Morgunblaðið - 11.12.1983, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. DESEMBER 1983
tónlistarlffinu
Margrét Heinreksdóttir
Þegar Einar G. Sveinbjörnsson,
fíöluleikari, tók lokapróf sitt frá
Tónlistarskólanum í Reykjavík ár-
ið 1955 fór ekki milli mála að hann
var einn efnilegasti íslenzki fíðlu-
leikari þess tíma. Hann hlaut styrk
til framhaldsnáms við Curtis tón-
listarskólann í Fhiladelphiu í
Bandaríkjunum og var þar í fjögur
ár, kom síðan heim og byrjaði að
kenna við Tónlistarskólann í
Reykjavík og spilaði, þegar færi
gafst. En starfsmöguleikarnir hér
heima voru ekki ýkja miklir á
þeim árum, svo það kom ekkert á
óvart, þegar Einar tók tilboði um
starf konsertmeistara Sinfóníu-
hljómsveitarinnar í Malmö í Sví-
þjóð. Sinfóníuhljómsveit íslands
barðist þá enn fyrir lífí sínu, fram-
tíð hennar var vægast sagt ótrygg,
og enginn gat láð ungum og efni-
lcgum mönnum að grípa þau tæki-
færi, sem gáfust til að lifa af því,
sem þeir höfðu lært og hugur
þeirra stóð til. Einar ætlaði svo
sem aldrei að verða nema nokkur
ár í burtu en þau eru nú orðin tæp
tuttugu árin hans í Svíþjóð og þar
er hann nú gróinn orðinn og rót-
fastur, bæði í starfí og einkalífí,
svo ekki er sennilegt að hann snúi
í bráð heim aftur að óbreyttu. Und-
anfarna mánuði höfum við þó haft
Þáttur í kennslunni eru sam-
eiginlegir tímar, svonefndir
„Master Classes", þar sem við
vinnum að því, fyrir utan hið
eiginlega fiðlunám, að þjálfa
rétta beitingu líkamans til þess
að ofbjóða ekki vöðvum og taug-
um. Eg hef mikinn áhuga á
þessu starfi og vinn að því að fá
þessa fræðslu aukna í skólanum.
Það vildi svo til, að ég var sjálfur
veikur í baki í mörg ár, og þar
sem mér fannst ég ekki fá þann
bata, hjá læknum, sem dugði fór
ég að íhuga og kynna mér sjálf-
ur, hvað ég gæti gert til að
hjálpa upp á sakirnar. Þannig
kom ég mér upp æfingakerfi,
sem ég hef síðan unnið að og
endurbætt. Hljóðfæraleikarar
eru oft slæmir í baki, stífir,
þreyttir og haldnir slæmri
spennu, sem oftast stafar af því,
að þeir standa ekki eða sitja ekki
rétt, beita vöðvunum ekki rétt og
það getur orðið þeim mjög til
trafala. Til skamms tíma hefur
að mestu verið hundsað að gera
nokkuð við þessu, en ég ver nú
talsverðum tíma í að byggja upp
fræðslu um þetta vandamál. Sú
var tíðin, að tannlæknar stóðu
hálfbognir yfir sjúklingum sín-
um árum eða áratugum saman
Rætt við
Einar G. Sveinbjörnsson
fiðluleikara
Tónlistarnám barna er tekið
fastari tökum hér en í Svíþjóð
þá ánægju aó hafa hann hér heima
sem staðgengil Guðnýjar Guð-
mundsdóttur í stöðu konsertmeist-
ara Sinfóníuhljómsveitarinnar.
Síðustu tónleikarnir, sem
hann leiddi hljómsveitina að
þessu sinni voru á fimmtudaginn
var og næsta morgun flaug hann
aftur burt til síns heima, fjöl-
skyldu sinnar og nemenda, sem
þar biðu. Rétt áður en hann fór,
röbbuðum við saman síðdegis-
stund yfir kaffibolla, rifjuðum
upp gömul ár og reifuðum tón-
listarlíf hér og í Svíþjóð og ég
bað hann að segja svolítið frá
starfi sínu þar.
— Aðalstarf mitt er við Sin-
fóníuhijómsveitina í Malmö,
sagði Einar, — en auk þess hef
ég lektorsstöðu við Tónlistar-
háskólann þar, en hann er ein af
þremur æðstu menntastofnun-
um Svía í tónlist, útskrifar ein-
leikara beint út í samkeppnina á
vinnumarkaði. Þar hef ég nú sex
nemendur — og hef skroppið
tvisvar heim þennan tíma, sem
ég hef verið hér, til að sinna
þeim. Helzt hefði ég viljað fá
staðgengi! fyrir mig en þau voru
svo elskuleg, krakkarnir mínir,
að biðja mig heldur að koma
heim öðru hverju og setja þeim
þess í milli fyrir verkefni, sem
þau gætu unnið að sjálf. Það
varð því úr, að við byrjuðum
mjög snemma í haust og vinnum
síðan eitthvað í jólafríinu, en
mestan part hafa þau starfað
saman samkvæmt áætlun, sem
ég skildi þeim eftir; þau hafa
spilað hvert fyrir annað og
hjálpast að.
og furðuðu sig svo á því, að þeir
væru slæmir í baki, — þar til
þeir gerðu sér grein fyrir ástæð-
unni og réðu þar á bót. Þeir
lærðu þetta og það þurfum við
hljóðfæraleikarar að gera líka.
Ég hef unnið í samráði við lækni
frá Stokkhólmi, sem hefur mik-
inn áhuga á þessum málum.
Hann hefur ferðast milli skóla í
Svíþjóð til að uppfræða nemend-
ur. Einnig hef ég stuðzt mjög við
Alexander-kerfið svonefnda, —
sem reyndar hefur verið kynnt
hér á landi. Þetta kerfi er kennt
við ástralskan söngvara, sem
ruddi braut nýrri tækni við æf-
ingar eftir að hafa sjálfur misst
röddina af spennu og þreytu. Þar
er að því stuðlað, að líkaminn sé
notaður eins og honum er eðli-
legast.
Fyrir utan þessi störf hef ég
leikið talsvert kammermúsík —
og hefði gjarnan viljað auka
þann þátt og draga úr starfi
mínu hjá hljómsveitinni — og
ennfremur hef ég leikið talsvert
einleik og haldið hljómleika
bæði á meginlandi Evrópu og í
Bandaríkjunum, auk Norður-
landanna, jafnan æft að minnsta
kosti einn til tvo nýja konserta á
ári hverju til að leika með
hljómsveitinni og er ekki enn
farinn að endurtaka mig, svo að
ég er allsæmilega sáttur við þá
hliðina.
Mig fýsti nokkuð að fá Einar
til að bera saman tónlistarnám
og starf sinfóníuhljómsveitanna
hér og í Malmö, en slíkan sam-
anburð sagði hann erfitt að gera
svo sanngjarnt gæti orðið. Þó
kvað hann ekkert efamál, að
grundvöllur að tónlistarfræðslu
hér á íslandi væri jafnbreiður
orðinn og annarstaðar á Norður-
löndum, þar sem hann þekkti til.
— Það hefur óneitanlega vakið
athygli mína hve mikið er af
duglegum ungum krökkum hér
heima, t.d. á aldrinum tíu til tólf
ára, sem spila vel á hljóðfæri.
Mér sýnist tónlistarnám barna
tekið mun fastari tökum í byrjun
hér en í Svíþjóð, þar fara krakk-
arnir ekki að taka tónlistina al-
varlega fyrr en um eða upp úr
fermingaraldri, og koma
kannski ekki í tónlistarháskól-
ann fyrr en 18—19 ára og þá er
orðið nokkuð seint að gera stór-
átak, sem skilar verulegum
árangri. Að sjálfsögðu verða
þessi krakkar hér ekki allir ein-
leikarar, hvað þá snillingar, en
tónlistaruppeldi, sem nær til svo
margra, er mikils virði fyrir
framtíð tónlistar í landinu. Það
versta er, að fjarlægðir gera
þessu unga fólki hér svo erfitt
um vik að komast utan til að
bera sig saman við jafnaldra
sína annarstaðar.
— En erum við kannski kom-
in út í offramleiðslu á tónlistar-
fólki, þar sem við höfum ekki
næg verkefni fyrir alla, sem
spila vilja?
— Vissulega er það fyrir-
sjáanlegt, en tónlistarskólarnir
nýju úti um landsbyggðina þurfa
fleiri kennara — þar eru enn
næg verkefni. Það eru líka út af
fyrir sig óþrjótandi tækifæri til
að spila hér — annað mál er
hvort sú vinna fæst greidd. Það
er sorglegt að sjá hversu margir
þurfa að spila kauplaust í frí-
stundum sínum. Það er miður,
að fólk skuli ekki geta fengið
starf sitt greitt, þegar það er bú-
ið að leggja mikla vinnu, tíma og
fé í að mennta sig til þess. Und-
irbúningur tónleika, t.d. kamm-
ertónleika, er gífurlega mikil
vinna og nánast niðurdrepandi
að geta ekki leikið sömu efn-
isskrána nema einu sinni og
nánast eða alveg kauplaust eftir
að hafa unnið þetta allt í frítíma
sínum. Mér skilst reyndar að nú
sé í undirbúningi að styrkja
hljómleikahald um landið —
eitthvað í líkingu við sænsku
Rikskonsertana, gefa tónlistar-
fólki tækifæri til að leika víðar
en á höfuðborgarsvæðinu. Það
yrði því mikil og góð þjálfun og
lyftistöng tónlistinni, — sem
sýnilega á hér sterkan hljóm-
grunn; það er með ólíkindum
hvað hér er mikið um hljómleika
og hversu mikil aðsóknin er að
þeim.
— En hvað um Sinfóníu-
hljómsveitina, hvernig stendur
hún í samanburði við þína
hljómsveit í Malmö?
— Þarna er heldur ekki svo
gott að gera samanburð, hljóm-
sveitin í Malmö sækir sína
áheyrendur til hartnær einnar
milljónar íbúa, enda þótt í borg-
inni sjálfri búi ekki nema um 250
þúsund manns. Ég get þó sagt,
að ég vildi gjarnan sjá hljóm-
sveitina hér spila meira en hún
gerir, til að hljóðfæraleikararnir
fengju meiri og stöðugri þjálfun
og um leið betri afkomu; að þeir
gætu haft lifibrauð sitt sem
mest frá hljómsveitinni en
þyrftu ekki að verja eins miklum
tíma til kennslu og annarra
starfa og raun ber vitni.
Hljómsveitin í Malmö heldur
eina áskriftartónleika í viku en
er auk þess 4—5 kvöld í leikhús-
inu, leikur með óperum, óperett-
um og ballettum og þá skiptast
hljóðfæraleikararnir á um
k'völdin — þetta er reglulegur
þáttur í starfi þeirra í hljóm-
sveitinni.
Hljómsveitin hér finnst mér
góð — ef eitthvað mætti betur
fara væri það helzt, að æskilegt
væri að finna svolítið sterkari
samhug hljómsveitarmanna, ögn
sterkari, metnaðarfyllri, stoltari
samstillingu að því sameiginlega
markmiði að ná sem beztum
árangri á hverjum tónleikum.
Það er mikið af góðu fólki í
hljómsveitinni og þyrfti kannski
að taka meiri tíma í að sam-
tvinna það, efla sjálfstraustið og
þá tilfinningu hvers og eins, að
þetta sé góð hljómsveit, —
stuðla að því að sjálfsgagnrýni
sé sjálfsögð og því kippt fljótt í
liðinn, sem úrskeiðis kann að
fara.
— Er hugsanlegt að hljóm-
sveitin þurfi meiri samkeppni
eða örari mannaskipti?
— Samkeppni yrði henni
vafalaust til góðs, en ég sé nú
ekki hvernig henni verður við
komið í bráð — þær sveitir sem
hér hafa komið fram, hafa fyrst
og fremst fengizt við kammer-
músík — og ég vona að starf
þeirra fái sem mestan stuðning.
— Ég tel hinsvegar ekki þörf tíð-
ari mannaskipta í hljómsveit-
inni. Þegar hljóðfæraleikari hef-
ur verið ráðinn til hljómsveitar-
innar held ég að gera verði ráð
fyrir, að hann starfi þar í nokk-
uð mörg ár, hafi atvinnuöryggi
meðan hann heldur sér í góðu
formi og uppfyllir þær kröfur,
sem gerðar eru — og þær fara
sívaxandi. Hjá okkur í Malmö er
sá háttur á hafður, að hljóðfæra-
leikarar eru fyrst ráðnir til eins
árs — það er reynslutími þeirra
og hljómsveitarinnar í heild. Séu
þeir fastráðnir að þeim tíma
liðnum er ekki hægt að segja
þeim upp nema eitthvað verulegt
beri út af. Þar er og gert ráð
fyrir því, að menn geti lifað af
laununum hjá hljómsveitinni, en
þeir skila líka fleiri vinnustund-
um en hljómsveitarmenn hér.
Talið barst frá þessu að mun-
inum á lifnaðarháttum Svía og
íslendinga. — Það sem vekur
fyrst og fremst athygli utanað-
komandi er hversu mikið er lagt
í híbýli hér á íslandi, oft ótrú-
lega mikið og mun meira en hjá
Svíum. Þeir leyfa sér hinsvegar
ýmis önnur þægindi, þar með að
lifa reglubundnara og áhyggju-
lausara lífi. Þar skiptir vitaskuld
höfuðmáli, að menn vita yfirleitt
hvar þeir standa fjárhagslega.
Þar er staðgreiðsla skatta svo að
þeir vita nákvæmlega hvað þeir
hafa úr að spila hverju sinni.
— Nú er oft talað um skatt-
píningu í Svíþjóð, er hún eins
mikil og um er rætt?
— Ég er ekki viss um það.
Skattar eru jú hlutfallslega háir
af kúfnum hjá hátekjumönnum
en sé miðað við miðlungstekjur
og það, sem maður fær fyrir
skattana, finnst mér þeir ekki
svo ýkja háir, — ætli ég greiði
ekki um það bil 35% af launum í
skatta.
Ég spurði Einar að lokum
hvort hann væri sáttur við líf
sitt og feril, þegar hann liti um
öxl og hann játti því: — Mér
finnst ég hafa gert rétt, þegar ég
flutti utan, sagði hann, þó hefði
ég vel getað hugsað mér að koma
hingað heim aftur til starfa, en
eftir því sem tíminn leið var erf-
iðara að rífa fjölskylduna upp
aftur. Hvað framtíðin ber í
skauti sér vitum við auðvitað
ekki. En þegar á allt er litið held
ég, að starf mitt hafi ávaxtast
betur bæði fyrir mig og fjöl-
skyldu mína en það hefði gert
hér heima.