Morgunblaðið - 11.02.1984, Síða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. FEBRÚAR 1984
Stuttum leiðtogaferli Andropovs lokið:
Skilur ekki eftir
sig djúp spor í
sögu Sovétríkjanna
YURI Vladimirovich Andropov tók
við æóstu völdum í Sovétríkjunum
eftir aó hafa verið yfirmaður KGB,
leynilögreglu landsins, í 15 ár. Er
hann varð forseti og leiðtogi komm-
únistaflokksins hét hann því að
blása nýju lífi í efnahag landsins og
draga úr skrifræðinu, sem hvarvetna
er þar alls ráðandi. Hann gerði ýms-
ar bráðabirgðabreytingar, en honum
entist ekki aldur til þess að hafa
nein varanleg áhrif á stjórnkerfi
Sovétríkjanna.
Andropov hafði vanizt þeirri
leynd, sem jafnan hvíldi yfir
leynilögreglunni KGB og því um-
lukti hann jafnvel enn meiri leynd
en verið hafði yfir fyrirrennurum
hans í embætti æðsta valdamanns
Sovétríkjanna. Svo lítið er vitað
um fjölskyldu hans, að menn eru
jafnvel ekki á einu máli um, hvort
kona hans, Tatyana, sé enn á lífi.
En á því rétt rúma ári, sem
Andropov náði að vera Ieiðtogi
sovézka kommúnistaflokksins, fór
ekki hjá því að athygli heimsins
beindist að honum í ríkum mæli.
Því olli auk annars viðleitni hans
til þess að taka upp nýjan stjórn-
arstíl en síðan sífelldar fréttir um
versnandi heilsufar hans.
Tók við af Brezhnev
Andropov tók við völdum 11.
nóvember 1982 eftir dauða Leonid
Brezhnevs forseta og hefur enginn
maður verið honum eldri að árum,
er hann tók við embætti aðalrit-
ara sovézka kommúnistaflokksins.
Nokkrar bollaleggingar voru þá á
kreiki um, að hann hefði aðeins
tekið við embættinu til bráða-
birgða á meðan forsætisnefnd
flokksins væri að ná samkomulagi
um framtíðarleiðtoga. En Andr-
opov gerði sér það strax ljóst, að
hann yrði að hafa virk áhrif á
gang atburða en ekki sitja hjá sem
aðgerðalítill áhorfandi, enda þótt
hann væri orðinn heilsutæpur.
Hann átti þó við ramman reip að
etja við að koma á nokkrum um-
talsverðum breytingum. Því olli
þunglamalegt sovétkerfið og and-
staða fjölmenns hóps innan
stjórnmálaráðs flokksins.
Fram að miðju ári í fyrra bar
mikið á Andropov, en síðan var
eins og hann hyrfi úr opinberu lífi.
Orðrómur var á kreiki um, að
hann væri þjáður af nýrnasjúk-
dómi, sem sumir sögðu, að ætti rót
sína að rekja til sykursýki. Eftir
þetta átti sér stað hver meiri hátt-
ar atburðurinn á opinberum vett-
vangi í Sovétríkjunum, án þess að
Andropov væri viðstaddur. Samt
sem áður héldu sovézk stjórnvöld
því fram, að eftir sem áður hefði
hann æðstu stjórn landsins með
höndum. Sögðu sumar heimildir,
að hann stjórnaði frá sveitasetri
sínu (dacha) fyrir utan Moskvu.
Á þessu tímabili voru margs
konar mikilvægar yfirlýsingar
gefnar út í nafni Andropovs. Þar á
meðal var ein gefin út 28. sept. sl.,
þar sem utanríkisstefna Banda-
ríkjanna var harðlega gagnrýnd
og önnur í nóvember sl., þar sem
gefin var skýring á því, hvers
vegna Rússar hefðu hætt þátttöku
í afvopnunarviðræðunum í Genf.
Þrátt fyrir veikindi sín hófst
Andropov handa um mestu breyt-
ingar og endurnýjun á flokkskerf-
inu innan kommúnistaflokksins,
sem orðið hafa í tvo áratugi. Þá
beitti hann sér einnig fyrir nýjum
tilraunum í efnahagslífi landsins,
sem hófust nú í janúar sl.
Aðstoðarmenn sjást hér styðja Yuri Andropov, er hann fór til fundar við
Mauno Koivisto, forseta Finnlands, sem haldinn var í júní í fyrra. Mynd
þessi sýnir hve lasburða Andropov var þá þegar orðinn.
Við útför Arvid Pelshe, eins af meðlimum forsætisnefndar kommúnista-
flokks Sovétríkjanna. Mynd þessi var tekin í maí í fyrra og á henni eru talið
frá vinstri: Dmitri Ustinov, Konstantin Chernenko, Nikolai Tikhinov og Yuri
Andropov.
flokksins. Var sú ráðstöfun greini-
lega áfangi að því marki að verða
flokksleiðtogi og nauðsynleg í því
skyni að losa Andropov opinber-
lega við öll tengsl við leynilög-
regluna.
Valdabarátta við Chernenko
Á tímabilinu frá því í maí fram
til nóvember 1982 er talið, að
Andropov hafi átt í harðri valda-
baráttu við Konstantin Chern-
Andropov (til vinstri) á fundi í Kreml með Daniel Ortega (til hægri), einum af leiðtogum sandinista í Nicaragua.
Bældi niður innrásina
í Ungverjalandi
Yuri Andropov var fæddur 15.
júní 1914 í þorpinu Nagutskaya
við Stavropol og var faðir hans
járnbrautaverkamaður, sam-
kvæmt hinni opinberu ævisögu
hans. Andropov vakti fyrst at-
hygli sovézkra leiðtoga á sér á ár-
unum eftir 1950 í glundroða þeim,
sem upp kom eftir dauða Jósefs
Stalíns. Við það tómarúm, sem
skapaðist í skrifræðisveldi Sovét-
ríkjanna af völdum hreinsana
Stalíns, óx vegur Andropovs og
hann var sendur til Búdapest til
starfa í utanríkisþjónustunni. Ár-
ið 1954 varð hann sendiherra í
Ungverjalandi og hafði sem slíkur
meiri áhrif en nokkur annar á
gang mála, er uppreisnin þar í
landi var bæld niður 1956.
Árið eftir var Andropov kallað-
ur aftur heim til Sovétríkjanna og
að launum fyrir frammistöðu sína
í Ungverjalandi fékk hann stöðu
sem yfirmaður embættismanna-
kerfis flokksins og voru samskipt-
in við aðra kommúnistaflokka í
Austur-Evrópu einn helzti þáttur-
inn í starfi hans. Sumir stjórn-
málasérfræðingar halda því fram,
að fastari tök Sovétríkjanna á
kommúnistaflokkum Austur-
Evrópu megi fyrst og fremst rekja
til Andropovs.
Smám saman tók Andropov að
klífa ofar í æðsta metorðastiga
Sovétríkjanna. Árið 1961 varð
hann meðlimur í miðstjórn komm-
únistaflokksins. Sex árum síðar
jókst vegur hans enn, er Svetlana,
dóttir Stalíns, flýði land og Vlad-
imir Semichastny, yfirmaður
leynilögreglunnar, var lækkaður í
tign. Margir telja, að þá hafi for-
ysta kommúnistaflokksins tekið
að leita að nýjum yfirmanni KGB,
sem gæti haft fast taumhald á
leynilögreglunni og njósnakerfinu.
Andropov þótti þá öðrum mönnum
hæfari í þetta starf, þar sem hann
hafði þegar sannað getu sína og
hollustu við flokkinn.
Sem yfirmaður KGB lagði
Andropov allt kapp á að efla
njósnastarfsemina erlendis, en að-
stoðaði samtímis Brezhnev við að
halda andófsmönnum í járngreip
kerfisins, bæði heima fyrir og í
leppríkjunum í Austur-Evrópu.
Undir yfirstjórn Andropovs var
fjölgað í KGB, þannig að nú eru
þar um 500.000 manns. Þeirra á
meðal eru landamæraverðir og
eftirlitsmenn á landamærum Sov-
étríkjanna, sem eru vafalaust þau
landamæri, er bezt er gætt í öllum
heiminum.
Andropov er talinn hafa orðið
einn af skjólstæðingum Brezhnevs
skömmu eftir brottvikningu Nik-
ita Khrushchev 1964, en það er
einmitt Brezhnev, sem er sagður
hafa gert Andropov að yfirmanni
KGB og síðan að fulltrúa í stjórn-
málaráðinu.
Fáir stjórnmálafréttaritarar,
sem fylgzt hafa með atburðum í
Kreml, hafa gert ráð fyrir því, að
yfirmaður KGB ætti eftir að verða
aðalritari flokksins. En eftir því
sem Brezhnev varð eldri og meira
veikburða, tók Andropov að fram-
kvæma þær ráðstafanir, sem áttu
eftir að gera honum leiðina til
valda greiðfærari. í maí 1982
hætti hann störfum hjá KGB og
tók við stöðu sem yfirmaður skrif-
stofu miðstjórnar kommúnista-

Andropov. Mynd þessi var tekin um
miðjan júlí í fyrra.
enko, sem einnig átti sæti í stjórn-
málaráðinu og sem tekið hafði við
stöðu sem aðalhugmyndafræðing-
ur flokksins fyrr á sama ári.
Andropov bar þar hærri hlut frá
borði og til þess að sýna samstöðu
sína og hollustu var það Chem-
enko, sem tók af skarið og bar
fram þá tillögu, að Andropov yrði
gerður að flokksleiðtoga.
Andropov varð forseti æðsta
ráðs Sovétrikjanna í júní 1983, en
þá stöðu hafði Brezhnev einnig
haft með hendi. Með þessu var
Andropov enn að styrkja stöðu
sína, þar sem með stöðu forseta
var Andropov ekki aðeins flokks-
leiðtogi heldur líka þjóðhöfðingi
Sovétríkjanna.
í upphafi ferils síns sem æðsti
valdamaður Sovétríkjanna lagði
Andropov sig fram við að koma á
vinsamlegri samskiptum við
Bandaríkin og í fyrra virtist um
stutt skeið, sem batnandi sam-
skipti á milli þessara ríkja væru
framundan. Þannig var undirrit-
aður nýr kornsölusamningur milli
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna
og komizt að málamiðlun á örygg-
ismálaráðstefnunni í Madrid.
Síðar sama ár kom hins vegar
upp hvert deiluefnið á fætur öðru.
Sovétmenn skutu niður suður-
kóreska farþegaþotu. Bandaríkja-
menn gerðu innrás í Grenada og
það slitnaði upp úr viðræðum risa-
veldanna um takmarkanir á fram-
leiðslu kjarnorkuvopna. Andropov
sneri þá við blaðinu og tók við for-
ystu í einhverju harðvítugasta
orðastriði sögunnar milli austurs
og vestur.
Stjórn Sovétríkjanna á valda-
tíma Andropovs varð stöðugt
ósvífnari í garð stjórnar Ronald
Reagans Bandaríkjaforseta og
notaði hvert tækifæri til þess að
draga einlægni Reagans i efa og
kastaði allri sökinni, að slitnað
hafði upp úr afvopnunarviðræðun-
um um meðaldrægar og langdræg-
ar kjarnorkueldflaugar, á Banda-
ríkiamenn.
Á heimavettvangi hvatti Andr-
opov ákaft til þess, að menn vökn-
uðu af þeim svefnhöfga, sem ríkt
hefði i sovézku efnahagslífi og
iðnskipulagningu. Þá krafðist
hann þess einnig, að hert yrði á
flokksaga og hugmyndafræði
flokksins. Lét hann innleiða nýjar
refsingar við drykkjuskap í vinnu
og öðrum vinnusvikum, en hvatti
til, að stjórnvöld á hverjum stað
fengju meiri völd við skipulagn-
ingu atvinnulífsins og dregið yrði
úr alræði skrifstofuveldisins í
Moskvu.
Sást ekki á byltingar-
afmælinu
Orðrómur um, að Andropov
væri orðinn alvarlega sjúkur tók
þá fyrst að magnast, er hann kom
ekki fram við byltingarhátíða-
höldin 5.-7. nóvember og var ekki
viðstaddur allsherjarfund mið-
stjórnar kommúnistaflokksins
seint í desember. Hvort tveggja
hefur verið óhjákvæmilegur þátt-
ur í starfi leiðtoga Sovétríkjanna.
í fyrstu var sagt, að Andropov
hefði fengið „kvef“, en í janúar var
það staðfest í Pravda, málgagni
kommúnistaflokksins, að hann
þjáðist af nýrnasjúkdómi. Samt
var því hvergi haldið fram, að
hann væri alvarlega veikur, en
vonir látnar í ljós um, að hann
gæti senn snúið sér að þátttöku i
opinberu lífi á nýjan leik.
Lítið var þó í rauninni vitað um
heilsufar Andropovs, en þegar það
vitnaðist, að sonur hans, Igor
Andropov, sem setið hefur örygg-
ismálaráðstefnuna í Stokkhólmi,
hefði farið þaðan i skyndi á
fimmtudag, fékk sá orðrómur byr
undir báða vængi, að Andropov
eldri lægi fyrir dauðanum. Andlát
hans var svo staðfest opinberlega i
gærmorgun.