Morgunblaðið - 02.11.1983, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. NÓVEMBER 1983
43
að fara í eftirmiðdagskaffi á Hótel Island. Og
einmitt á þeim degi gekk ég i flasið á Valtý
Stefánssyni í dyrunum á Hótel ísland. Hann
sagði þá við mig: „Þér hafið verið að spyrja,
hvort það vantaði blaðamann við Morgun-
blaðið og nú stendur svo á að við ætlum að
stækka blaðið. Ef þér viljið, þá getið þér kom-
ið og reynt.“
Þar með var ég orðinn blaðamaður við
Morgunblaðið. Þetta var 1934, þegar ákveðið
var að Morgunblaðið kæmi út í 8 sfðna broti i
stað 4ra áður. Um þetta skrifaði ég grein á 60
ára afmæli Morgunblaðsins, sem ég kallaði:
„Þegar Mogginn fékk vaxtarverkinn." Þá voru
ekki aðrir á ritstjórn blaðsins en Valtýr, Jón
Kjartansson, stjórnmálaritstjóri, Árni Óla,
Þórunn Hafstein, sem ég vil kalla fyrstu ís-
lensku blaðakonuna, og ég. Við handskrifuð-
um allir handritin okkar en Þórunn vélritaði
stöku sinnum sín skrif. Vinnudagurinn byrj-
aði uppúr hádegi og stóð framá nótt: blaðið
fór venjulega ekki í prentun fyrr en um mið-
nætti og oft seinna. Við höfðum svo sunnu-
daginn jafnan frian. Nei, mér fannst þessi
vinnutfmi ekki þreytandi; ég varð aldrei
þreyttur á minni blaðamennsku. Það er alltaf
eitthvað nýtt að gerast i blaðamennskunni:
það er endurnýjun á tilverunni á hverjum
degi.“
Fréttaskyn Valtýs
„Samstarf mitt með Valtý Stefánssyni, vin-
átta okkar og virðing mín fyrir þeim manni,
óx með hverjum degi sem ég starfaði á blað-
inu. Valtýr var f alla staði einstakur maður.
Hann var skyggn og hann var skyggn á fleira
en anda úr öðrum heimi. Sem dæmi um skarp-
skyggni hans er þessi litla saga:
Sá háttur var viðhafður á Morgunblaðinu
að hengja fréttir á snaga, sem kallaður var
dagbókarnagli, áður en þær fóru í prentun.
Einn daginn sem ég var að glugga i þetta safn
af fréttum dagsins, þá rakst ég á svohljóðandi
klausu: „Tæplega eins árs gamalt barn féll
útum glugga á þriðju hæð f húsi við Ránar-
götu í gær og sakaði ekki.“ Ég sýndi Valtý
þessa frétt og mér fannst hann hoppa hæð
sína. Það voru ekki höfð um það fleiri orð, en
við tókum hatt okkar og staf og héldum vestur
á Ránargötu. Við töluðum við móður barnsins,
lækninn sem að var kallaður og tekin var
mynd af húsinu og sýnt hvaðan barnið féll.
Úr þessu varð því talsvert löng og nákvæm
saga um það sem áður hafði verið ein setning.
Valtýr Stefánsson hafði frábært fréttaskyn
og þegar hann sá frétt, þá sá hann ekkert
annað en fréttina þangað til búið var að ganga
frá henni. Það var ekkert sem truflað gat
huga hans á meðan hann var að ganga frá
frétt. Hann var ákaflega nákvæmur í frétta-
skrifum og hætti ekki fyrr en hann var búinn
að fá upplýsingar um hvað hafði skeð, hvar,
hvenær, hvernig og hvers vegna."
Skrítin blaðamennska
„Um það bil sem ég byrjaði f blaðamennsku,
áttu blaðamenn og ritstjórar oft f mestu brös-
um með að fylla blöðin. Landið var lftið og
fámennt og ekki margt sem gerðist dagsdag-
lega og ekki var kostur á fréttaskeytum frá
útlöndum. Kom það oft fyrir að menn urðu að
stela auglýsingum uppúr hinum blöðunum til
að fylla í skarðið, en það var að sjálfsögðu
ekki nema örþrifaráð. Guðbrandur Jónsson
sagði mér frá því, að hann hefði einhverju
sinni tekið að sér að gefa út Vísi f nokkra daga
og einn daginn hafi prentarinn komið til sín
og sagt að nú yrði að fara að prenta blaðið, en
það vantaði ennþá hálfa síðu f blaðið. „Já,“
segir Guðbrandur og fannst illa horfa, því
hann var búinn að stela öllum auglýsingum
sem hann gat fundið, og það gafst ekki tími til
að skrifa nýtt efni f rúmið. En rétt sem hann
er að velta þessu fyrir sér, gengur maður inn-
úr dyrunum og vill fá birta dánarauglýsingu í
blaðinu. Kættist þá Guðbrandur mjög og
sagði umsvifalaust við prentarann: Við setj-
um dánarauglýsinguna á hálfa sfðu! Og það
var gert. Guðbrandur sagði að það hefði verið
erfitt að mæta ættingjum hins iátna næstu
daga.
Valtýr Stefánsson sagði mér sögu sem sýnir
að það var fleira en auglýsingar sem blöðin
tóku að „láni“ hvert frá öðru í þá daga. Þegar
Valtýr byrjaði á Morgunblaðinu, fór hann í
kurteisisheimsókn til kollega síns, Baldurs
Sveinssonar á Vísi. Baldur gaf Valtý þá þetta
heilræði í blaðamennsku: Valtýr, það eina sem
þú verður að gæta, er að taka ekki frétt úr
Vísi um eftirmiðdaginn, sem ég hef tekið úr
Morgunblaðinu þann morguninn!"
ung ganga
„Fréttaflutningurinn batnaði eftir því sem
tfmar liðu og fréttirnar urðu stærri og stærri,
því blaðið var alitaf í vexti og tæknin jókst og
þar með gáfust betri færi til að gera viðburð-
um aimennileg skil. En fyrsta stórfréttin sem
ég missti af var þegar Pourquoi Pas fórst
uppá Mýrum. Þá lá ég á sjúkrahúsi með
kviðslit. En Árni óla afgreiddi þá frétt stór-
kostlega með viðtali við þennan eina mann
sem komst lífs af.
Stærstu fréttir voru þá eins og nú, af slys-
um og óförum, til sjós og lands. Einhver al-
þyngsta ganga sem ég átti á minni blaða-
mannsævi, var þegar togarinn Gullfoss hvarf
á sínum tfma. Þá var ég sendur til að safna
myndum af áhöfninni útum allan bæ. Það var
mfn þyngsta ganga að koma inná heimilin
sem þessi sorgaratburður hafði hitt og þurfa
að biðja um mynd af fyrirvinnunni. Það voru
aðrar aðstæður sem fólk bjó við í Reykjavík
þá, heldur en nú eru.“
Þegar Hekla tók að gjósa
„Lánið lék stundum við mig í fréttaöflun.
Til dæmis í Heklugosinu 1947. Þá hringdi góð-
vinur minn, Guðbjartur ólafsson, hafnsögu-
maður, til mín um fimmleytið einn morgun-
inn. Hann hafði verið á vakt um nóttina og
sagði við mig: „Það er eitthvað að ske fyrir
austan, það er gríðarlegur reykstrókur, ég
held það hljóti að vera gos, sennilega í
Heklu ... “ Ég rauk út f eldhúsgiuggann minn,
sem sneri til austurs. Þetta var einhver dá-
samlegasti dagur sem getur komið á íslandi,
ekki skýhnoðri á himni, stillt og náttúrulega
víður sjóndeiidarhringur. En ekki sá ég
reykstrókinn eins og Guðbjartur. Ég hljóp í
símann og þá voru nú allar línur útá land
lokaðar, en ég sagði að hér væri á ferðinni
Svona voru bladamenn
klæddir í gamla daga.
ívar á Mogga
í kringum 1946.
hættuástand og fékk samband í gegnum Sel-
foss í uppsveitir og þar staðfestu menn að
Hekla væri byrjuð að gjósa. Eins og stundum
áður þegar mikil tíðindi gerðust, gátum við
tekið út forsíðuna og ég skrifaði frétt um þá
vitneskju sem ég fékk í símtalinu austur, og
við gátum komið blaðinu með þessari stór-
frétt á fyrstu síðu útá göturnar um það bil
sem fólkið var að fara á kreik um áttaleytið.
Strax um morguninn voru síðan gerðar ráð-
stafanir til að komast á gossstöðvarnar og
fórum við nokkrir blaðamenn með þeim Jóni
Eyþórssyni og Pálma Hannessyni austur í
flugvél með Þorsteini Jónssyni. Það var
glæfralegasta flugferð sem ég hef farið, því
Þorsteinn lét sig ekki muna um að steypa sér
niður að gigum, þar til hraungrjótið var farið
að bylja á belgnum. En þetta Heklugos er
einhver stórkostlegasta sýn sem ég hef séð.“
Fréttamvndir ...
„Það kom oft fyrir að við tókum út fyrstu
síðuna til að vera fyrstir með fréttina um
morguninn. Nótt eina vorum við Þorbjörn
Guðmundsson búnir að leggja sfðustu hönd á
blaðið og ég var kominn i frakkann og á leið-
inni heim, þegar við heyrum f slökkviliðinu og
Þorbjörn hringir að vita hvað sé um að vera.
Ég hinkra við og geng út f dyrnar og sá þá að
slökkviliðið var að koma að Hótel Island.
Klukkan var þá ekki nema hálf tvö, svo okkur
gafst nægur tími til þess að gera þessum
mikla bruna sæmileg skil fyrir blaðið um
morguninn.
Á þeim árum var ekki um það að ræða að
birta mynd með svo stuttum fyrirvara. En ég
held að mér sé óhætt að staðhæfa að ég hafi
tekið fyrstu fréttamyndina, sem tekin var
þannig að kvöldlagi og birt i dagbiaði daginn
eftir. Það var árið sem það hafði kviknað í
Sænska frystihúsinu, það var ekki mikili
bruni en nokkurn reyk lagði þó frá bygging-
unni, og ég fékk Sigga flug tii að fara með mig
í Bluebird-vél, svo ég gæti tekið loftmynd af
brunanum. Þetta var um hálf ellefu leytið um
kvöld að sumarlagi og það var heiðskírt og
fallegt veður. Myndin sýndi nokkurn reyk-
mökk stíga til lofts úr Sænska frystihúsinu og
var birt í Morgunblaðinu morguninn eftir. Ég
held að þetta hafi verið fyrsta slíka frétta-
myndin, sem tekin var að kveldi og birt morg-
uninn eftir, en ef einhver veit betur, þá er mér
ekkert ljúfara en að draga í land með þá full-
yrðingu."
'á sný ég mér á hina ...
„Nokkru eftir að ég hóf störf á Morgunblað-
inu, réðst Pétur ólafsson til blaðsins. Hann
var þá nýbakaður hagfræðingur og áhuga-
samur mjög um blaðamennsku. Hann gjör-
breytti erlendum fréttaflutningi Morgun-
blaðsins. En þó Pétur væri menntaður i
Þýskalandi, þá hafði hann tekið sér enska
blaðamennsku til fyrirmyndar, til dæmis í
umbroti og má sjá það á Morgunblaðinu enn
þann dag í dag, að það eimir eftir af hinu
breska umbrotsskyni sem Pétur innleiddi.
Pétur var ákaflega góður blaðamaður og gott
að vinna með honum.
Eina nóttina, sem oftar, vorum við Pétur á
ívar Gudmundsson
vió innganginn
aó hinu gamla húsnæói
Morgunblaösins
í Austurstræti.
stjái niður á Mogga og heyrðum þá flugvéla-
dyn yfir bænum. Það var alveg sérstakt í þá
daga að heyra í flugvéi. Við fórum að athuga
málið og sáum að þetta var flugbátur og rétt á
eftir sáum við herskip koma inn flóann. Við
hringdum til ólafs Thors og sögðum honum
tíðindin. Ólafur spurði: „Hvaða þjóðar eru
þeir?“ Við kváðumst ekki sjá það ennþá.
„Jæja,“ sagði ólafur, þá ætla ég að snúa mér á
hina, því að ef það eru Bretar, þá liggur ekk-
ert á, og ef það eru Þjóðverjar, þá koma þeir
að sækja mig ... “ “
íkverjinn
„Það man náttúrlega enginn eftir Víkverj-
anum,“ segir ívar og hlær. „Valtýr hafði mjög
gaman af blaðamennskustíl, sem hann kallaði
smáletursblaðamennsku. Þessi sérstaki blaða-
mennskustíll er líka stundum kallaður slúð-
urdálkaskrif, en það er ekki réttnefni, því
smáletursblaðamennskan nær yfir allt milli
himins og jarðar, bæði gaman og alvöru. Val-
týr skrifaði slíka dálka nokkrum sinnum und-
ir nafninu FP, sem stóð fyrir „Fjólu pabbi“, en
Valtýr hafði góða kímnigáfu og tók þessa
nafngift pólitískra andstæðinga ekki nærri
sér, enda átti hún engan rétt á sér. (En hér má
skjóta inn i sviga, að allir blaðamenn eiga sér
fjólur, hversu snjallir sem þeir eru annars
eru, því hraðinn er svo mikill í blaðamennsk-
unni að mönnum hlýtur að verða á skyssur.
Ég á gott safn af fjólum frá mínum ferli. Til
dæmis lýsti ég því eitt sinn hátíðlega yfir í
Morgunblaðinu að uppstigningardag bæri
uppá fimmtudag f ár! Og það mátti búast við
að maður hlypi á sig, þegar maður var að þýða
neðanmálssöguna á handahlaupum f gamla
daga: eins og þegar ég þýddi „skildpadde“ sem
skelpödda!
En Valtýr hafði í mörgu að snúast og gat
ekki skrifað slíka smáletursdálka daglega, svo
einn góðan veðurdag sagði hann við mig. „Af
hverju tekur þú ekki við þessu og sérð um að
það komi daglega?" Ég hafði þá skrifað
nokkra smáletursdálka undir nafninu Vfvax
og það breyttist fljótlega f Víkverja. Vilhjálm-
ur S. skrifaði þá sem kunnugt er ákaflega
vingjarnlegar smáietursgreinar í Alþýðublað-
ið undir nafninu „Hannes á horninu“. En það
er erfitt að skrifa slíka dálka uppá dag hvern,
jafnvel þó tilefnið væri nú oft ekki merkilegt:
það var eiginlega hægt að skrifa um skftinn í
kirkjunni og skötuna sem rak að Þyrli, ef út f
það fór. En skrifin um skftinn i kirkjunni
fyrir bæjarstjórnarkosningar einu sinni urðu
nú til þess að Bjarni Benediktsson kom til
Vaitýs og spurði hvort hann ætlaði að láta
strákfjandann hann Ivar eyðileggja meiri-.
hluta sjálfstæðismanna f bæjarstjórn með
þessu kjaftæði í Víkverjanum. Seinna þegar
Bjarni varð ritstjóri blaðsins gerði hann aldr-
ei slíkar athugasemdir, heldur þvert á móti
gerði sér far um að birta heiibrigða gagnrýni
í Morgunblaðinu."
Til Sameinuðu þjóðanna
Árið 1951 bauðst Ivari ágæt staða f upplýs-
ingadeild Sameinuðu þjóðanna og sló til og
afréð að freista gæfunnar f útlöndum. Hann
hafði þá verið blaðamaður og síðar fréttarit-
stjóri við Morgunblaðið f 17 ár. Þar af var
hann í tíu ár jafnframt fréttaritari AP-
fréttastofunnar á tslandi. Árin 1955—60 var
Ivar varaforstjóri upplýsingaskrifstofu Sam-
einuðu þjóðanna fyrir Norðurlönd og seinna í
þrjú ár, frá 1965—67, var hann forstjóri þeirr-
ar skrifstofu. Hann var aðalblaðafulltrúi for-
seta Allsherjarþingsins 1960—61. Næstu fjög-
ur árin, 1%1—65, var fvar forstjóri upplýs-
ingaskrifstofu Sameinuðu þjóðanna fyrir
Pakistan og sat í Karacchi. Árið 1%7 sneri
Ivar aftur til höfðustöðva Sameinuðu þjóð-
anna í New York og gegndi þar ábyrgðarstöð-
um, þar til hann gerðist ræðismaður fslands
og síðar aðalræðismaður. Hann býr nú með
konu sinni, Barböru, á ágætum stað í Bronx-
ville, skammt frá New York-borg. Þrír synir
þeirra hjóna eru enn heimavið.
Ivar Guðmundsson hefur unnið mikið starf
í þvi að greiða fyrir viðskiptum Islendinga og
Bandaríkjamanna, einnig hefur hann verið
óþreytandi við að kyna land sitt vestra, bæði í
sjónvarpi og á mannamótum ýmiskonar, og í
mörg ár hefur hann verið löndum sínum á
ferð í Bandaríkjunum stoð og stytta, og hús
hans og Barböru hefur jafnan staðið opið ís-
iendingum. Hann hefur verið sæmdur ridd-
arakrossi Fálkaorðunnar og stórriddara-
krossi. ívar segir um störf sín ytra:
„Ég var strax ákaflega sáttur við mig hjá
Sameinuðu þjóðunum. Það var spennandi að
starfa í þessu bandalagi þjóðanna og til dæm-
is þegar ég var blaðafulltrúi Bolands á Alls-
herjarþinginu 1960, þá sátu á milli þrjátíu og
fjörutíu þjóðhöfðingjar þingið og manni
fannst sem maður væri þátttakandi I heims-
sögunni. En seinna tók að sækja á mig leiði,
því mér fannst vinnan vera orðin rútínuvinna.
Embættismennskan átti ekki fyllilega við
mig, þegar til lengdar lét. Ég var 1 góðu emb-
ætti hjá Sameinuðu þjóðunum fyrstu árin, en
samt náttúrulega litill fiskur i stóru vatni.
Þegar ég svo varð yfirmaður skrifstofu SÞ í
Pakistan og Danmörku, þá var ég orðinn stór
fiskur en í iitlu vatni. En þegar mér hlotnað-
ist sá frami, þá kom einn góður vinur minn til
mín og sagði: „Ruggaðu ekki bátnum, skrifaðu
þínar skýrslur regulega, það skiptir engu máli
hvað stendur í þeim, bara að þær komi á
réttum tíma, ruggaðu ekki bátnum, varaðu
þig á því.“ — Þessi er hugsunarhátturinn í
embættismennskunni og hann átti ekki alltaf
við mig. Þessi ár mín hjá Sameinuðu þjóðun-
um hafa verið mér gæfurík, en þó fór ekki hjá
því að mér þætti vænt um að koma heim eftir
tuttugu ára starf erlendis. Þegar ég varð ræð-
ismaður, þá kom ég heim: síðustu árin hef ég
sofið í New York en unnið á íslandi!"
A.fmæliskveðja
I lokin segir Ivar Guðmundsson: „Morgun-
blaðið er byggt á traustum meiði góðra
manna sem virtu hugsjón sannrar blaða-
mennsku, að fræða almenning um atburði
dagsins á hlutlausan hátt. Afmælisósk mfn til
Morgunblaðsins er því einfaldlega sú, að það
haldi áfram að vaxa og dafna eins og það
hefur gert hingað til.“
TEXTI: JAKOB F. ÁSGEIRSSON
MYNDIR: ÓLAFUR K. MAGNÚSSON