Morgunblaðið - 17.02.1984, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 17. FEBRÚAR 1984
17
Kafn
eftir dr. Jón Öttar Ragnarsson
Ef marka má munnmsli á
mannkynið uppgötvun kaffisíns að
þakka athugulum arabískum geita-
hirði sem var uppi fyrir 1100 árum
eða svo ... og geitunum hans.
Hann tók eftir því að geitur sem
gæddu sér á sérkennilegum rauð-
um ávöxtum eða berjum sem uxu á
runnum á gæslusvæði hans urðu
fljótt fjörugar úr hófi fram.
I>að var þó ekki fyrr en á fimm-
tándu öldinni að farið var að rækta
kaffi í Arabíu, við borgina Mocca í
Yemen, þaðan sem besta kaffi
heims kemur enn þann dag í dag.
Kaffi og saga
Allt til loka miðalda nutu Evr-
ópumenn lifsins án þorra þeirra
lystisemda sem nú setja mestan
svip á tíðarandann: kaffi, te,
kakó, tóbak og sterkir vímugjafar.
Eina algenga vímuefnið á
þessum tíma var áfengið. Var
það óspart kneyfað, enda ekki
vitað til að skortur á vímuefnum
hafi staðið neinum fyrir þrifum.
Nema auðvitað múhameðstrú-
armönnum. Þeim var neitað um
áfengi. Voru þeir því snemma á
höttunum eftir heppilegum
nautnalyfjum til að leysa áfeng-
ið af hólmi.
Voru kaffidrykkir fyrst á
boðstólum í Kaíró árið 1510 og
ollu samstundis deilum. Lauk
þeim með því að kaffidrykkja
var löghelguð meðal múham-
eðstrúarmanna.
En nú voru nýir tímar í upp-
siglingu: Öld endurreisnar og
landafunda. Áður en varði tóku
að streyma til Evrópu ný
nautnalyf og vímugjafar frá öll-
um heimsins hornum.
Fyrst var það kaffið frá Arabíu,
síöan te frá Kína og loks kakó (og
tóbak) frá Nýja heiminum. Þar
með voru allir þrír koffeindrykkir
mannkyns komnir til sögunnar.
Kaffið breiddist óðfluga út um
Evrópu á 16. og 17. öld. Olli það
víða hatrömmum deilum, en
slíkt virtist aðeins auka almenn-
an hróður þess og vinsældir.
Og alls staðar spruttu upp
kaffihús, fyrst í London (eftir
1650) og svo á meginlandinu og
Ameríku. Urðu þau víða mið-
stöðvar stjórnmálaumræðu og
þjóðfélagsólgu.
Fyrst um sinn kom kaffið að-
eins frá Yemen, en fljótlega fóru
llollendingar að rækta það í ný-
lendunum. Á 19. öld náðu Brasil-
íumenn loks undirtökum í kaffi-
verslun.
Kaffí og íslendingar
Kaffi hafa íslendingar án efa
kynnst á 17. öld eins og flestar
aðrar Evrópuþjóðir. Almenn
varð neyslan þó ekki fyrr en
löngu seinna: um og eftir síðustu
aldamót.
í dag eru þeir í hópi mestu
kaffidrykkjuþjóða heims. Nemur
neyslan um það bil 10 kílóum á
hvert mannsbarn, eða sem svarar
um það bil 3 bollum af kaffi á
mann á dag.
Þegar haft er í huga að í hverj-
um bolla af kaffi eru milli 50 og
100 milligrömm af koffeini, er Ijóst
að dagsneyslan jafngildir um það
bil 150—300 mg af koffeini.
Þessar tölur sýna þó einungis .
meðalneysluna. Augljóst er að
sumir bragða aldrei kaffi og aðr-
ir drekka þar af leiðandi marg-
falt meira en meðalgildinu nem-
ur.
Enda þótt koffein verki örv-
andi á miðtaugakerfið eru áhrif
kaffidrykkju afar einstaklings-
bundin. Ekki má heldur gleyma
að koffein er vanabindandi.
Af þessum sökum veitist flest-
um erfitt að takmarka neysluna
við það magn sem gefur hag-
stæðasta örvun án aukaverkana:
1—2 bolla fyrir þorra fólks á dag.
Fari dagsneyslan yfir þetta
mark getur brugðið til beggja
vona og eftir 5 bolla á dag koma
fráhvarfseinkenni sé henni
skyndilega hætt: höfuðverkur og
taugaspenna.
Þegar neyslan verður enn
meiri — eða 6—7 bollar á dag —
FÆDA
OG_______
HEILBRIGÐI
fylgja henni oft afar óheppilegar
aukaverkanir, þ.á m. svefnleysi,
þunglyndi og meltingartruflanir.
Vanfærar konur ættu sérstak-
lega að takmarka neysluna og
helst hætta henni síðari hluta
meðgöngunnar vegna hættu á
fósturmissi, fósturláti og fæðingu
fyrir tímann.
Þá sýna rannsóknir að þeim
sem drekka mikið kaffi er hætt-
ara en öðrum við kransæðasjúk-
dómum. Þetta kann þó að stafa
af því að kaffiþamb og reykingar
fara oft saman.
Engu að síður veldur koffein
tímabundinni hækkun á blóðþrýst-
ingi og af þeirri ástæðu einni
ætti fólk með „veikt hjarta" að
nota kaffi í miklu hófi.
Ekki er talið að koffein sé
krabbameinsvaldur, en Iíklega
krabbamcinshvati. Þá er ekki
óhugsandi að önnur efni í kaffi,
geti stuðlað að krabbameini.
Þegar á heildina er litið er
Ijóst að stór hluti fslendinga
drekkur miklu meira kaffi en
góðu hófi gegnir. Jafnvel meðal-
neyslan (3 bollar á dag) er meiri
er sá skammtur sem er æski-
legastur (aðeins 1—2 bollar á
dag).
Þingsályktunartillaga um „friðarfræðslu“:
Er í raun kennsla í
alþjóðastjórnmálum
Segir Gunnar Gunnarsson, kennari í alþjóðastjórn-
málum í HÍ og starismaður öryggismálanefndar
„MÉR VIRDIST sem svo að í þess-
ari þingsályktunartillögu sé í raun-
inni verið að fara fram á það að
grundvallaratriði alþjóðastjórnmála
verði kennd í skólum. Það er talað
um að auka fræðslu um friðarmál,
eins og það er orðað, en það er alveg
Ijóst að friðarmál verða ekki slitin úr
samhengi við orsakir átaka, þannig
að um er að ræða þessar hefð-
bundnu spurningar í alþjóðastjórn-
málum um stríð og frið, það er að
segja hverjar eni orsakir vopnaðra
átaka og í framhaldi af því, hvaða
leiðir eru vænlegastar til að koma í
veg fyrir þau,“ sagði Gunnar Gunn-
arsson, kennari i alþjóðastjórnmál-
um við Iláskóla íslands og starfs-
maður Öryggismálanefndar í sam-
tali við Morgunblaðið.
Gunnar var spurður álits á
þingsályktunartillögu sem fram
hefur komið, þar sem fjallað er
um „friðarfræðslu" og hvatt er til
frekari fræðslu um friðarmál í
skólum og allt niður I dagvistar-
stofnanir. „f sjálfu sér hafa þessar
spurningar verið alla tíð mið-
punktur rannsókna i alþjóða-
stjórnmálum. Komið hafa fram
ýmsar kenningar og menn hafa
mjög mismunandi afstöðu og við-
horf til þeirra. Jafnframt er ljóst
að hvers konar fræðsla um þessi
mál hlýtur að krefjast þess að
grundvallaratriðum í alþjóða-
stjórnmálum séu gerð skil. Það er
að segja, að hún yrði að fela í sér
að grein yrði gerð fyrir uppbygg-
ingu og eðli hins alþjóðlega sam-
félags og hreyfiöflum millirtkja-
samskipta almennt," sagði Gunn-
ar.
„Mér sýnist góðra gjalda vert að
efla fræöslu í alþjóðastjórnmál-
um, þó ég verði að segja eins og er,
að ég er ekki viss um að sú fræðsla
eigi heima í dagvistarstofnunum
og í grunnskólum, eins og það er
orðað í þingsályktunartillögunni.
En hins vegar held ég að þetta
efni sé hægt að kenna í fram-
haldsskólum, en þetta er flókið
mál og ég held að það sé tæpast
um það að ræða að setja þetta
fram fyrir yngri nemendur. Auð-
vitað er hægt að einfalda mál á
ýmsan hátt, en of mikil einföldun
gefur hreinlega ranga mynd. Fyrir
mér væri það góðra gjalda vert að
efla fræðslu um grundvallaratriði
alþjóðastjórnmála, en ég met það
svo að hér sé verið að fara fram á
það,“ sagði Gunnar Gunnarsson.
Akaicjri. 15. febnur.
„VIÐ FLUTTUM út úr íbúð okkar á
laugardaginn var og þar meó er víst
dómi llæstaréttar fullnægt," sagði
Ólafur Kafn Jónsson, Þingvallastræti
22 á Akureyri, þegar Mbl. ræddi við
hann í gær.
Eins og áður hefur komið fram í
fréttum var gert samkomulag í út-
burðarmálinu sem Gríma Guð-
mundsdóttir, meðeigandi Ólafs og
Daniellu konu hans að Þingvalla-
stræti 22, höfðaði gegn þeim og
Hæstiréttur staðfesti á sínum
tíma. Samkomulag varð um að
Ólafur og Danielle kona hans
Gunnar Gunnarsson
ásamt fimm börnum þeirra hjóna,
flyttu út fyrir 15. febrúar.
„Félagsmálastofnun Akureyrar
útvegaði okkur mjög þokkalega
íbúð í Glerárhverfi, sem að vísu er
nokkuð úrleiðis vegna skólagöngu
barna okkar, en við munum vænt-
anlega geta notað húsnæði okkar
að Þingvallastræti sem biðskýli
fyrir börnin á meðan þau eru i
skóla, þannig að ekki komi til vand-
ræða. Síöan er bara að bíða eftir
framgangi máls okkar fyrir
Mannréttindadómstólnum i
Strassborg,” sagði Ólafur Rafn
Jónsson. G.Berg.
Ólafur Rafn og Daniclle á Þingvallastræti 22:
Fluttu út á
laugardaginn

ERIÍENDUM
GÍUJKMm]
AMERÍKA
POBTSMOUTH/NORFOUC
Bakkafoss 9. mars
City of Hartlepool 20. mars
Bakkafoss 28. mars
City of Hartlepool 10. april
NEW YORK
Bakkafoss 8. mars
City of Hartlepool 19. mars
Bakkafoss 29. mars
City of Hartlepool 9 april
HALIFAX
Bakkafoss 12. mars
Bakkafoss 2. apríl
BRETLAND/MEGINLAND
IMMINGHAM
Eyrarfoss 12. febr.
Álafoss 19. febr
Eyrarfoss 26. febr.
Álafoss 4. mars
FELIXSTOWE
Eyrartoss 13. febr.
Álafoss 20. febr.
Eyrarfoss 27. febr.
Álafoss 5. mars
ANTVERPEN
Eyrarfoss 14. febr.
Álafoss 21. febr.
Eyrarfoss 28. febr.
Álafoss 6. mars
ROTTERDAM
Eyrarfoss 15. febr.
Álafoss 22. febr.
Eyrarfoss 29. febr.
Álafoss 7. mars
HAMBORG
Eyrarfoss 16. febr.
Álafoss 23. febr.
Eyrarfoss 1. mars
Álafoss 8. mars
WESTON POINT
Helgey 28. febr.
LISSABON
Urriöafoss 23. febr.
LEIXOES
Urriöafoss 24. febr.
BILBAO
Urriöafoss 27. febr.
NORDURLOND/-
EYSTRASALT
BERGEN
Dettifoss 17. febr.
Mánafoss 24. febr.
Dettifoss 2. mars
Mánafoss 9. mars
KRISTIANSAND
Dettifoss 20. febr.
Mánafoss 27. febr.
Dettifoss 5. mars
Mánafoss 12. mars
MOSS
Dettifoss 17. febr.
Mánafoss 28. febr.
Dettifoss 2. mars
Mánafoss 13. mars
HORSENS
Dettifoss 22. febr.
Dettifoss 7. mars
GAUTABORG
Dettifoss 22. febr.
Mánafoss 29. febr.
Dettifoss 7. mars
Mánafoss 14. mars
KAUPMANNAHÖFN
Dettifoss 23. febr.
Mánafoss 1. mars
Dettifoss 8. mars
Mánafoss 15. mars
HELSINGJABORG
Dettifoss 24. febr.
Mánafoss 2. mars
Dettifoss 9. mars
Mánafoss 16. mars
HELSINKI
írafoss 5. mars
GDYNIA
irafoss 9. mars
ÞÓRSHÖFN
Mánafoss 23. febr.
ITU--'* a _ ■ mM ■
1 1 . ' " 1
VIKULEGAR
STRANDSIGLINGAR
-fram ogtilbaka
fra REYKJAVÍK
alla manudaga
fra ÍSAFIRÐI
alla þnöjudaga
fra AKUREYRI
alla fimmtudaga
EIMSKIP