Morgunblaðið - 23.12.1983, Síða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 23. DESEMBER 1983
17
Annríki var hjá fisksölum í Reykjavík í g«r, þar sem Vestfirðingar og aðrir voru
að ná sér í k«sta skötu fyrir Þorláksmessu.
Skatan þarf að kæsast í þrjár til fjórar
vikur, þá er hún góð, segir Jóakim
Pálsson útgerðarmaður í Hnifsdal.
im á Þorláksmessu:
er villt í skötu
ströndinni allt suður fyrir Faxaflóa. í
innsveitum sömu héraða var þessi
matsiður hins vegar lítt kunnur. Staf-
ar það sennilega af minna skötufram-
boði þar en úti við sjávarsíðuna. í
sumum þessara innsveita finnst hins
vegar getið um annan Þorláksmessu-
mat, svokallaða megringa. Það voru
horuðustu harðfiskarnir, sem um
miðja 19. öid í ritinu Gesti Vestfirð-
ingi eru taldir „óætilegt roð“. Þeir
voru soðnir í hangiketssoðinu til að fá
af því bragð.
Skata og megringar munu ekki
hafa þótt neitt lostæti fyrr á öldum,
og kann því hér að vera um leifar
gömlu jólaföstunnar að ræða, þegar
ekki mátti borða kjöt, fyrr en sjálf
jólin væru hafin, sbr. „ídýfuna" hjá
Svíum. En þar sem þessi matarvenja
þekkist einungis úr Skálholtsbisk-
upsdæmi hinu forna, vaknar sú
spurning, hvort hér sé um að ræða
leifar af föstuhaldi vegna Þorláks
helga. Hitt kann þó að vera næg skýr-
ing, að vel hafi þótt við hæfi að búa
við einkar rýran kost á þessum degi,
svo að viðbrigðin yrðu því meiri, þeg-
ar jólaveislan hófst. Þess má geta, að
í Noregi hefur heilagur Þorlákur orð-
ið að hrekkjóttum og hættulegum
jólasveini, Tollak, og vart hefur orðið
við anga af þessari vanvirðu hér
heima.“
Skatan verður að vera vel kæst
„Skatan verður að vera vel kæst til
þess að eitthvað sé í hana varið, en
vel kæst skata er hreinn herra-
mannsmatur," sagði Jóakim Pálsson
útgerðarmaður í Hnífsdal, er blaða-
maður ræddi við hann í gær. „Það er
nú misjafnt hvað menn vilja hafa
skötuna sterka," sagði Jóakim, „flest-
ir vilja láta hana liggja svona þrjár
til fjórar vikur, en þó eru þeir til, sem
vilja hafa hana enn sterkari."
— Og hvað er kæsing, er skatan
látin liggja í pækli?
„Nei, nei, alls ekki. Hún er bara
látin í eitthvert ílát og geymd þannig,
hún kæsist þá af sjálfu sér, en ónýt er
hún ef vökvi kemst í hana. En helst
þarí' að vera smá ylur þar sem skatan
liggur, annars tekur kæsingin of
langan tíma.“
— Og skatan er veidd á öllum árs-
tímum?
„Já, en hún kemur lítið á land úr
togurum, heldur veiðist hún mest á
línu. Nú á seinni árum er þetta nær
eingöngu það sem við köllum tinda-
bikkju eða lóðskötu og hún er miklu
betri og fínni matur en stærri skatan
sem mest var notuð áður. — Svo er
þetta ýmist borðað með brjóski eða
ekki, mörflot sett út á og borðað
þannig, en allur afgangur er síðan
stappaður saman og mörinn það mik-
ill að þetta harðnar og svo má skera
þetta eins og brauð. Þannig er þetta
svo borðað öll jólin, það má helst eng-
inn vita af skötustöppu i húsinu án
þess að hann fái sér bita.“
— Og þú hefur skötu á morgun?
„Já, það getur þú reitt þig á! Ég
vandist þessu sem barn og hér borða
allir skötu á Þorlák, helst í hádeginu
ef því verður komið við. Þetta er siður
sem ég held að haldist, öll mín börn
eru til dæmis vitlaus í þetta og unga
fólkið vill skötu, er villt í hana. —
Öðrum líkar þessi matur hins vegar
miður eins og von er, sumir þola jafn-
vel ekki lyktina, enda er hún sterk.“
— AH
Þorvarður óskarsson matsveinn á Nausti að undirbúa Þorláksmessuskötuna, en á
Naustinu er jafnan hópur manna i kestri skötu á Þorláksmessu, enda hinn gamli
siður heldur á uppleið en hitt.
Vaxandi deilur um fiskeldisstöðina við Apavatn:
Grófu í gegnum
okkar land f
heimildarleysi
— segir einn landeigenda, sem hafa ráðið sér
lögmann til að gæta hagsmuna sinna
ÁBÚENDUR og landeigendur við Apa-
vatn hafa ráðið sér lögmann til að gæta
hagsmuna sinna gagnvart hlutafélaginu
Laugarlax, sem reisir nú fiskeldistöð í
landi Úteyjar II við Apavatn. Deilur á
milli ábúcndanna og Laugarlax um
mengunarhettu af stöðinni hafa nú
magnast mjög eftir að Laugarlax hf. hef-
ur í heimildarleysi látið grafa frá-
rennslisskurð stöðvarinnar í gegnum
land Úteyjar I. Þar er frárennslinu ætl-
að aö renna eftir gömlum vegaskurði,
sem er í eigu landeigandans, og út í ána
Kvíslar, sem rennur í Apavatn. Virðist
liggja fyrir, að stöðin kemst ekki í gang
um áramót, eins og stefnt hefur verið að
af hálfu Laugarlax hf.
Haukur Hvannberg, eigandi jarð-
arinnar Útey I, bannaði með öllu fyrr
í þessum mánuði, að frárennsli frá
stöðinni yrði veitt í Djúpin og eða
Kvíslarnar fyrir landi jarðarinnar,
eins og sagði í bréfi hans til Laugar-
lax hf. og frá hefur verið sagt í Morg-
unblaðinu. „Þessi skurður er grafinn í
algjöru heimildarleysi og því verður
ekki unað. Við höfum ekki viljað að
þessi stöð færi í gang fyrr en ljóst
væri og staðfest af opinberum aðilum,
að vatninu og ánum sé ekki hætta
búin af mengun frá henni," sagði
Haukur Hvannberg í samtali við
blaðamann Mbl.
Skúli Hauksson, bóndi í Útey I,
sagðist í samtali við blm. giska á að
skurðurinn, sem grafinn hefði verið
um skipulagt sumarbústaðasvæði í
landi fjölskyldu sinnar, væri 15—20
metra langur. „Frárennslinu verður
síðan veitt eftir gömlum vegarskurði,
sem okkur tilheyrir, 40—50 metra, og
beint út í Kvíslarnar, einmitt þar sem
aðalhrygningarstöðvar silungsins eru
á haustin," sagði Skúli.
Gunnar G. Schram, alþingismaður,
sem á sumarbústað við Apavatn,
sagðist telja gröftinn algjörlega
ólöglegan, því samkvæmt vatnalögum
væri bannað að breyta vatnsrennsli
áa og fljóta án leyfis landeiganda.
„Ég hef sömu áhyggjur af þessu og
bændurnir þarna,“ sagði Gunnar í
samtali við blm., „því frárennslið
gæti spillt silungsveiði í ánni og vatn-
inu stafi af því mengun eða smit-
hætta. Þetta mál þarf örugglega að
athuga mjög vandlega."
Gísli Már Gíslason, vatnalíffræð-
ingur við Háskólann, sem lauslega
hefur kynnt sér málið og fyrirhugað-
an hreinsibúnað stöðvarinnar, sagði í
samtali við blm. Mbl., að hann teldi
augljóst að frárennslið frá stöðinni
myndi valda aukningu á köfnunarefni
og fosfór í vatninu. „Það er nauðsyn-
legt að búskapur vatnsins verði kann-
aður mjög vandlega; efnamengd, súr-
efnismagn undan ís og svo framvegis.
Mér þykir eðlilegt að stöðin kosti
þessar rannsóknir, enda gera það t.d.
Landsvirkjun og Vegagerðin þegar
lagt er á þeirra vegum út í fram-
kvæmdir á viðkvæmum svæðum,"
sagði Gísli. „Það hafa nánast engar
rannsóknir verið gerðar á Apavatni
en mér sýnist vera greinileg hætta á
að steinefnin geti leyst upp mjög
fljótt og að það geti valdið áburðar-
mengun í vatninu."
Gísli sagðist telja að bændur við
Apavatn gætu haft umtalsvert meiri
tekjur af veiði í vatninu en nú væri.
„Spurningin er hversu góður hreinsi-
búnaðurinn verður og í því sambandi
er of mörgum spurningum ósvarað,"
sagði hann. „En það má í þessu sam-
bandi minna á að 1976 voru stöðvuð
áform um að reisa fiskeldistöð, miklu
stærri að vísu, við Mývatn vegna
hættu á áburðarmengun. Það er að
mínu mati ekki hættan á fisksjúk-
dómum, sem er aðalmálið í þessu,
enda myndi það ekki valda langvar-
andi skaða, heldur er það áburðar-
mengunin, sem gæti haft miklu alvar-
legri afleiðingar."
Skúli Hauksson sagði um tillöguna,
er kom fram á fundi hreppsnefndar,
stjórnar Laugarlax hf. og bænda við
Apavatn sl. fimmtudag, um að frá-
rennslinu yrði veitt í Apavatn og
Laugarvatn til skiptis, að bæði
Laugarlaxmenn og bændurnir hefðu
talið þá tillögu fráleita. Gísli Már,
sem sat fundinn, tók undir þetta í
samtalinu við blm. Morgunblaðsins
og sagði að Laugarvatn þyldi mengað
frárennslið enn síður en Apavatn. „I
Laugarvatni eru mjög greinileg ein-
kenni áburðarmengunar. Smávægileg
mengun til viðbótar gæti verið rot-
höggið enda hafa menn þar ekki vilj-
að fá stöðina við Laugarvatn," sagði
Gísli Már Gíslason.
ra fyrir
msins“
kærðu þau ýmislegt í sambandi við
málsmeðferð ákæranda, svo sem ólög-
lega fengna læknisskýrslu, sem vera
átti trúnaðarmál viðkomandi sjúkra-
húss og Danielle Somers. Ekki hefur
fengist úrskurður í því máli, en það
mun liggja hjá saksóknara.
Síðan gerðist það að Hæstiréttur ís-
lands úrskurðaði að þau hjón skyldu
rýma íbúð sína. Fógetaréttur á Akur-
eyri hafnaði síðan útburðarkröfu
Grímu, þar sem ekki væri getið um
hver fá ætti umráðaréttinn yfir íbúð-
inni. Þeim úrskurði var síðan vísað til
Hæstaréttar, sem nú hefur mælt svo
fyrir að útburður skuli fara fram.
„Svo merkilegt sem það nú er, þá
byggist úrskurður Hæstaréttar á lög-
um um sambúð í fjölbýlishúsum," segir
Ólafur Rafn. „Þetta hús hefur þó allt
fram til 1981, þegar við fengum á því
breytingu, verið skráð einbýlishús. Auk
þess hafa svo merkir lögfræðingar á
íslandi lýst þeirri skoðun sinni, að í
þessum lögum muni vera um að ræða
ranga þýðingu frá dönskum lögum um
sama efni, en lögin munu vera sniðin
eftir þeim. Það ber einhvern veginn alit
að sama brunni í þessu máli, trú okkar
á íslenska réttarkerfið er því miður
löngu brostin. Það varð m.a. til þess, að
þegar við vorum stödd í Belgíu, heima-
landi konu minnar, um jólin 1982, að
við ákváðum að leita til lögfræðings í
Belgíu. Fengum við afar góðan lög-
fræðing þar til að taka að sér mál
okkar. Hann ráðlagði okkur, félli úr-
skurður okkur í óhag, að leita til Mann-
réttindadómstóls Evrópuráðsins ög
hefur það verið gert. Mál okkar er
komið á skrá þar og þar munum við
leita réttar okkar. Fram til þess að sá
úrskurður fellur, verðum við að hlíta
þessum úrskurði. Sjálfsagt mun með-
eigandi okkar sjá til þess að við ásamt
börnum okkar fimm verðum borin út á
götu. Hvað þá verður skulum við láta
tímann leiða í ljós, ef til vill kemur
Félagsmálastofnun okkur til aðstoðar,
ég veit það ekki. En réttarfar, sem ber
hjón ásamt fimm börnum út á götu,
getur að mínu áliti vart verið réttlátt
réttarfar á tuttugustu öldinni," sagði
Ólafur Rafn Jónsson að lokum.
G.Berg.