Morgunblaðið - 11.02.1984, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. FEBRÚAR 1984
21
Hver tekur við af Andropov?
Yngri aðalleiðtogi valinn
eða bráðabirgðaleiðtogi?
TVEIR menn koma sterklega til
greina þegar 12 aðalfulltrúar stjórn-
málaráðs sovéska kommúnista-
fLokksins velja eftirmann Yuri And-
ropovs, ef hann hefur þá ekki þegar
verið valinn. Þessir menn eru Mik-
hail Gorbachev og Grigori Romanov.
Gorbachev, sem er 52 ára, og
Romanov, sem er 61 árs, eru
yngstu aðalfulltrúarnir í ráðinu.
Þeir eru einnig í hópi þriggja aðal-
fulltrúa sem eru ritarar kommún-
istaflokksins. Sá fjórði er Konst-
antín Chernenko, leiðtogi gamalla
áhrifamanna í flokknum sem áttu
Leonid Brezhnev, fyrirrennara
Andropovs, frama sinn að þakka.
Hann er talinn leiðtogi andstæð-
inga stuðningsmanna Andropovs.
Það er talið styrkja stöðu Gorb-
achevs að hann hefur verið lengur
í Moskvu en Romanov, sem var
leiðtogi flokksins í Leníngrad
þangað til í fyrra. Báðir hafa þeir
haft afskipti af utanríkismálum,
en Gorbachev hefur gegnt mikil-
vægara hlutverki í innanríkismál-
um.
Gorbachev hafði eftirlit með ný-
afstöðnum héraðskosningum
flokksins, sat í forsæti á flokks-
fundi þeim sem haldinn var í Len-
íngrad til að velja eftirmann Rom-
anovs og tilnefndi Vitali Vorotn-
ikov forsætisráðherra rússneska
sovétlýðveldisins í fyrra.
Chernenko er hugsjónafræðing-
ur flokksins, en er orðinn 72 ára
gamall og dregið hefur verið úr
áhrifum hans síðan Andropov kom
til valda.
Völd hersins hafa greinilega
aukizt og athyglin hefur því einnig
beinzt að landvarnaráðherranum,
Dimitri Ustinov marskálki, sem
margir telja voldugasta manninn i
stjórnmálaráðinu. Hann er sagður
hafa átt manna mest þátt í því að
Andropov var valinn eftirmaður
Brezhnevs.
Hann mun einnig hafa séð um
daglega stjórn stjórnmálaráðsins
þegar heilsa Andropovs var með
versta móti. En hann er orðinn 75
ára gamall og sumir segja aö hann
sé ekki mjög góður til heilsunnar.
Mikhail Solomentsev hefur einn-
ig verið nefndur. Hann var um
skeið forsætisráðherra rússneska
sovétlýðveldisins, er nú yfirmaður
aganefndar flokksins og var skip-
aður aðalfulltrúi í stjórnmála-
ráðinu í desember sl. Val slíks
manns er aðeins talið líklegt, ef
ákveðið verður að skipa bráða-
birgðaleiðtoga meðan „ungum"
manni er gert kleift að búa sig
undir starfið.
Geidar Aliev, sextugur aðal-
fulltrúi f stjórnmálaráðinu, hefur
fengið aukin völd í tíð Andropovs
og sýnt hæfni í embættisstörfum
með því að hleypa nýju lífi í
járnbrautaiðnaðinn. En Aliev er
múhameðstrúar og frá Azerbaijan.
Trú hans og þjóðerni eru alvar-
legri þröskuldar.
Vorotnikov er annar „ungur"
stjórnmálaráðsfulltrúi (57 ára) og
Andropov hefur haft mikið dálæti
á honum. Hann hefur verið ein-
dreginn stuðningsmaður baráttu
Andropovs gegn spillingu. Hann
var skipaður aðalfulltrúi í desem-
ber og er talinn of mikill nýgræð-
ingur í stjórnmálaráðinu til þess
að hann verði valinn í leiðtoga-
starfið og á ekki sæti f fram-
kvæmdanefndinni.
„Ustinov, Chernenko og hinir
gömlu mennirnir munu hafa hlut-
verki að gegna, en ekki í stöðu að-
alritara," er haft eftir vestrænum
stjórnarerindreka í Moskvu. „Ef
það er eitthvað sem flokkurinn
ætti að hafa lært á síðustu tveimur
árum er það að hafa ekki aldraðan
og heilsuveilan leiðtoga."
Gorbachev og Romanov taldir koma helzt til greina
Aðalfulltrúar í stjórnmálaráðinu greiða atkvæði á fundi í Æðsta ráðinu skömmu fyrir síðustu áramót. Fremst sitja
(frá vinstri) Andrei Gromyko, utanríkisráðherra, Konstantín Chernenko, og Nikolai Tokhonov, forsætisráðherra.
Ónnur röð (talið frá vinstri): Grigori Romanov, Viktor Grishin og Mikhail Gorbachev. Þriðja röð, einnig talið frá
vinstri: Boris Ponomarev (aukafulltrúi), Dinmukhamed Kuniav og Mikhail Solomentsev.
Andropov undirritar skjal á fundi Varsjárbandalagsins í Prag.
Yegor Ligachev Mikhail Solom-
entsev
Vitaly Vorotn- Viktor Chebrikov
ikov
Aðrir aðalfulltrúar i stjórn-
málaráðinu eru:
• Andrei Gromyko, utanríkisráð-
herra, sem talinn er einn klókasti
stjórnmálamaður Sovétríkjanna.
Hann hefur leitt hjá sér öll átök
um völd í forystu flokksins og það
er talin skýringin á því hve lengi
hann hefur gegnt stöðu utanríkis-
ráðherra, í 26 ár. Hann tekur ekki
þátt í valdabaráttunni nú.
• Viktor Grishin, leiðtogi flokks-
ins f Moskvu, hefur verið aðal-
fulltrúi í stjórnmálaráðinu síðan
1971, en ekki verður séð að honum
hafi tekizt að treysta stöðu sína í
tíð Andropovs.
• Dinmukhamed Kunaev, Kazaki
og leiðtogi flokksins f Kazakstan f
Mið-Asíu, er ekki talinn koma til
greina, þar sem hann er svo fjarri
Moskvu.
• Vladimir Shcherbitsky, 65 ára
gamall leiðtogi flokksins i Úkra-
ínu, sem hefur sérhæft sig í inn-
anflokksstjórnmálum og hug-
sjónafræði, var talinn Brezhnev-
maður og hefur ekki gegnt áber-
andi opinberu hlutverki i tíð Andr-
opovs.
• Nikolai Tikhonov, forsætisráð-
herra Sovétríkjanna, er 78 ára
gamall og er ekki talinn þátttak-
andi í valdabaráttunni.
Breytingarnar i desember, þegar
Solomentsev og Vorotnikov voru
hækkaðir í tign ásamt Viktor
Chebrikov, yfirmanni KGB, voru
taldar treysta stöðu Andropovs.
Með þeim var talið að hann hefði
myndað harðsnúna sveit stuðn-
ingsmanna, sem legðu áherzlu á
tækni og bætta stjórn efnahags-
mála í æðstu forystunni. En lín-
urnar eru ekki eins skýrar og þær
virðast í fljótu bragði.
Romanov stendur t.d. Chernenko
nær en stuðningsmönnum Andro-
povs í hugsjónafræðilegum efnum,
en stendur dyggan vörð um það
bákn sem herinn og iðnaðurinn
mynda í Sovétríkjunum. Gromyko
vildi heldur að Andropov tæki við
af Brezhnev en Chernenko, en síð-
an hefur þá greint á um viðræð-
urnar um takmörkun kjarnorku-
vígbúnaðar. Ustinov virðist einnig
fylgjandi harðari stefnu í kjarn-
orkviðræðunum. Þrátt fyrir þetta
má skipta Kremlverjum í nokkra
hópa með hliðsjón af persónuleika
þeirra og afstöðu.
Stuðningsmenn Andropovs vilja
að áhrif kerfisins verði efld, að let-
ingjum verði refsað, spilling upp-
rætt og efnahagurinn bættur með
öruggari stjórn og aukinni hag-
ræðingu.
Helztu andstæðingar Andropovs
hafa verið hinir gömlu stuðn-
ingsmenn Brezhnevs undir forystu
Chernenko — gamlir skrifstofu-
embættismenn og flokksgæðingar,
sem minnast „gömlu, góðu dag-
anna“ undir leiðsögn Brezhnevs.
Yfirleitt vilja þessir menn að
ekkert verði gert, að ástandið verði
óbreytt. Þeir eru aðalþröskuldur-
inn, sem stendur í vegi fyrir al-
varlegum nýjungum í stefnu
flokksins.
Að nafninu til er Chernenko
annar æðsti maðurinn í valdastig-
anum og á bak við hann standa
gamlir Brezhnev-sinnar á borð við
Tikhonov og Kunaev. Sennilega
nýtur hann einnig stuðnings
Grishins. Sú sveit þakklátra
stuðningsmanna, sem þeir hafa
komið sér upp í kerfinu, er stór, en
síðustu breytingar sýna að hallað
hefur undan fæti hjá þessum
mönnum að undanförnu.
Mitt á milli þessara manna
standa ýmsir óháðir menn, fyrst
og fremst Ustinov, fulltrúi hernað-
ar- og iðnaðarbáknsins, og Grom-
yko.
Til þess að halda stöðu sinni
verða stuðningsmenn Andropovs
að reka stuðningsmenn Chernenk-
ös. Samkvæmt fyrri reynslu þarf
nýr leiðtogi a.m.k. fimm ár til þess
að tryggja sér örugg völd. Senni-
lega hefði staða stuðningsmanna
Andropovs orðið tryggari ef hann
hefði lifað lengur. Þeir hafa trú-
lega gert sér vonir um langdregna
valdabaráttu til þess að fá meiri
tíma til þess að tryggja sér sem
allra bezt svigrúm.
Stuðningsmenn Chernenkos
geta séð sér leik á borði og áhrif
þeirra eru enn svo sterk að ekki er
hægt að útiloka að þeir verði ofan
á. Ef það tekst verður klíka Andro-
povs að víkja. Ef það tekst ekki
verður stuðningsmönnum Chern-
enkos smám saman vikið úr
flokksforystunni.
Kosningar til héraðsstjórna
kommúnistaflokksins að undan-
förnu hafa sýnt að barátta stuðn-
ingsmanna Andropovs fyrir
hreinsunun á landsbyggðinni hef-
ur ekki gengið eins vel og við var
búizt. Það gæti bent til þess að
fjarvera Andropovs hafi grafið
undan áhrifum stuðningsmanna
hans.
Alls voru rúmlega 30 nýir
flokksritarar skipaðir í héruðum
Sovétríkjanna í tíð Andropovs, en
þar af hafa aðeins 19 verið skipað-
ir síðan héraðskosningarnar hóf-
ust í september. Þó hafði því verið
spáð fyrir kosningarnar að skipt
yrði um fjórðung leiðtoga á lands-
byggðinni.
Ráðstefna um 140 héraða var
haldin eftir kosningarnar og Gorb-
achev, umsjónarmaður kosn-
inganna, yfirfór ræðurnar, sem
þar voru fluttar, ásamt Yegor Lig-
achov. Hann var skipaður flokks-
ritari í desember og fékk það verk-
efni að fjalla um persónuleg mál-
efni. óvissan vegna veikinda And-
ropovs hefur greinilega styrkt
stöðu þeirra sem voru taldir í
mestri hættu vegna þeirra breyt-
inga sem Andropov beitti sér fyrir.
Enginn var rekinn á ráðstefn-
unni. Nokkrir flokksritarar sögðu
af sér, en fengu að halda virðingu
sinni. Tekið var fram að þeir létu
af störfum af aldurs- og heilsu-
farsástæðum. Sumir landsbyggð-
arleiðtogar, sem héldu völdum sín-
um, hafa sætt harðri gagnrýni í
blöðum, t.d. leiðtogar flokksins í
Rostov.
Andropov var tilnefndur í 20
kjördæmum í kosningum sem eiga
að fara fram til Æðsta ráðsins í
marz, en Chernenko og Tikhonov í
aðeins fjórum.
Tilnefningar stjórnmálaráðs-
fulltrúa voru birtar almenningi í
þessari röð: Andropov, Tikhonov,
Chernenko, Grishin, Ustinov,
Romanov, Vorotnikov, Gorbachev,
Gromyko, Solomentsev, Shcherb-
itsky, Aliev. Fulltrúunum var rað-
að eftir mikilvægi samkvæmt
venju. Staða Vorotnikov kom
einna mest á óvart.
Ef til vill verður fundin bráða-
birgðalausn á valdabaráttunni
með því að skipa t.d. Ustinov eða
Grishin bráðabirgðaleiðtoga. Lík-
legast er þó talið að endanlegur
arftaki Andropovs verði valinn úr
röðum hinna „yngri" manna, sem
hann reyndi að efla að áhrifum
síðustu mánuðina sem hann lifði.
Af þeim eru „Ung-Tyrkirnir“
Romanov og Gorbachev og e.t.v.
Vorotnikov líklegastir í svipinn, en
valdabaráttan getur orðið löng og
henni munu fylgja miklir flokka-
drættir og pólitísk óvissa. Valda-
baráttan getur einnig valdið óvissu
og jafnvel hættu í alþjóðamálum.