum um risaveldiö
sem nú heitir Sovétríkin,
og gildir þá einu hvoru
megin byltingarinnar höf-
undurinn er staddur:
hvort heldur hann er aö
lýsa þessu landi eftir aö
„alræöi öreiganna“
komst þar á eöa fjalla um
það á tímum keisaranna.
í rauninni hefur næsta
lítiö breyst. Embætt-
ismannahersingin er enn
sem fyrr ríki í ríkinu,
hrokafull og þröngsýn
forréttindastótt sem hef-
ur þegar grannt er skoö-
aö aöeins eina grundvall-
arhugsjón, nefnilega aö
ríghalda í forróttindi sín
og koma þeim konum og
körlum undir lás og slá
sem illa gengur aö sætta
sig viö forsjón hennar.
Keisarinn og skósveinar
hans ríktu í nafni guö-
dómsins, nýaöallinn
hampar Marx og Lenin
og kallar hvern þann
mann óalandi og óferj-
andi sem tregöast viö aö
falla fram og tilbiðja
þessi skurögoð.
Eg þori ekki aö fara
með þaö hvort Pótur
Kropotkin, sem var í fylk-
ingarbrjósti rússneskra
andófsmanna uppúr
miöri síöustu öld, sé í
náöinni þarna eystra í
svipinn. Á þessum slóö-
um geta nafntogaöar
byltingarhetjur einsog
gufaö uppúr tilverunni ef
svo mætti aö oröi kom-
ast: maðurinn sem um
morguninn var hafinn til
skýjanna er meö tilskipan
stjórnvalda oröinn hvers
manns kvikindi aö kvöldi.
Þessar manneskjur
hætta einfaldlega aö vera
til, eru þurrkaöar af
spjöldum sögunnar. Nöfn
þeirra eru fjarlægö úr öllu
rituöu máli (nema þegar
þaö hentar aö snúa lofinu
uppí last) og þess eru
jafnvel dæmi aö þjóö-
hetjur gær'' ,sins hverfi
sporlaust af Ijósmyndum
og þaö þótt þessar sömu
myndir séu almenningi
kunnar af bókum og
áróðursspjöldum. Þessi
mikilúölegi sem stóö
næstur Lenin á ræðupall-
inum er einn góöan veö-
urdag oröinn aö skugga
á plankaverkinu; og þessi
þrekni meö úfna skeggiö
sem horfði yfir öxlina á
félaga Stalin er oröinn aö
fána í manngrúanum.
Kropotkin var aðals-
ættar og var sem ungl-
ingur viö hirö Alexanders
II í Pétursborg, en geröist
fræöimaöur og hermaður
og loks eldheitur og
áhrifamikill byltingarsinni
sem átti eftir aö gista
fangelsi fyrrum húsbónda
síns. Ég nefni hann hér
vegna ævisögunnar sem
hann skrifaöi eftir aö
hann varö landflótta
(„Endurminningar bylt-
ingarmanns"), en þar
harmar hann á einum
staö berum orðum auö-
sveipni landa sinna og
langlundargeö og er þá
kominn býsna nærri at-
hugasemd hins ágæta
prófessors Crisp: „Sann-
leikurinn er sá aö einung-
is gæflyndasta fólk
mundi umbera jafn villi-
mannslegt stjórnarfar."
Hinn veröandi upp-
reisnarmaöur, sem er f
embættiserindum í Síb-
eríu, fær ekki oröa bund-
ist þegar hann ber saman
viöbrögö pólitísku fang-
anna rússnesku sem
hann kynntist á ferö sinni
og svo þeirra pólsku sem
deila kjörum þeirra. Jaru-
zelsky þessa tímabils
viröist ekki hafa veriö
vandanum vaxinn aö
hemja þá þólsku í fööur-
landi sínu og þjóöin hefur
gripiö til vopna rétt einu
sinni aö freista þess aö
hrista af sér rússneska
hramminn; og þá leiknum
1 lýkur með blóðbaöi aö
vanda eru ellefu þúsund
Pólverjar af báöum kynj-
um sendir í þrælkun til
Síberíu.
Kropotkin skrlfar um
landa sina í útlegðinni aö
þeir hafi „sætt sig viö ör-
lög sín einsog Rússum er
tamt; þeir létu murka úr
sér lífiö án þess aö reyna
nokkru sinni aö endur-
heimta frelsiö.“ En þegar
hann víkur aö pólsku
föngunum kveöur viö
annan tón. „Þeim til verð-
ugs lofs,“ skrifar hann,
„sýndu þeir aldrei svona
undirgefni"; og eitt sinn
meira aö segja á meöan
hann dvaldist þarna réö-
ust þeir gegn varösveit-
unum nánast meö berum
höndum þóaö sýnt væri
aö þaö væri harla von-
laust.
I i ár eru liönir réttir tólf
áratugir síöan pólska
uppreisnin sem Kropotk-
in nefnir átti sér staö. Á
þessum árum hefur risinn
aö vísu skipt um andlit —
en er þaö annaö en
gríma? Hann sýnist halda
sínu striki hvort sem keis-
arinn heitir Alexander
eöa Nikulás, Stalin eöa
Andropov.
Öllum heimildum ber
saman um aö rússneskir
þjóðhöföingjar hafi alla
tíö veriö fádæma tor-
tryggnir menn og að í
landi þeirra hafi fyrir
bragöiö ávallt ríkt hálf-
gert umsátursástand.
Óttablandin einangrun-
arhneigöin hefur síöan
leitt til næsta þjösnalegr-
ar framkomu á vestræn-
an mælikvaröa ef ekki
beinlínis durtslegrar, rétt
einsog leiötogarnir og
embættismennirnir sem
þeir gera út kæri sig koll-
ótta um hvernig þeir
komi fyrir á alþjóöasviö-
inu.
Lítiö bara á meöferö
þeirra á konunum þrjátíu
og tveimur sem fyrir
þremur vikum þóttust
vera aö leggja uppí ferö
til Sovétríkjanna á vegum
breskrar friöarhreyfingar,
þegar sá kvittur kom upp
aö þær heföu jafnvel í
bígerö að ræöa friðar-
málin viö óbreytta borg-
ara.
Handhafar alræðis-
valdsins austur þar af-
greiddu þær á dögunum
einsog þeir væru að
dusta rykögn af loökrag-
anum sínum.
Þeir gátu ekki hleypt
þeim inní landiö, sögöu
þeir, vegna „tæknilegra
erfiöleika“.
LOUGAfíDOGUR
opwim to-4