Morgunblaðið - 18.12.1983, Blaðsíða 47

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. DESEMBER 1983
95
Stevenson hélt áfram að skrifa
á hverjum morgni í rúminu og síð-
degis, þegar fjölskyldan og gestir
söfnuðust saman í setustofunni,
las hann síðasta kaflann upphátt
með styrkri og hlýlegri rödd sinni.
Allir dáleiddust, ^kki aðeins fjöl-
skyldan og gestirnir, heldur einnig
vinir Stevensons í bókmennta-
heiminum, sem komu í heimsókn
til hans, Sidney Colvin og Edmund
Gosse.
Kvöld nokkurt kom annar gest-
ur í heimsókn, dr. Alexander Japp,
fræðimaður sem Stevenson þekkti
vegna kurteislegrar deilu, sem
þeir höfðu átt í um Thoreau. Japp
var kominn til Braemer til að
halda umræðunum áfram, en ekki
leið á löngu þar til hann fór að
hlýða á Stevenson lesa söguna.
Japp varð svo hrifinn að þegar
hann fór tók hann með sér handrit
í skjalatöskunni. I London bauð
hann það James Henderson, rit-
stjóra Young Folks, eins af betri
drengjablöðunum, sem þá komu út
vikulega, og Henderson samþykkti
strax að birta það sem framhalds-
sögu.
Fyrsti kaflinn birtist í október
1881, áður en Stevenson hafði lok-
ið við söguna. Sagan birtist í fjóra
mánuði í blaðinu og Stevenson
fékk 50 skildinga fyrir hverja síðu
í blaðinu, eða 4.500 orð, og heild-
argreiðslan nam 30 pundum.
Hann hafði vonazt til að fá 50
pund, en sagan hafði komið af
sjálfu sér og honum fannst hann
ekki hafa verið svikinn.
Birting framhaldssögunnar í
blaðinu vakti litla athygli. Hún
var birt með smáu letri í mjóum
dálkum næst á eftir Don Zalva
hinum hugdjarfa, sögu eftir einn
kunnasta framhaldssöguhöfund
þessa tíma. „Sem framhaldssaga
var hún misheppnuð," skrifaði
einn starfsmanna Young Folks.
Tveimur árum síðar fékk Hen-
ley vinur Stevensons útgáfufyrir-
tækið Cassell til að birta hana í
bókarformi. Stevenson varð glað-
ur og skrifaði foreldrum sínum
um tilboðið: „Eitt hundrað pund,
hvorki meira né minna! Hundrað
hringlandi, glamrandi gullpen-
ingar ... Það lítur út fyrir að ég
geti séð sjálfum mér farborða án
erfiðleika í framtíðinni. Ef ég væri
heill heilsu gæti ég þakkað guði.
Það er hræðilegt að vera mikill
maður og geta ekki keypt brauð."
Bókin var gefin út 14. nóvember
1883 með þessari tileinkun:
„S(amuel) L.O., bandarískum
heiðursmanni, tileinkar einlægur
vinur hans, höfundurinn, eftirfa-
randi frásögn, sem í frumdrögum
varð til í samræmi við sígildan
smekk hans, sem þakklætisvott
fyrir ótal skemmtilegar stundir og
með beztu óskum."
Bókin fékk geysigóðar viðtökur,
bæði hjá almenningi og gagnrýn-
endum. Einn þeirra sem skrifuðu
um hana kallaði hana beztu bók
sinnar tegundar síðan Róbinson
Krúsó kom út; og Andrew Lang,
einn áhrifamesti gagnrýnandi
þessa tíma, sagði að eftir „nokk-
urra klukkustunda óblandna
ánægju ... veit ég ekki til þess að
ég hafi nokkurn tímann haft eins
Jim kynnist Langa John.
Gullið var horfið!
Jim hlýðir á tal sjóræningjanna í eplatunnunni.
Jim í herbúðum óvinanna.
Undir háu tré ... var lík af manni, eða öllu heldur leifarnar
af því. Dá lítið af fatadruslum var enn utan um beinin
gaman af ævintýrafrásögn, að
undanskildum Tom Sawyer og
Ódysseifi."
„Gulleyjan verður áreiðanlega
... og verður alltaf ... sígild,"
spáði hinn merki rithöfundur
Henry James og skömmu eftir að
H. Rider Haggard las bókina sett-
ist hann niður og skrifaði sitt eig-
ið ævintýri í anda Gulleyjunnar.
Árangurinn varð Námur Salóm-
ons konungs.
Kuddi brautina
Raunar ruddi bók Stevensons
brautina fyrir flóði nýrra ævin-
týraskáldsagna eftir marga nýja
rithöfunda, þeirra á meðal Stan-
ley Weyman (Under the Red
Robe), Anthony Hope (Fanginn í
Zenda), John Buchan (Prester
John) og Rudyard Kipling (Kim).
Útgáfa Gulleyjunnar í bókar-
formi skipti sköpum fyrir Steven-
son. Hún batt enda á fjárhags-
erfiðleika hans og markaði upphaf
velgengni hans á almennum bóka-
markaði. Það sem meira máli
skipti var að hún veitti honum
sjálfstraust og gerði hann stefnu-
fastari. Hann vissi að hann var
gæddur sérstakri gáfu til að skrifa
ævintýrasögur og tók til við að
skrifa Kidnapped, Master of Ball-
antrae og David Balfour, þrjár af
beztu bókum sinnar tegundar, og
seinna hina frægu skáldsögu um
hið undarlega mál doktor Jekylls
og herra Hydes.
Stevenson dvaldist þrjú síðustu
æviár sín með fjölskyldu sinni á
Samoa, umkringdur hópi góðra
vina og vinveittum eyjarskeggj-
um, sem létu sér annt um hann.
Þeir kölluðu hann Tusitala —
sagnaþulinn — heilsa hans skán-
aði og hann lifði starfsömu og
hamingjusömu lífi. Á þessum stað
andaðist hann skyndilega í des-
ember 1894, 44 ára að aldri, af
völdum blóðtappa í heila. Tryggir
vinir hans úr hópi eyjarskeggja
ruddu braut upp á hæsta tind ná-
lægs fjalls og grófu hann þar mitt
í hitabeltisdýrðinni.
í fyrstu taldi Stevenson ekki
Gulleyjuna meðal sinna merkustu
verka, ef til vill vegna þess að
hann þurfti ekki að leggja mikla
vinnu í hana. Hann taldi að þau
100 pund, sem hann fékk hjá Cass-
ell, hefðu verið „dálítið hærri"
upphæð en hann hefði átt skilið
fyrir hana. En Gulleyjan hefur
fengið meira lof en flestar aðrar
bækur Stevensons. Hún hefur
sannað að hún á erindi á ölium
tímum: hún er meira lesin nú á
dögum en nokkru sinni áður.
Þetta er í rauninni ekki undar-
legt, því að Gulleyjan er eins fersk
nú og þegar Stevenson las hana
fyrst fyrir Lloyd Osbourne. Jafn-
vel ekki vélmennið vinsæla i
Stjörnustríðum og geimdvergur-
inn E.T. geta stolið vinsældum
hins einfætta sjóræningja Langa
Johns eða dregið úr spenningi
orrustunnar um falda fjársjóðinn.
Gulleyjan hefur orðið klassísk
vegna þess að hún höfðar til
grundvallarþáttar í mannlegu
eðli: hún gerir okkur öll að ævin-
týramönnum.
(The (>uardian, stytt.)