Morgunblaðið - 11.02.1984, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. FEBRÚAR 1984
íslandssaga/samfélagsfræði
Um mikilvægi
þjóðarsögunnar
eftir Guömund
Magnússon
í síðustu grein hélt ég því fram að
hin nýja íslandssaga, samfélagssag-
an, sem farið er að kenna í grunn-
skólum í stað hefðbundinnar
atburðasögu, risi ekki undir nafni
sem þjóðarsaga. Nú ætla ég að fara
nokkrum orðum um nauðsyn þess
að lögð sé rækt við þjóðarsögu ís-
lendinga í skólum, og fjalla um
gagnrýni kennslufræðinga og ann-
arra formælenda samfélagsfræði á
atburðasögu.
Allt frá því skipuleg barna-
fræðsla hófst hér á landi á ofan-
verðri 19. öld hefur verið talið
sjálfsagt að Islandssaga væri á
námsskrá skóla. Að þeirri afstöðu
hníga einföld rök og auðskilin:
Mál okkar og menningararfur
ræður því að við erum sérstök
þjóð. Það er óhugsandi að við get-
um fengið að vera í friði í sjálf-
stæðu þjóðríki ef við glötum tung-
unni eða eigum ekki sameiginleg-
ar minningar um fortíð okkar sem
þjóðar. Söguþekking er m.ö.o. ein
af forsendunum fyrir tilveru Is-
lendinga.
Skólarnir hafa veigamiklu hlut-
verki að gegna við að miðla hinni
sögulegu þekkingu frá kynslóð til
kynslóðar og þar er ábyrgð
grunnskóla auðvitað mest. Sú
röskun sem orðið hefur á fjöl-
skyldulífi í landinu á síðari árum
hefur sannarlega ekki dregið úr
þýðingu þeirra í þessu efni.
Staðreyndir
sögunnar óteljandi
Gagnrýni á atburðasögu virðist
vera af þrennu tagi. Ein er sú að
sögulegar staðreyndir séu ótelj-
andi og enginn geti svarað því
hverjar þær staðreyndir eru sem
skipta máli og kenna beri í skól-
um. Heimir Pálsson menntaskóla-
kennari kom orðum að þessari að-
finnslu í heldur þokulegu skrafi
um „skilning og þekkingu" í Helg-
arpóstinum 26. janúar sl.
Það er svolítið fyndið, þótt
aukaatriði sé, að Heimir hefur
sjálfur samið kennslurit um
bókmenntasögu, þar sem greint er
frá merkustu staðreyndum í
bókmenntalífi íslendinga á liðnum
öldum. Dæmi hans sýnir, að þótt
erfitt kunni að vera að veljja, sigr-
ast menn á vandanum með ein-
hverjum hætti. Lausnin er ekki
(og verður aldrei) byggð á óve-
fengjanlegum, vísindalegum úr-
skurði, heldur mati manna á
hverjum tíma.
Það hvernig menn meta stað-
reyndir fortíðar og flokka í „verð-
ugar“ og „óverðugar" er allt of
margbrotið efni til þess að unnt sé
að fjalla um það í blaðagrein, en
mér virðist nægilegt að benda á að
matið byggir t.d. á „bestu manna
yfirsýn", og ræðst m.a. af hefð og
vana og ekki síst því hvaða heim-
ildir mönnum eru tiltækar. Saga
er að sjálfsögðu ekki „hlutur" eða
safn teljanlegra staðreynda, og
endanlegir dómar um viðburði og
samfélög fyrr á öldum verða ekki
kveðnir upp.
í þessu samhengi er rétt að
vekja athygli á því, að ekki er fyrir
hendi neinn markverður ágrein-
ingur um það hvaða atburðir ís-
landssögunnar það eru sem mestu
skiptir, að allir landsmenn hafi
einhverja þekkingu á eða a.m.k.
hugboð um. Ég hef þá í huga þau
atvik eða þær hræringar sem ráð-
ið hafa framvindunni allt til nú-
tímans, og atriði sem við verðum
að vita einhver deili á til að skilja
orðtök, málshætti, hugtök og
hugmyndir í samtímanum.
Er saga leiðinleg?
Atburðasaga hefur í öðru lagi
verið gagnrýnd fyrir að vera
ófrjótt stagl, lífvana upptalning,
sem engan áhuga vekur hjá nem-
endum. f tímaritinu Sögnum, sem
út kom í nóvember, er haft eftir
Erlu Kristjánsdóttur, námsstjóra
í samfélagsfræði, að afleiðing
hefðbundinnar kennslu í atburða-
sögu sé m.a. sú að „langflestir
nemendur líta á sögu sem einn
fjandans atburðinn á eftir öðrum,
tilgangslausa upptalningu á kóng-
um og stríðum."
(Orðalag námsstjórans býður
heim grunsemdum um að þessa
gagnrýni sæki hún í einhverja
danska bók. En látum það vera,
vitleysa er hvorki betri né verri
þótt hún sé dönsk).
Fyrst er á það að benda, að stað-
hæfing námsstjórans um að skóla-
börnum leiðist saga, er engum
rökum studd og reynsla mín (sem
fyrrum kennara í fslandssögu í
grunnskóla) og fjölda annarra
mælir eindregið gegn henni. Enn
er þess að geta að aðfinnsla af
þessu tagi hittir ekki atburðasögu
sem slíka, heldur það hvernig hún
er rakin í bókum eða kennd í skól-
um, og það er vitanlega allt annar
handleggur.
Vel má vera að einhver af þeim
lesbókum sem notaðar hafa verið í
sögukennslu á undanförnum árum
sé svo þurr upptalning staðreynda
og merkisviðburða, að hún dragi
úr áhuga nemenda á sögu fremur
en að efla hann. Augljóslega þarf
að taka slíka bók úr umferð, og ef
einhver bið er á því hlýtur kennari
á meðan að „klæða beinagrindina
holdi og blóði.“
Annars virðist mér að rausið
um ártalaþulur og nafnaskrár sé
að drjúgum hluta tímaskekkja, og
sú skoðun fær stuðning af athug-
un á því hvert kennslufræðingar
og samherjar þeirra leita þegar
þeir halda að þeir séu að gagnrýna
atburðasögu. Þeir lesa Lýömennt-
un, hið ágæta rit Guðmundar heit-
ins Finnbogasonar (útg. 1903), og
þylja upp úr því hæðnisorð hans
um „andlausar beinagrindur sem
er skrölt með i skólunum," en
veita því ekki athygli að nafni
minn var að finna að söguritum
sem notuð voru í skólum á fyrsta
áratugum aldarinnar, og hvetja til
vakningar í sögukennslu af því
tagi sem birtist í kennslubók Jón-
asar Jónssonar frá Hriflu; þeirri
bók sem kennslufræðingar eru æf-
ir út í.
Mér sýnist m.ö.o. að athuga-
semd Erlu sé til marks um að hún
sé ekki vel heima í þeim sögubók-
um sem hún vill ekki leyfa börn-
um okkar að lesa. Engin sögubók á
síður skilið en bók Jónasar Jóns-
sonar að vera nefnd „einber upp-
talning", „andlaus beinagrind" og
annað í þá veru. Hún hefur ýmsa
annmarka, sem ég hef áður fjallað
um, en ekki þá sem hér eru til
umræðu.
Hitt er svo annað mál, að þótt
ekki sé vert að ætla börnum að
nema mikinn fjölda nafna og ár-
tala úr sögunni, er nokkur þekking
af því tagi nauðsynleg, og hefur
ekki valdið börnum skaða fram að
þessu.
Vanmat á börnum
í þriðja lagi er það talið samfé-
lagssögu til gildis, umfram at-
burðasögu, að viðfangsefni hennar
tengist „mun betur lífi og reynslu
nemenda en viðfangsefni sem taka
„Ekki er fyrir hendi
neinn markverður ágrein-
ingur um það hvaða at-
burðir íslandssögunnar
það eru sem mestu skiptir,
að allir landsmenn hafi
einhverja þekkingu á eða
a.m.k. hugboð um. Ég hef
í huga þau atvik eða þær
hræringar sem ráðið hafa
framvindunni allt til nú-
tímans, og atriði sem við
verðum að vita einhver
deili á til að skila orðtök,
málshætti, hugtök og
hugmyndir í samtíman-
„„ u
um.
til einstakra atburða og persóna."
Höfundur hinna tilvitnuðu orða,
sem tekin er, úr tímaritinu Sögn-
um, er Erla Kristjánsdóttir náms-
stjóri.
Ég dreg ekki í efa að mörg atriði
í námsefni samfélagssögu vekja
áhuga nemenda af því að þeir
þekkja ýmislegt sem fjallað er um
af daglegri reynslu sinni. Samfé-
lagssaga er í senn virðuleg fræði-
grein og hinn skemmtilegasti
fróðleikur, en hún getur á hinn
bóginn ekki leyst atburðasögu af
hólmi. Atburðasaga er hin eina og
sanna þjóðarsaga, eins og fyrr var
á bent.
Ég held að Erla, og aðrir sem
halda fram samfélagssögu á
grundvelli hinna tilvitnuðu orða,
ætti að lesa kaflann um sögunám í
MÁLMTÆKNI
IMÝTT EFNI TIL YFIRBYGGINGA Á FLUTN-
INGABÍLA
Efnið er létt, sterkt og einangrandi úr glertrefjum (glassfiber) og
póliúriþani. Uriþan er besta einangrunarefni sem völ er á i dag og
þess vegna eru húsin sérstaklega hentug til flutninga á mat
vælum og annarri kælivöru. Gólf og loft eru einangruð. Hægt er
að fá húsin i ollum stærðum. Verð er mjög hagstætt. Húsin eru
ætluð á sendibila og vöruflutningabila til allra almennra flutn-
inga á hvers konar vörum. Mjög auðvelt er að þrifa þau að innan
og utan. Upplýsingar i Málmtækni, Vagnhöfða 29, simar 83045
og 83705.

Viðtalstími
borgarfulltrúa
Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík
Borgarfulltrúar Sjálfstæðisflokksins verða til viðtals í
Valhöll, Háaleitisbraut 1, á laugardögum frá kl. 10—12.
Er þar tekiö við hvers kyns fyrirspurnum og ábendingum
og er öllum borgarbúum boöið að notfæra sér viötals-
tíma þessa.
Laugardaginn 11.
febrúar verða til
viðtals Hulda
Valtýsdóttir og
Einar Hákonarson.
I m
§ Meísölublad á hverjum degi!
Verulega dró úr
innflutningi heimil-
istækja 1983
VERULEGA dró úr innflutningi á ým-
iss konar heimilistskjum á síðasta ári,
eins og reyndar fleiri vörutcgundum.
Sem dæmi um samdráttinn má nefna,
að alls voru flutt inn 4.452 kæli- og
frystitæki fyrstu ellefu mánuði ársins,
borið saman við 7.333 tæki á sama
tíma árið 1982. Samdrátturinn milli ára
er tæplega 40%.
Ef litið er á innflutning þvottavéla
fyrstu ellefu mánuði ársins, kemur í
ljós liðlega 30% samdráttur. Inn
voru fluttar samtals 3.704 þvottavél-
ar, borið saman við 5.329 vélar á
sama tíma árið 1982.
Enn frekari samdráttur varð í
innflutningi á litsjónvörpum fyrstu
ellefu mánuði síðasta árs. Alls voru
flutt inn 3.101 tæki, en til saman-
burðar voru flutt inn 5.516 tæki á
sama tíma árið 1982. Samdrátturinn
er tæplega 44%.
Loks er hægt að líta á innflutning
hljóðvarpsviðtækja. Alls voru flutt
inn 11.685 tæki fyrstu ellefu mánuði
síðasta árs, en til samanburðar voru
flutt inn 28.562 tæki á sama tíma
árið 1982. Samdrátturinn milli ára
er tæplega 60%.