Morgunblaðið - 10.02.1984, Blaðsíða 34
34
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. FEBRÚAR 1984
SKIPULAG mjólkursölu-
mála hefur verið mikið til
umræðu á þessu ári og hafa
Z' verið skiptar skoðanir um
ágæti þess fyrirkomulags
sem í þeim málum er. Mjólk-
ursamsalan í Reykjavík hef-
- ^ ur einkarétt, sumir segja ein-
okunarrétt, til að framleiða
og dreifa mjólk og mjólkur-
vörum í Reykjavík og ná-
grenni og fer því bróður-
partur mjólkurframleiösl-
____unnar í gegnum það fyrir-
tæki. Mjólkursamsalan er
meö í byggingu stórhýsi að
Bitruhálsi í Reykjavík og
hefur byggingin á opinberum
vettvangi iðulega verið nefnd
sem dæmi um vitlausa fjár-
festingu í þjóðfélaginu, og
einnig hefur hún verið mikið
. „á milli tannanna" á al-
___menningi þann tíma sem
unnið hefur verið að henni.
Guðlaugur Björgvinsson er
forstjóri Mjólkursamsölunn-
ar í Reykjavík og í eftirfar-
andi viðtali við Morgunblað-
ið segir hann frá starfsemi
fyrirtækisins og svarar því
hver nauðsyn sé á því að ráð-
ast í þessa byggingu nú. Séð yfir byggingarsvæði nýju mjólkurstöðvarinnar að Bitruhálsi í Reykjavík Morpinbi«ð«>/ rax.
Núverandi mjólkurstöð dug-
ar ekki lengur vegna mikilia
breytinga í mjólkurvinnslu
— Hvaða starfsemi hefur .Vljólkur-
samsalan með höndum?
Mjólkursamsalan í Reykjavík
(MS) er stofnuð með sérstökum
lögum frá árinu 1935. Hún er sölu-
fyrirtæki mjólkursamlaganna á
svokölluðu 1. verðlagssvæði, en
það nær frá Lómagnúp að austan
og vestur í Þorskafjörð. Á þessu
svæði eru starfandi 4 mjólkurbú,
stærst þeirra er Mjólkurbú Flóa-
manna á Selfossi (MBF), þá
Mjólkursamlagið í Borgarnesi
(MSB), Mjólkurstöðin í Reykjavík
og Mjólkursamlagið í Búðardal, en
MS á og rekur síðasttalda mjólk-
ursamlagið. Á þessu svæði eru bú-
andi um 1.200 mjólkurframleið-
endur sem leggja inn mjólk sína
hjá einhverju þessara samlaga.
Hlutverk MS er að sjá um sölu
og dreifingu á mjólkurvörum á
þessu svæði, öðrum en smjöri og
osti, sem Osta- og smjörsalan sér
um. Upphaflega var Mjólkursam-
sölunni ætlað að sjá bæði um
heildsölu og smásölu á þessum
vörum og lengi vel rak hún mjólk-
urbúðir á svæðinu, en 1976 urðu
breytingar þar á. Smásala á mjólk
var gefin frjáls og þar með var
brostinn rekstrargrundvöllur fyr-
ir búðirnar og þær lagðar niður
eða seldar, en lengi var Mjólkur-
samsalan með 76 búðir.
Réttindi og skyldur
í lögunum fær MS tiltekinn rétt,
sem hægt er að kalla einkarétt, en
á móti eru skyldurnar tíundaðar
mjög greinilega. Þær eru helst að
sjá um að ætíð sé nóg til af mjólk
og mjólkurvörum fyrir neytendur
á þessu svæði allt árið um kring,
en þeir eru nú um 140 þúsund tals-
ins. Til viðbótar þessari starfsemi
rekur MS tvö undirfyrirtæki, sem
eru ísgerð og brauðgerð. ísgerðin
var upphaflega hugsuð til þess að
auka möguleika á að koma mjólk-
urfitunni í verð. Brauðgerðin var
hinsvegar hugsuð til að sjá eigin
Rætt við Guðlaug
Björgvinsson for-
stjóra MS um
nauðsyn nýrrar
mjólkurstöðvar og
skipulag mjólkur-
sölunnar.
verslunum fyrir brauðum sem
neytendum fannst sjálfsagt að
hægt væri að kaupa þar. Bæði
þessi fyrirtæki hafa komið rekstr-
arlega vel út, og er rekstri þeirra
þess vegna haldið áfram. Einnig
ákváðum við á sínum tíma að
halda áfram rekstri einnar versl-
unar og reyndum jafnframt að
gera hana að fyrirmyndarmjólk-
urbúð. í sama húsi er einnig ísbúð
sem hugsuð er á svipaðan hátt,
það að vera öðrum til fyrirmyndar
um hvernig eigi að selja þessar
vörur. Auk mjóikur og mjólkur-
vara sjáum við um sölu á ávaxta-
drykkjum sem MBF framleiðir.
Það er gert til að nýta tækjakost-
inn betur. Við teljum okkur vera
að gera reksturinn hagkvæmari
með þessari framleiðslu og sölu. í
síðasta lagi má nefna að MS hefur
í nokkur ár vakið athygli á því að
skólabörn væru illa nærð við
skólastarfið. Við teljum okkur
málið skylt, þar sem við erum með
framleiðsluvörur sem talið er gott
að börn á vissum aldri nærist á.
Það varð til þess að ákveðið var í
samráði við skólayfirvöld í
Reykjavík að gera tilraun með
skólanesti. Tilraunin hefur staðið
yfir allt þetta ár. Við höfum sent
út nesti í nokkra skóla sem börnin
hafa átt kost á að kaupa. Öhætt er
að segja að vel hafi tekist til, svo
vel að ákveðið var að bjóða fram-
leiðslu á þessum skólanestis-
pökkum út, og tókum við þátt í
því. Auk þessa eru ýmsar þjón-
ustudeildir innan MS svo sem
bílaverkstæði og lítið trésmíða-
verkstæði. Hjá fyrirtækinu sjálfu,
undirfyrirtækjum og deildum,
starfa um 240 manns. Innvegin
mjólk hjá mjólkurbúunum árið
1982 var 54.517 þúsund lítrar. Þar
af fóru 43.385 þúsund lítrar til
framleiðslu á ferskum mjólkur-
vörum. Mismunurinn, 10.165 þús-
und lítrar, fór í osta, smjör og
mjöl sem selt er í gegnum Osta- og
smjörsöluna.
— Er það hlutverk Mjólkursam-
sölunnar að vera með brauðgerð, ís-
gerð og safaframleiðslu, er þetta
ekki arfur frá liðnum tíma?
Það er satt að brauðgerðin var
hugsuð til að sjá eigin búðum fyrir
brauðum, sem erfiðleikar voru með
á sínum tíma. Staðan var endurmet-
in þegar rekstri búðanna var hætt og
var þá ákveðið að halda rekstri
brauðgerðarinnar áfram, þar sem
hún hefur alltaf skilað dágóðum
hagnaði sem komið hefur öðrum
rekstri til góða. Rekstur ísgerðarinn-
ar á aftur á móti ekki skylt við rekst-
ur búðanna. MS telur það hlutverk
sitt að gera sem mest verðmæti úr
mjólkinni. Þjóðhagslega er mjög
hagkvæmt að nota hana til ísgerðar
hér á innanlandsmarkaöi í stað þess
að flytja mjólkina út þar sem ekki
fæst fyrir hana fullt verð ...
— En mjólkurframleiöslan er í
lágmarki núna og Iftil þörf fyrir út-
flutning.
Alltaf verður um einhvern út-
flutning að ræða vegna árstíða-
sveiflna. Spurningin er því hvað
verður um sumarmjólkina; af
hverju ekki að nota hana til að
gera smjör sem síðan er notað til
ísgerðar? Þarna koma til sveiflur
sem ekki ræðst við því þær eiga
sér líffræðilegar skýringar. En
safaframleiðslan er þannig til-
komin að við hófum framleiðslu á
geymsluþolnum mjólkurvörum,
hinum svokölluðu G-vörum, og
keyptum til þess dýr tæki. Mark-
Guðlaugur Björgvinsson forstjóri
Mjólkursamsölunnar í Reykjavík.
aðurinn fyrir G-vörurnar er lítill
miðað við fjárfestinguna og mögu-
leikar sköpuðust til að nýta þessi
tæki með því að fara aðeins út
fyrir mjólkurvöruframleiðsluna
og með því móti fékkst strax góð
nýting út úr tækjunum.
Einokunarfyrirkomul-
ag?
— Orðið einokun er oft notað um
það fyrirkomulag sem er á mjólkur-
dreifingunni, þú nefndir sjálfur
einkarétt. Getur þú lýst því hvernig
þetta skipulag er raun og veru?
Með framleiðsluráðslögunum
sem sett voru 1947 var landinu
skipt niður í mjólkursölusvæði, ég
nefndi hér áðan eitt þeirra, 1.
mjólkursölusvæðið, en þar fyrir
utan eru 9 mjólkursölusvæði og
sjá samlögin um sölu á mjólk og
mjólkurvörum hvert á sínu svæði.
— En eru ekki allar aðstæður
gjörbreyttar frá því sem var 1947, til
dæmis samgöngur?
Jú, og það hefur orðið til þess að
við höfum farið út fyrir þetta
svæði, en þó eingöngu þangað sem
sama vara er ekki framleidd.
Smærri samlögin eru það smá að
þau geta ekki vasast í öllu. Við
gerum þetta til að auka fjöl-
breytnina í mjólkurvöruframboð-
inu á landsbyggðinni og í góðu
samráði við samlögin. Síðan hefur
það aukist að þessi samlög hafi
hafið framleiðslu á þessum vörum
til dæmis jógúrt, og þar með höf-
um við hætt að selja okkar vöru á
því svæði. Samgöngurnar hafa
lagast, það er alveg rétt, en þó er
það þannig að veðráttan gerir það
oft erfitt að flytja vörur á milli
landshluta að vetri til. Ég held að
kjarni málsins sé sá að eitthvað
skipulag verði að vera á öllum
málum. Ástæðulaust er að flytja
meiri varning á milli landshluta
en þörf er á, því það er aðeins einn
aðili sem hlýtur að þurfa að borga
slíkt, neytandinn sjálfur.
— Það urðu heitar umræður um
þessi mál í vor þegar deilt var um
rétt Húsvíkinga til að selja jógúrt á
Reykjavíkurmarkað. Hvað segir þú
um þau rök þeirra að úrelt skipulag
haldi þeim frá besta markaðnum,
það er neyslumjólkurmarkaðnum,
þeir séu þvingaðir tii að framleiða
vörur sem miklu minna gefa af sér,
og þess vegna séu þeir að brjótast
inn á þennan markað?
Jú, þú nefndir meinsemdina, en
það verður þá að ráðast að henni
sjálfri. Lækningin felst í sjálfu sér
ekki í því að hefja framleiðslu á
vörum og selja undir eðlilegu verði
á markaðnum hér, því ég fullyrði
að neytendur borga þau undirboð
þó á annan hátt sé.
— En getur það ekki verið að jóg-
úrtin sé vcrðlögð óeðlilega hátt hjá
MS?
Við höfum farið fram á það að
Framleiðsluráð kanni það hvort
um óeðlilega verðlagningu sé að
ræða á jógúrtinni hjá okkur. Við
höfum ekkert heyrt um það mál,
sennilega vegna þess að ekki hafi
fengist upplýsingar frá einhverj-
um öðrum framleiðendum þessar-
ar vöru, en við lögðum mikla
vinnu i að útbúa gögn um okkar
verðlagningu.
— Hvar telur þú að eigi að fram-
leiða mjólkina?
Markaðurinn á að vera mikil-
vægur þáttur í þeirri ákvörðun, en
einnig eigum við að líta til land-
gæða. Einnig getur vel verið að
nauðsynlegt sé að framleiða mjólk
á ákveðnum svæðum til að halda
þar við landbúnaði. En sem leið-
arljós númer eitt tel ég að þurfi að
vera að framleiða mjólkina sem
næst markaðnum, en þar er það
hagkvæmast fyrir neytendur.