Morgunblaðið - 18.12.1983, Blaðsíða 46
94
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. DESEMBER 1983
Robert Louis Stevenson og kort af
Gulleyjunni.
en nöfn; það varð að hafa eitthvert
mikið leyndarmál að geyma, já,
það varð að kalla þetta sjóræn-
ingjakort, sem vísaði leiðina að
fjársjóði, sem hafði verið grafinn í
jörðu. Stevenson merkti þrjá
rauða krossa til þess að auðkenna
hinn hulda fjársjóð. Og þá fengu
þeir hugmyndina og „við skrifuð-
um Gulleyjan efst í hægra horn-
ið“.
Stevenson „virtist vita svo mik-
ið um hana,“ skrifaði Lloyd,....
sjóræningjana, hulda fjársjóðinn,
manninn sem hafði verið settur á
land og yfirgefinn á eynni. „0,
GULLEYJAN, ódauðleg
ævintýrasaga Robert
Louis Stevensons, á
upphaf sitt að rekja til
þess að hann settist
niður og dró upp kort af
eyju. Þegar hann virti
það fyrir sér fylltist það
skyndilega af sjóræn-
ingjum og sagan fór að
mótast í huga hans. Nú
eru hundrað ár síðan
Gulleyjan kom út í
fyrsta sinn og á þeim
tíma hefur hún orðið ein
af vinsælustu skáldsög-
um allra tíma, enda er
þetta spennandi saga
um grafið gull, litríka
sjóræningja og uppreisn
á úthöfunum.
Hetjur og þrjótar sög-
unnar — Langi John
Silver með páfagaukinn
makalausa, Flint skip-
stjóri, sem sjóræninginn
Svartskeggur komst
ekki í hálfkvisti við, Ben
Gunn, Billy Bones og
Jim — eru fyrir löngu
orðnir ódauðlegir. Enn
nýtur Gulleyjan meiri
vinsælda en Stjörnu-
stríð, segir Morton
Cohen, prófessor emer-
itus við borgarháskól-
ann í New York, í með-
fylgjandi grein.
Gulleyjan, ein mesta ævin-
týrasaga allra tíma, varð
hundrað ára í síðasta mán-
uði. Ætla mætti að nú á dögum
geimaldar, þegar menn hafa fyrir
löngu sagt skilið við seglskip og
falda fjársjóði, væri svona forn-
grip fleygt í ruslatunnu sögunnar.
En unglingar, sem hafa ánetjazt
Stjörnustríðum og „Action-Man“,
lesa líka Gulleyjuna. Annars
hefðu kaupendur ekki um 38 út-
gáfur að velja í Bandaríkjunum og
43 í Bretlandi. Annars hefði bókin
ekki verið þýdd á 29 erlend tungu-
mál, m.a. átta sinnum á spönsku,
fimm sinnum á þýzku og fimm
sinnum á ítölsku, miðað við síð-
ustu tölur frá 1977.
Staðreyndin er sú að í raun og
veru eldist slík saga aldrei og hún
deyr aldrei, því að hvort sem
okkur líkar betur eða verr erum
við þrælar ævintýra. Sum okkar
fara og leita þeirra, klífa fjöll,
sigla um úthöfin og stíga fyrstu
risaskrefin á tunglinu.
Flestir kjósa hins vegar heldur
að láta fara vel um sig í hæginda-
stól, ferðast í huganum og kynnast
ævintýrum af bókum. Við njótum
spennunar með því að setja okkur
í spor söguhetjunnar og nú á dög-
um getum við það líka með hjálp
nútíma vísinda og tækni, í sjón-
varpi eða í myndbandaleikjum. En
hin nýja leið til að njóta ævintýra
hefur greinilega ekki leyst hina
gömlu af hólmi.
Kaldhæðnislegt er að höfundur
Gulleyjunnar var ekki hraustur
athafnamaður, heldur veiklulegt,
heilsuveilt skáid, sem upphaflega
aflaði sér menntunar til þess að
verða verkfræðingur og síðan
lögfræðingur, áður en hann gerð-
ist rithöfundur. Hann samdi sög-
una þegar hann lá berklaveikur og
hafði við ekkert annað að styðjast
en eigið ímyndunarafl. Þunglyndi
sótti að höfundinum, Robert Louis
Stevenson, þegar hann lá rúmfast-
ur og hann vildi flýja veruleikann,
dreifa huganum. Fjörugt og skap-
andi ímyndunarafl hans, sem
jókst við sótthitann, gerði honum
þetta kleift.
Sumarið 1881 höfðu Stevenson
og kona hans tekið hús á leigu í
Braemer, skammt frá Aberdeen í
Skotlandi. En það rigndi án afláts
og fjölskyldan varð að halda sig
heima við. Stevenson, sem hafði
verið lungnaveikur frá bernsku,
kvefaðist og fékk hita — og blæð-
ingar. Hann lá í rúminu alla
morgna og fékk ekki að tala fyrir
hádegi.
Tólf ára gamall stjúpsonur
hans, Samuel Lloyd Osbourne, var
í leyfi frá skólanum um sumarið
og honum leiddist veðrið og inni-
lokunin. Þeir voru góðir vinir og
fundu upp leiki til að stytta sér
stundir. „Stjúpfaðir minn, sem ég
dýrkaði, var hugvitsamasti leikfé-
laginn í heiminum," sagði Lloyd
seinna.
Uppdrátturinn
Á þungbúnum degi í ágúst tók
Stevenson fram vatnslitakassa
Lloyds og gerði uppdrátt af eyju,
sem líktist „feitum, uppréttum
dreka". Stevenson minntist þess
síðar að kortið hefði verið „vand-
virknislegt ... og í fallegum lit-
um; lögunin kom ímyndunarafli
mínu á hreyfingu meira en orð fá
lýst; á því voru hafnir, sem veittu
mér eins mikinn unað og sonnett-
ur.“
Brátt unnu þeir báðir við korta-
gerðina. Fyrst af öllu þurfti kenn-
ileiti. Nú, það var auðvelt; þeir
höfðu mikla reynslu í því að búa
til fjarstæðukennd heiti á hlutum.
„Ég gleymi því aldrei hvað ég var
hrifinn af Beinagrindareyju og
Kíkinum (Spy Glass Hill),“ skrif-
aði Lloyd.
En fleira varð að vera á kortinu
skrifaðu sögu um þetta," hrópaði
ég í leiðslu."
Þegar Stevenson hafði bætt við
nokkrum nöfnum stakk hann
kortinu í vasann og minntist ekki
á það meir, drengnum til sárra
vonbrigða. En á hádegi daginn eft-
ir kallaði Stevenson á Lloyd og
bað hann að koma í svefnherbergi
sitt og þar lá kortið útbreitt. Stev-
enson tók síðan upp nokkur blöð,
sem hann hafði skrifað, og hóf
lestur á fyrsta kafla spennandi
ævintýrasögu.
Og þar úði og grúði af spenn-
andi fyrirbærum. Með því æsi-
legra voru Billy Bones skipstjóri,
sem vanalega söng „Fimmtán
menn uppi á dauðs manns kistu",
kistu sem hafði að geyma upp-
drátt af földum fjársjóði; pikkið í
staf blinda mannsins á veginum;
ferð Jim litla Hawkins að heiman
til að ráða sig sem léttadreng á
Hispaniola; og að sjálfsögðu Langi
John Silver. Síðan uppreisnin,
orrusturnar og auðvitað fjársjóð-
urinn, sem að lokum kemst í hend-
ur hinna réttlátu.
Lloyd var alveg frá sér numinn
og Stevenson lofaði að skrifa nýj-
an kafla á hverjum degi. Og það
gerði hann — og hafði gaman af
því. „Þetta er stórskemmtilegt,"
skrifaði hann, „ ... ég þarf ekkert
fyrir þessu að hafa, engar áhyggj-
ur, ekkert álag (fylgja þessu) ...
ég þarf ekki að hafa fyrir því að
skrifa, ég læt mig bara berast
áfram þegar orðin koma og penn-
inn vill pára.“
Hrifning Lloyds gerði það að
verkum að Stevenson taldi sig
vera að skrifa bók, sem væri ein-
göngu fyrir drengi. „Ég er hér í
öðrum kafla," skrifaði hann Hen-
ley vini sínum, „eingöngu vegna
Lloyds ... Ef þetta vekur ekki
hrifningu hjá krökkunum hljóta
þau vera farin að spillast." Hann
hafði enga hugmynd til hve stórs
lesendahóps bókin mundi ná að
lokum.