Morgunblaðið - 02.11.1983, Blaðsíða 12

44
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. NÓVEMBER 1983
List og verkgrein-
ar í grunnskóla
eftir Bjarna Ólafsson
Nú fyrir helgina, eða dagana 21.
og 22. október, var haldin fjöl-
menn ráðstefna um gildi list- og
verkgreina í uppeldi. Var ánægju-
legt og uppörfandi að sjá hve
þátttaka var mikil og almenn.
Þarna mættu ekki aðeins kennar-
ar þessara greina heldur einnig
námsstjórar og ýmsir sem láta
mál uppeldis og skóla til sin taka.
Vandað var til alls undirbúnings.
Vafalítið má telja að ráðstefna
þessi hafi verið mjög gagnleg.
Menntamálaráðherra heiðraði
gesti með því að koma til opnunar
ráðstefnunnar og ávarpa við-
stadda.
Tel ég vafaiítið að ráðstefna
þessi hafi verið mjög gagnleg.
Skemmtileg nýbreytni var innlegg
tónmenntakennara. Tónlist og
söngur skólabarna var ánægjulegt
á að hlýða og svo létu bæði tón-
mennta- og íþróttakennarar setu-
„Mér virðist margt
benda til þess í þróun
grunnskólans á
bernskustigi, aö list- og
verkgreinar komi þar í
auknum mæli viö sögu
sem stefnumarkandi
uppeldisgreinar. Þetta
er mjög athyglisvert.“
þreytta ráðstefnugesti rísa á fæt-
ur og syngja og hreyfa sig. Varð
það bæði til hvíldar og skemmtun-
ar. Það var fleira en tónlist sem
ráðstefnugestir fengu að njóta frá
nemendum grunnskóla. Myndverk
héngu á veggjum salarkynna og
tvö ungmenni sögðu frá reynslu
sinni af jafnrétti kynjanna í sam-
bandi við list og verkgreinar í
skólum sínum. Var málflutningi
þeirra fagnað vel með kröftugu
lófataki.
Nokkru fyrir ráðstefnuna barst
mér dagskráin í hendur og þótti
mér hún þá ekki beinlínis aðlað-
andi. Þótti mér sem þar skini í
gegn minnimáttarkennd og hlé-
drægni margra kennara i list- og
verkgreinum, sem sifellt eiga í vök
að verjast varðandi starfsskilyrði,
bæði hvað snertir húsnæði og
stundaskrár.
Það sem olli mér einkum von-
brigðum var að á mælendaskrá
voru sem sé eingöngu fræðimenn á
sviði uppeldis- og kennslufræði.
Sú spurning vaknaði i huga mér
hvort hinir, sem bera hita og
þunga skólastarfsins i daglegu
amstri, hefðu ekkert að segja?
Ekki dreg ég í efa ágæti um-
ræddra fræðigreina, tel þó að
sumir þessara góðu manna þurfi
að fá hjálp við að tengja jarðsam-
band sitt og við að tala mál sem
almenningur skilur.
Enda þótt þetta hafi orkað
nokkuð fráhrindandi á mig, var
ekki ætlun mín að ræða það í
greinarkorni þessu, heldur áhrif
þau og hugrenningar sem spruttu
upp hjá sjálfum mér i sambandi
við ráðstefnuna.
Þróun skólamála virðist mér
stefna í þá átt að breyta þurfi ald-
ursskiptingu innan grunnskól-
anna, bæði með tilliti til þarfa
mismunandi kennslugreina,
stærðar og þroska barnanna og
ekki síst þegar horft er á hve vel
opna skólakerfið virðist henta
bernskuskeiðinu. Hér vil ég nefna
nokkrar helstu hugsanir mfnar í
þessu sambandi:
1. Umræða kennara og annarra
uppalenda snýst að mestu leyti
um bernskuskeiðið, 6—10 ára
börn.
2. Unglingastigið er vanrækt.
3. Kennaraháskóli íslands mennt-
ar kennara fyrst og fremst til
kennslustarfa á bernskuskeið-
inu.
4. Sérgreinakennsla á bernsku-
skeiði þarfnast öðruvísi vinnu-
aðstöðu en unglingastigið.
5. Rýmka verður starfsaðstöðu
KHÍ svo kenna megi a.m.k.
valgreinar eitt ár til viðbótar,
vegna unglingastigs.
Undir ráðstefnulok fengu allir
tækifæri til að setjast í umræðu-
hópa, skiptast á skoðunum og láta
álit sitt í ljós.
Marga slíka umræðufundi hefi
ég setið og finnst mér athugavert
hve umræður snúast alltaf um
bernskuskeiðið. Til skýringar á
því get ég mér til um tvö atriði.
Um nokkurt skeið hefur meiri-
hluti ungra kennara verið stúlkur
og er bernskuskeiðið flestum
þeirra hugleiknara en unglinga-
stigið, sem starfsvettvangur. Hitt
Um álaveiðar og álarækt
eftir Björn
Friöfinnsson
Nýlega hefur komið fram í frétt-
um að framtakssamir menn hyggist
stofna fyrirtæki, sem byggi afkomu
sína á ræktun áls. Er hér um
atvinnuveg að ræða, sem gefið hefur
góðan arð hjá öðrum þjóðum, og hér
á landi ættu víða að vera góð skilyrði
fyrir hann.
Álaveiðar á íslandi
Á1 er að finna víðast hvar hér á
landi, en eins og kunnugt er berast
álaseiði með Golfstraumnum frá
hrygningarstöðvum í Saragossa-
hafi, állinn vex hér upp i fersku
vatni, en þegar hann er kynþroska
syndir hann til hinna fjarlægu
hrygningarstöðva. Állinn skiptist
í nokkrar undirtegundir, en ála-
stofninn í Evrópu virðist allur til-
heyra sömu tegund er á latínu
nefnist anguiila anguiila. Hann er
náskyldur japanska stofninum,
sem nefnist anguilla japonica, og
fleiri undirtegundir má nefna,
sem þó virðast allar hafa svipaða
lifnaðarhætti. Áll hefur ekki verið
nýttur hér á landi að neinu ráði,
en fyrir rúmlega tveimur áratug-
um voru þó gerðar nokkrar til-
raunir með álaveiðar hérlendis.
Var það fyrirtækið Jón Loftsson
hf., sem um 1960 hóf tilraunir með
álaveiðar og útflutning á áli til
Hollands, og 1962 gerði Samband
ísl. samvinnufélaga tilraun með
álaveiðar og álavinnslu. Báðar
þessar tilraunir gáfu ekki þann
árangur, sem vonast var eftir, og
lögðust álaveiðar þá af og eru nú
ekki stundaðar hér á landi svo mér
sé kunnugt. Er þar um ónotaða
náttúruauðlind að ræða.
Sjálfur stundaði ég ásamt
starfsfélaga mínum álaveiðar í
gildrur á Hvalfjarðarströnd á ár-
unum 1962 og ’63. Talsvert veidd-
um við af áli, sem við ýmist
snæddum eða gáfum kunningjun-
um, og þótti öllum þetta hinn
ljúffengasti matur.
Fjárhagslegur ábati okkar af
veiðunum var þó sá helstur, að
öðru hverju fengum við minka í
gildrurnar, sem við gátum fram-
vísað til oddvita sveitarinnar og
fengið veiðiverðlaun fyrir. Áll
Björn Friðfinnsson
„Á því leikur enginn
vafi, aö álarækt á sér
framtíö á íslandi. Mik-
ilvægt er, að vel verði
staðið aö fyrstu tilraun-
um á þessu sviði og þarf
þar að nýta bæði fram-
tak einstaklinga og aö-
stoð frá opinberum
rannsóknastofnunum.“
mun vera í uppáhaldi hjá minkum
og eru þeir trúlega helsta hættan,
sem álastofninum stafar af hér á
landi, auk þess sem vaxandi
þurrkun lands rýrir lífsskilyrði
álsins.
Mest af þeim áli, sem við veidd-
um á Hvalfjarðarströndinni, var
smár, en þó var einn og einn stór
áll innan um, eða rúmlega metri á
lengd. Á þessum árum veiddist
talsvert mikið af áli við Suðaust-
urland og einnig á Mýrum, og
hygg ég að kempan Pétur H. Saló-
monsson hafi náð þar bestum
árangri í álaveiðum hérlendis, en
hann stundaði þær á árunum
1962—’64. Pétur ritaði og gaf út
bækling um reynslu sína, er hann
nefndi „Állinn kann að hugsa —
leiðbeiningar um álaveiðar og
uppeldi áls“. Segir þar m.a. frá
reynslu Péturs af veiðum á
„gönguáli" í söltu vatni, en á mán-
aðartíma sumarið 1962 veiddi
hann tvö tonn í fimm gildrur að
Seljum í Hraunshreppi, Mýrar-
sýslu.
Pétur leggur líka til í bæklingi
sínum, að hafin verði álaræktun
með því að fóstra upp smáál, sem
fæst í álagildrur, og einnig með
því að veiða glerál, þegar hann
gengur í ár og læki um Jónsmessu-
leyti á vorin. Glerálinn er hægt að
veiða við fossa og aðrar hindranir,
sem verða á vegi hans, og bendir
Pétur í bæklingi sínum á einn slík-
an stað.
Álarækt á Taiwan
Nýlega var hér á landi kaup-
sýslumaður frá Taiwan og var er-
indi hans hingað að leita fyrir sér
um kaup á fiskmjöli og þorskalýsi
til framleiðslu á þurrfóðri til nota
við álarækt. Einungis er hægt að
nota gufuþurrkað fiskmjöl úr fer-
sku hráefni í þurrfóðrið og til
viðbótar koma svo ýmis efni,
þ.á m. þorskalýsi, sem er um 5%
af fóðrinu.
Maður þessi tjáði mér, að á
Taiwan væri álarækt mikilsverð
atvinnugrein. Állinn væri ein-
göngu ræktaður með útflutning til
Japans í huga, en markaður þar
væri nú fyrir um 60 til 70 þúsund
tonn á ári. Taiwan-búar framlei-
ddu um 25 þúsund tonn af þessu
magni, en Japanir sjálfir afgang-
inn. Takmarkaðist framleiðsla
þeirra eingöngu af því magni gler-
áls, er þeir gætu aflað við strendur
sínar eða með innflutningi. Állinn
væri ræktaður í fremur lélegu
vatni, er væri 27—28°C, og tæki
um tvö ár að rækta hann upp í
markaðsstærð. Það þarf um 2 kg
af þurrfóðri fyrir hvert kíló, sem
þannig er framleitt af áli, og fyrir
25 þúsund tonna framleiðslu sína
fá Taiwan-búar um 250 milljónir
dollara á ári.
Opinberir aðilar á Taiwan hafa
greitt mjög fyrir þróun þessarar
atvinnugreinar með vísinda- og
tilraunastarfsemi og hafa Taiw-
an-búar nú á að skipa fremstu sér-
fræðingum á þessu sviði.
Álarækt í Evrópu
Á síðasta áratug hafa ýmsar
þjóðir í Evrópu og reyndar í Am-
eríku, Suðaustur-Asíu og víðar
hafið álarækt í stórum stíl. Má
þar nefna Dani og Skota, en áætl-
anir eru t.d. uppi um að framleiða
allt að 15 hundruð tonnum af áli á
ári í stóru „álaveri" í nágrenni In-
verness í Skotlandi. Helsti mar-
kaður fyrir ál er í Japan og í ýms-
um Evrópulöndum, eins og Þýska-
landi, Hollandi, Danmörku og It-
alíu. Állinn vex hægt í köldu vatni
og reynslan sýnir að kjörhiti við
álaræktun er 25—28°C. Víða er
ekki völ á svo heitu vatni og verð-
ur vaxtartíminn þá þeim mun
lengri sem vatnið er kaldara. Hér
á landi mætti nota jarðhitann til
þess að halda kjörhita á eldisvatni
allt árið.
Búnar hafa verið út sérstakar
gildrur til þess að veiða í glerál-
inn, þegar hann gengur upp í ár,
en þess skal getið, að vaxandi
markaður er fyrir glerálinn sjálf-
an.
Fóðrun álsins í ræktunarstöðv-
um fer þannig fram, að þurrfóður
er hrært út í vatni og blandað
þorskalýsi og þannig búið til eins
konar deig, sem síðan er sett í búr,
er sökkt er ofan í eldiskerin, og
skríður állinn inn í búrið til þess
að neyta fæðu sinnar. Um er að
ræða nokkrar gerðir af eldisþróm
fyrir álinn og fer það nokkuð eftir
aðstæðum, hvaða gerð valin er, en
bestum árangri hafa menn náð
með þeim þróm, þar sem vatnið
rennur í lokaðri hringrás gegnum
hreinsunarbúnað.
Hér er ekki ætlunin að rita
leiðbeiningar um álarækt í smá-
atriðum, enda sérþekking á efninu
ekki fyrir hendi hjá höfundi þess-
arar greinar. En benda má á
ágæta grein um álarækt í blaðinu
„Fish Farming International",
septemberhefti 1978, þar sem
nefnd eru helstu vandamál, sem
við er að etja í álarækt og lýst
lausnum á þeim.
l'KTl'l! H. SAIXJ.MONSSON
Állinn
kann
ad
hugsa
l.. i.MM jnin":ir uni ál:m iðnr
ng il|i|M*lili áls
Sk|:i!-I:umi'lkl h«ifOml:i|-
Prentsmiðjan ASRI'N
litrulithl
Bæklingur Péturs H. Salómonsson-
ar, útgefinn 1965.
Álarækt á íslandi
Á því leikur enginn vafi, að ála-
rækt á sér framtíð á íslandi. Mik-
ilvægt er, að vel verði staðið að
fyrstu tilraunum á þessu sviði og
þarf þar að nýta bæði framtak
einstaklinga og aðstoð frá opin-
berum rannsóknastofnunum. Eðli-
legt væri að laxeldisstöð ríkisins í
Kollafirði hefði hér nokkra for-
göngu, nú, þegar brautryðjenda-
starf hennar í laxarækt er farið að
bera góðan árangur. Stöðin gæti
trúlega með litlum tilkostnaði
hafið tilraunir með álarækt og
væri þá einfaldast að byrja á því
að framkvæma þá tillögu Péturs
H. Salómonssonar að veiða smáál
og ala hann síðan upp í eldisþró í
fulla markaðsstærð. Einnig þyrfti
að hefja tilraunir með veiðar á
gleráli, ýmist til eldis eða til út-
flutnings, og gæti hér orðið um
nokkra búbót að ræða fyrir fjöl-
marga aðila.
Björn Fridfínnsson er fram-
krremdastjóri lögfræði- og stjórn-
sýsludeildar Reykjaríkurborgar og
formaður Sambands ísl. sreitarfé-
laga.