Morgunblaðið - 28.12.1983, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 28. DESEMBER 1983
AF ERLENDUM VETTVANGI
Eftir GUÐM. HALLDÓRSSON
Muldoon í mótbyr
á Nýja Sjálandi
UPPREISN hefur verið gerð gegn Robert Muldoon, forsætisráðherra
Nýja Sjálands, í flokki hans, 1‘jóðarflokknum, vegna óánægju með mikil
ríkisafskipti í efnahagsmálum. Óánægðir þingmenn flokksins hafa greitt
atkvæði gegn stjórnarfrumvörpum og vafi leikur á aö stjórnin geti setið út
kjörtímabilið, sem er þrjú ár.
tjórn Muldoons hefur aðeins
eins atkvæðis meirihluta í
þinginu, sem er skipað 92 full-
trúum, og í atkvæðagreiðslu í
húsnæðismálum nýlega varð
Muldoon að styðjast við atkvæði
tveggja þingmanna Social Cred-
it-flokksins og tveggja óháðra
þingmanna til að halda velli.
Eftir þennan sigur bar Mul-
doon fram frumvarp, sem kvað á
um að ekki mætti neyða menn til
að vera í verkalýðsfélögum, þótt
vinnuveitendur og verkalýðsfé-
lög væru sammála um að aðild
að verkalýðsfélagi væri forsenda
ráðningar. Einn þingmanna
stjórnarflokksins neitaði að
styðja stjórnina, tveir þingmenn
Social Credit greiddu atkvæði
gegn henni og sömuleiðis annar
hinna tveggja óháðu þingmanna.
Hinn óháði þingmaðurinn,
John Kirk, sem áður var í Verka-
mannaflokknum, bjargaði
stjórninni með því að greiða
henni atkvæði og hún sigraði
með eins atkvæðis mun. Mul-
doon neitaði að verða við kröfu
David Lange, leiðtoga Verka-
mannaflokksins, um að ríkis-
stjórnin færi frá, en kjörtímabili
hennar lýkur í nóvember 1984.
Muldoon hefur ekki getað
leyst mikinn efnahagsvanda
Nýsjálendinga, þrátt fyrir víð-
tæk höft, sem hann hefur inn-
leitt. Efnahagsástandið stofnar
sigurmöguleikum hans í næstu
kosningum í hættu. Viðskipta-
hallinn nemur um tveimur millj-
örðum Bandaríkjadala, fimm til
sjö af hundraði vinnufærra
manna, eða tæplega 100.000, eru
atvinnulausir og hagvöxtur
verður líklega ekki meiri en
3,5% af hundraði út áratuginn.
Hins vegar hefur Muldoon
minnkað verðbólgu úr rúmlega
17 í tæplega 8% á rúmu ári. Það
getur hann þakkað strangri
verð- og kaupbindingu, sem gild-
ir fram í febrúar. Stjórnarand-
staðan og ýmsir fjármálamenn
spá því að við taki mikil spreng-
ing, sem leiði til nýrrar verð-
bólguskriðu, þótt Muldoon neiti
því. En von um árangur í verð-
bólgumálum eftir þann tíma er
háð samkomulagi við verka-
lýðshreyfinguna. Ef honum tekst
ekki að halda í horfinu mun það
draga úr sigurlíkum hans í kosn-
ingunum.
Muldoon hefur látið fyrir róða
grundvallarhugmyndir Þjóðar-
flokksins um frjálst einkafram-
tak og flokkurinn hefur færzt
svo langt til vinstri að það hefur
valdið miklu umróti í nýsjá-
lenzkum stjórnmálum. Umrótið
hefur leitt til stofnunar nýs og
þróttmikils hægriflokks, Nýja
Sjálandsflokksins undir forystu
Bob Jones, auðugs verktaka og
fyrrverandi stuðningsmanns
Þjóðarflokksins. Nýr klofningur
hefur jafnframt risið í Verka-
mannaflokknum og veikt stöðu
hans.
Muldoon hefur sigrað í þrenn-
um kosningum síðan 1975 og
mótað stjórnarstefnuna í svo
ríkum mæli að hann hefur verið
Robert Muldoon: Gagnrýndur
fyrir of mikil ríkisafskipti.
Ilavid Lange: Innanflokksátök í
Verkamannaflokknum.
sakaður um ráðríki og afskipta-
semi. Hann hefur svarað gagn-
rýnendum með ásökunum um að
þeir láti stjórnast af eigin-
hagsmunasjónarmiðum og hefur
sett lög eða gefið út reglugerðir
gegn mönnum, sem hafa breytt
gegn vilja hans. Stuðningsmenn
hans segja að við ríkjandi að-
stæður jafngildi það pólitísku
sjálfsmorði að ríghalda í kenn-
ingar einkaframtakssinna og
auk þess væri það óhyggilegt frá
efnahagslegu sjónarmiði.
Erlendir sérfræðingar hafa
varað við ofstjórn og hömlum í
efnahagsmálum. Ritstjóri ástr-
aisks fjármálarits talaði um
„óttahagkerfi", hagkerfi sem
mótaðist af ótta um hefndarráð-
stafanir stjórnarinnar, ef banka-
stjórar, kaupsýslumenn og fjár-
málamenn lýstu opinberlega
áhyggjum sínum af því hvert
þjóðin stefndi.
Samkvæmt nýlegri könnun er
meira um reglur og höft í efna-
hagsmálum Nýja Sjálands en
Ungverjalands. Stjórnin hefur
sett afturvirk lögs þegar gildandi
lög hafa ekki dugað til að hefta
þróun, sem hún hefur talið
óæskilega, eða komið í veg fyrir
framkvæmdir, sein hún hefur
talið nauðsynlegar.
Deilur hafa risið um það í
Verkamannaflokknum hvort
fylgja skuii hófsamri eða rót-
tækari stefnu. Hófsamari arm-
urinn undir forystu David Lange
flokksleiðtoga virðist sigur-
stranglegri og mun móta stefnu
flokksins í baráttunni fyrir
næstu kosningar. Bjartsýni á
sigur í næstu kosningum hefur
aukizt í Verkamannaflokknum,
en ef hann tapar má búast við að
vinstri armurinn undir forystu
Jim Anderson reyni að ná völd-
unum í flokknum og þá yrðu
straumhvörf í nýsjálenzkum
stjórnmálum.
Lange tók við starfi leiðtoga
Verkamannaflokksins af Sir
Wallace Rowling í febrúar og
mannaskiptin virtust í fyrstu
treysta stöðu flokksins. En við
tóku innanflokksátök, sem síðan
hafa dregið úr vinsældum hans.
Á síðasta þingi fiokksins tókst
ekki að leysa deilumálin, þótt
reynt væri að breiða yfir þau til
að stofna ekki sigurlíkum flokks-
ins í hættu. Síðan hefur einn
þingmaður verið rekinn og ann-
ar þingmaður hefur hlaupizt
undan merkjum (þeir hlutu ekki
tilnefningu í framboð og sitja nú
á þingi sem óháðir).
Þrátt fyrir óánægjuna með
efnahagsstefnu Muldoons, yfir-
gang hans og hroka og alla gagn-
rýnina á hann dást margir að því
hvernig honum hefur tekizt að
halda völdunum með sáralitlum
meirihluta. Þótt mótsagnakennt
sé er hann vinsælasti stjórn-
málaleiðtogi landsins sam-
kvæmt skoðanakönnunum.
Hann nýtur almennra vinsælda
fýrir eiginleika sína, þótt þeir
veki reiði og stundum áhyggjur
og jafnvel ugg meðal minni-
hlutahópa.
Muldoon sniðgengur gagnrýn-
endur sína með því að skjóta
máli sínu til þjóðarinnar og kall-
ar sig baráttumann hins „venju-
lega manns", sem eigi sér enga
forsvarsmenn í voldugum sam-
tökum sérhagsmunahópa í kerf-
inu. Hann ver ríkisafskipta-
stefnu sína með því að vara
markaðssinna í flokki sínum við
því að ef þjóðfélagslegar afleið-
ingar efnahagsstefnunnar séu
virtar að vettugi muni það leiða
til kosningaósigurs. Þrátt fyrir
gagnrýnina hafði hann tögl og
hagldir á síðasta þingi Þjóðar-
flokksins í júní, bæði vegna þess
að ekki var völ á öðrum flokks-
leiðtoga og sigurlíkur flokksins í
næstu kosningum hafa minnkað.
En fæstir draga í efa að
Muldoon hefur verið óvandur að
meðulum og ýmsar aðferðir hans
feta skapað hættulegt fordæmi.
hlutunarstefna hans hefur vak-
ið svo megna óanægju andstæð-
inga ríkisafskipta í Þjóðar-
flokknum að nú virðast þeir ekki
lengur geta sætt sig við mála-
miðlanir til að halda stjórninni
við völd.
Staða þeirra hefur styrkzt við
skoðanakannanir, sem sýna að á
síðustu þremur mánuðum hefur
Nýja Sjálandsflokkurinn aflað
sér fylgis 15% kjósenda. Þjóðar-
flokkurinn nýtur stuðnings 41%
kjósenda og 37% styðja Verka-
mannaflokkinn. Ekki er hægt að
útiloka þann möguleika að geng-
ið verði til kosninga áður en
kjörtímabilinu lýkur í nóvember.
RONALD REAGAN YURI ANDROPOV
Andropov
og Reagan
— kjörnir menn ársins af Time
New York, London, 27. desember. AP.
FJÖLMIÐLAR víða um heim hafa þann háttinn á að velja menn og konur
ársins þegar líður að áramótum og hafa bandaríska tímaritið Time og BBC,
breska ríkisútvarpiö, þegar tilkynnt val sitt. Time valdi Reagan og Andropov
menn ársins en BBC valdi Thatcher konu ársins en kjarnorkuandstæðinginn
Bruce Kent mann ársins.
Time segir um Ronald Reagan,
að honum hafi tekist það betur en
flestum öðrum að koma skoðunum
sínum á framfæri í sjónvarpi, en
um Andropov, leiðtoga Sovétríkj-
anna, er sagt, að hann sé hinn
dæmigerði, kommúníski kerfis-
karl, sem í 15 ár hafi stjórnað
KGB og loksins borið sigur úr být-
um í valdataflinu í Kreml. Segir
Time, að leiðtogarnir séu um flest
ólíkir. Þeir séu að vísu á áþekkum
aldri og báðir hafa þeir fingurinn
á kjarnorkugikknum en þar með
sé það líka upptalið.
BBC valdi Margaret Thatcher
forsætisráðherra Breta konu árs-
ins annað árið í röð, en maður árs-
ins var kosinn Bruce Kent, róm-
versk-kaþólskur prestur og aðal-
maðurinn í baráttunni fyrir
kjarnorkuvopnaafvopnun. Það
voru breskir útvarpshlustendur,
sem réðu kjörinu, og í annað sæti
á eftir Thatcher settu þeir Joan
Ruddock, sem er framarlega í frið-
arbaráttunni eins og Bruce Kent,
en í annað sæti á eftir Bruce Kent
kom Selim „Eddie" Shah, prent-
smiðjueigandinn, sem neitaði að
verða við kröfum prentarasam-
bandsins með mjög svo alvarleg-
um afleiðingum fyrir það.
Hyalavaða hljóp á
land á Tasmaníu
Sydney, Astralíu, 26. desember. AP.
AÐ MINNSTA kosti 70 hvalir drápust í fyrradag er 120 hvalir hlupu á land á
eyjunni Tasmaniu við suðurströnd Ástralíu. Allt að 40 manns, sjálfboðaliðar
og löggæslumenn, hömuðust myrkranna á milli að ýta dýrunum á flot á ný.
Atburðurinn var raunar tví-
skiptur, fyrst óð vaðan á land og
þá drápust 32 hvalir, en hinum
tókst að bjarga. Ekki liðu nema
nokkrar klukkustundir uns hvala-
torfan, sem lónaði skammt frá
landi eftir fyrsta strandið, æddi á
land á nýjan leik og í báðum til-
vikum strituðu tugir manna við
björgunarstörf. Var það kapp-
hlaup við tímann, því með útfall-
inu var sýnt að fleiri dýrum yrði
ekki bjargað. Tókst því ekki að
bjarga eins mörgum dýrum og
kosið hefði verið.
Slík hegðun hvala er ekki ný af
nálinni og eru uppi ýmsar getgát-
ur um hvað valdi muni. Er það
skoðun margra að hvalatorfur
strandi oft vegna þess að þeir fylgi
allir sem einn foringja sem rugl-
ast í ríminu. Síðara áhlaup hval-
anna á Tasmaniu hefur valdið enn
meiri heilabrotum en það fyrra.
Einn sérfræðingur sagði ekki úti-
lokað að í síðara tilvikinu hefðu
eftirlifandi hvalirnir ætlað sér að
bjarga félögum sínum sem strand-
aðir voru og deyjandi eða dauðir.
„Fjölskyldubönd hvala eru
geysilega sterk og það er mín
skoðun og fleiri að það eitt að vita
af skyldhvelum sínum á strönd-
inni hafi verið nóg til að þeir gripu
til þeirra örþrifaráða sem raun
var,“ sagði umræddur sérfræðing-
ur, Laurie Levi. Þess má geta, að
hér var um tegund grindhvala að
ræða og þeir stærstu 3—4 metrar
á lengd.
Sumarylur
í M-Evrópu
Frankfurt, 27. denember. AP.
EIGI VAR sérstaklega jólalegt í Mió-Evrópu þar sem veður hefur ekki verið
mildara svo vitað sé. A sama tíma hrella heimskautavindar íbúa Norður-
Ameríku.
Regnský huldu meginland Evr-
ópu að mestu um jólin en inn á
milli glitti þó til sólar á stórum
svæðum. Á annan dag jóla komst
hitinn í 17 gráður í Freiburg í Rín-
ardalnum í suðvesturhluta
V-Þýzkalands, villirósir blómguð-
ust í Ölpunum og runnar í Munch-
en.
Þá mældist hitinn 14 gráður í
Frankfurt á jóladag og hefur ekki
verið hlýrra þar á þeim degi í 58
ár.
óvenjuleg hlýindi voru í öðrum
evrópskum stórborgum. Þannig
voru 10 gráður bæði í Genf, Vínar-
borg og Varsjá, og sjö gráður í
Kaupmannahöfn um jólin.
Þá var 14 stiga hiti í París, 18
stig í Belgrad og meira að segja
fór hitinn upp fyrir frostmark í
Helsinki þar sem mældist fjög-
urra stiga hiti.
Lítill snjór er á skíðaslóðum í
Evrópu þar sem þýða er upp í 2ja
kílómetra hæð. Ferðamálafrömuð-
ir og skíðastaðaeigendur eru í öng-
um sínum vegna hlýindanna, en
spáð er áframhaldi á þeim fram
yfir áramót.