Morgunblaðið - 25.09.1983, Blaðsíða 18

18 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. SEPTEMBER 1983
UJaqner
Greint frá nýjum sjónvarpsþáttum sem nú hefja göngu sína
Það kemur stundum fyrir að á fjörur Sjónvarpsins reki hið besta efni
sem völ er á og það er kannski ekki tilviljun aö yfirleitt
er það efni breskt. Brideshead Revisited gladdi augu sjónvarps-
áhorfenda ekki alls fyrir löngu með mörgum bestu og efnilegustu
leikurum Bretaveldis, og nú eru að hefjast framhaldsþættir, gerðir af
Bretum um ævi þýska tónskáldsins Richards Wagner. Og þar eru engir
aukvisar á ferð. Richard Burton leikur Wagner og
hafa margir látiö þau orð falla að það sé mikilvægasta hlutverk hans
um 15 ára skeið. Sir Laurence Olivier, Sir John Gielgud og
Sir Ralph Richardsson ieika saman í fyrsta sinn í þessum þáttum og
Vanessa Redgrave leikur Cosimu, seinni konu Wagners.
egar ungverska sjónvarpið
hafði viðtal við Burton um
maraþonleik hans í þessari
tíu tíma kvikmynd, tók hann
það skýrt fram að það hefði
verið sannkallað maraþon, ekki aðeins
frá leikrænu sjónarmiði, heldur hafi það
einnig verið líkamlega erfitt. „Þegar ég
sá handritið fyrst, líkaði mér strax stór-
vel við það, en ég var þá að ná mér eftir
fremur alvarleg veikindi, og tilhugsunin
um að eiga kannski eftir að fást við stór-
brotinn lífskraft og styrk Richards
Wagner virtist mér ekki kleift á þeim
tíma. Hann var gríðarlega mikill per-
sónuleiki, andlegur og líkamlegur. Samn-
ing „Hringsins" til dæmis hefði verið nóg
til að gera margan annan manninn ör-
þrota. Hins vegar, því betur sem ég las
handritið og eftir því sem ég fór að skilja
Wagner betur, því ákveðnari var ég í að
þiggja hlutverkið," sagði Burton.
Leikstjórinn, Tony Palmer, fékk fyrst
hugmyndina að því að kvikmynda ævi
tónskáldsins fyrir sjö árum þegar hann
viðraði það við sonarson Wagners, Wolf-
gang Wagner, þegar þeir snæddu hádeg-
isverð saman í Þýskalandi, að hann lang-
aði til að gera mynd um afa hans, sem
sýndi á honum allar hliðar lífs hans.
Wolfgang Wagner féllst á að veita hon-
um alla þá hjálp sem hann gæti við gerð
verksins. Vegna þessa samstarfs hafa
margar nýjar upplýsingar um líf Wagn-
ers litið dagsins ljós, sérstaklega hvað
varðar samband hans við fyrstu konuna
sína, Minnu, og samband Wagners við
Nietzsche. Það var svo ekki fyrr en fimm
árum eftir fund þeirra Palmers og Wolf-
gangs, að verkinu var hrundið í fram-
kvæmd og voru fengnir til þess margir
hæfileikamestu kvikmyndamenn, sem
völ er á.
Palmer hikaði hvergi þegar hann afréð
að fá Richard Burton til að leika Wagn-
er. Hann sagði eitt sinn í blaðaviðtali að
Burton byggi yfir aðdráttarafli og per-
sónutöfrum sem hæfði hlutverkinu.
„Hann lifir sig algjörlega inn í hlutverk-
ið,“ sagði hann. Hann var fyrstur á vett-
vang áður en kvikmyndataka hófst og
fylgdist með öllu því sem fram fór af
óskaplegum áhuga og hann töfraði fólk,
„alveg eins og Wagner hefur gert,“ er
haft eftir Palmer.
Það eru ekki síður hæfileikaríkir menn
sem standa á bak við kvikmyndatökuvél-
ina en fyrir framan hana. Handritahöf-
undurinn er Charles Wood, sem vann
handritið í fullri samvinnu við Wo.lfgang
Wagner, og hefur hann verið margverð-
launaður fyrir starf sitt. Ber þar hæst
þátt hans við gerð myndarinnar „The
Charge of the Light Brigade" og Bítla-
myndina, „Help“. Tónlistinni er stjórnað
af Sir Georg Solti, sem álitinn er af
mörgum einn fremsti Wagner-túlkandi í
dag. Kvikmyndatökustjórinn er Vittorio
Storaro, sem á að baki sér mjög litríkan
feril sem reis hvað hæst þegar hann tók
á móti Óskarsverðlaununum 1979 fyrir
kvikmyndunina á stórmynd Coppolas,
„Apocalypse Now“. Hann hefur einnig
átt mikið og gott samstarf við Bernardo
Bertolucci, fyrir hvern hann kvikmynd-
aði „Last Tango in Paris“ og „1900“. Og
til að kóróna allt annað tók hann við
sínum öðrum Óskarsverðlaunum 1982
vegna kvikmyndar Warren Beattys
„Reds“.
Sniðnir voru um 2.000 búningar fyrir
verkið. Það var tekið á meira en 200 stöð-
um í sex löndum og það tók meira en sjö
mánuði að filma það. Öll atriðin eru
kvikmynduð þar sem hinir raunverulegu
atburðir í lífi Wagners áttu sér stað í
Vínarborg, Búdapest, Siena, Múnchen,
Feneyjum, Nurnberg og Bayreuth.
Hundrað árum eftir dauða sinn er
Richard Wagner enn ráðgáta. Hans er
saga fátæktar til frægðar, með endi æf-
intýrsins. Hann var dáður og þó hataður,
elskaður og fyrirlitinn, þorpari en hetja
samt sem var dýrkuð. Frægð hans og
gjörðir voru slúðurefni um alla Evrópu,
og umfram allt var hann ólæknandi róm-
antíker.
Myndin hefst með því að Wagner er að
skrifa einni af ótal ástmeyjum sínum og
bréfið verður til þess að hugur hans
hvarflar til baka og það er sú saga sem
sögð er í myndaflokknum. Hann var fjár-
hættuspilari, kvennabósi, stöðygt skuld-
um vafinn og á flótta undan innheimtu-
mönnum. Hann var sífellt að flytja frá
einum stað til annars, og samband hans
við stjórnleysingjann Bakunin varð til
þess að hann var eftirlýstur af lögregl-
unni sem hryðjuverkamaður. Þá leitaði
hann hælis í Svíþjóð og gerðist þar
hljómsveitarstjóri. Þaðan fór hann til
Weimar, þar sem hann kynntist öðru
tónskáldi, Liszt, en síðan fór hann í sjö
ára útlegð til Zúrich. Árið 1861 fór hann
aftur til Þýskalands og ári síðar til
Lundúna og Parísar þar sem „Tannháus-
er“ olli einhverju mesta hneyksli í gjör-
völlum óperuannál. Aðeins fáeinir vinir
hans stóðu með honum, eins og Baudel-
aire, en eigi að síður hvarf hann aftur
heim til Þýskalands, kalinn á hjarta og
vonlaus um að hasla sér völl á erlendri
grund.
Árið 1864 tókust sérkennilegir dáleik-
ar með tónskáldinu og Ludwig hinum
geggjaða kóngi í Bæjaralandi. Ásælni og
eyðslusemi Wagners gekk að lokum fram
af ráðgjöfum kóngsins og árið 1866 var
honum ekki lengur vært í byggðarlaginu.
Hélt hann þá til Lausanne í Sviss, þar
sem hann kynntist Nietzsche og Cosimu,
óskilgetinni dóttur Liszts, en hún skildi
við fyrri mann sinn eftir að Wagner kom
til sögunnar.
Meðan Wagner var að öllu þessu var
hann að semja óperuverk sem voru
frábrugðin því sem áður hafði þekkst.
Hann var fyrstur óperuhöfunda til að
leggja áherslu á að texti og tónlist væru
órofa heild og hann skrifaði sjálfur sína
eigin óperutexta. í stað gamla einsöngs-
ins var komin tjáningafull, tónræn fram-
sögn.
I myndaflokknum er Wagner að fást
við tónlistarforleggjara, hljómsveitar-
stjóra, tónlistarmenn og eigendur leik-
húsa. Eigingirni hans, sjálfumgleði og
rætni koma skýrt fram. „Hann var
niðurrifsafl," sagði Palmer eitt sinn.
„gráðugur, svikull, lyginn, sjarmerandi
maður sem vílaði ekki fyrir sér að hrifsa
til sín annarra manna konur, heimili og
peninga, en hélt samt áfram að vera vin-
ur þessara rnanna. Hann var ekki maður
sem mann langaði til að bjóða heim i
mat“.
Kvikmyndatökumaðurinn, Vittorio
Storaro vekur athygli á því hve líkir þeir
eru þessir tveir Ríkharðar, Wagner og
Burton. Hann hélt því fram á meðan á
kvikmyndatökum stóð að það ágerðist
eftir því sem á liði. Hafi Richard Burton
í upphafi ekki verið annað en leikari sem
minnti á Wagner, þá var hann á endan-
um orðinn að Wagner.
En kvikmyndastjórinn segir „Ég er
ekki að slægjast eftir leikurum sem líkj-
ast persónum í útliti. Richard er fær um
að gæða Wagner lífi, að gera hann sann-
færandi."
{ einu atriði myndarinnar sitja þeir
saman Wagner og Liszt, faðir Cosimu.
Burton talar samfellt í tvær mínútur.
Þetta er eintal sem gerir gífurlegar kröf-
ur til leikarans og útheimtir fimm tökur.
Fyrst brýst sólin fram, í annarri töku
geltir hundur og í tveimur næstu er
myndavélin ekki í fókus. Það sem heldur
atriðinu m.a. saman er fullkomin
frammistaða Burtons.
Þó Bretar eigi mestan þátt í gerð
myndarinnar um Wagner er hún unnin í
samvinnu við Þjóðverja og Ungverja og
er hún eflaust ein viðamesta austur-
vestur kvikmyndasamvinna sem ráðist
hefur verið í. Margar meiriháttar at-
burðasenur voru teknar f Ungverjalandi
og í sumum tilvikum var notast við deild-
ir innan ungverska hersins. Ungverja-
land kom fyrst upp í huga Palmers þegar
spurningunni um tökustaði var varpað
fram. „Eg þurfti að endurskapa Dresden
frá 1840,“ sagði hann. „Ég minntist þess
að ég hafði heimsótt hluta Ungverja-
lands og Búdapest fyrir nokkrum árum
sem vissulega líktust mjög Dresden
þessa tíma og þannig er samvinnan við
Ungverja í fyrstu tilkomin."
Samantckt: — ai.