Morgunblaðið - 17.02.1984, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 17. FEBRÚAR 1984

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 250 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 20 kr. eintakiö.
Viðskipta-
frelsi aukið
Upphaf eins mesta fram-
faraskeiðs íslensku þjóð-
arinnar má rekja til fyrstu ára
sjöunda áratugarins þegar
viðreisnarstjórnin afnam höft
og skömmtun í utanríkisvið-
skiptum og innflutningur var
gefinn frjáls. Skrefið var þó
ekki stigið til fulls, hvorki við
afnám gjaldeyrisskömmtunar
né verðlagshafta. Á þeim ald-
arfjórðungi sem síðan er lið-
inn hefur frelsið á þessum
sviðum aukist smátt og smátt.
Eftir að Matthías Á. Mathie-
sen varð viðskiptaráðherra og
Sjálfstæðisflokkurinn, helsti
málssvari frelsis til orðs og
æðis, fékk þannig forsjá gjald-
eyris- og verðlagsmála eftir
ráðherrastjórn vinstrimanna í
tæp þrjátíu ár hefur hraðinn
við töku frjálsræðis-ákvarð-
ana í viðskiptaráðuneytinu
aukist. Nýjasta dæmið um það
er ákvörðunin um að fella
niður hámarksálagningu í
heildsölu og smásölu á ýmsum
helstu neysluvörum almenn-
ings frá 1. mars næstkomandi.
Lengi hefur staðið til að láta
frjálsa samkeppni ríkja í
verslun með þessar vörur. Sé
saga þeirra mála og afskipti
einstakra flokka af þeim skoð-
uð frá því á sjöunda áratugn-
um kemur í ljós, að afnám
verðlagshafta hefur verið við-
kvæmt deilumál milli þeirra
sem eru til hægri og hinna
sem eru til vinstri í stjórnmál-
um. í ársbyrjun 1970 lá við að
það slitnaði upp úr samstarfi
Alþýðuflokks og Sjálfstæðis-
flokks í viðreisnarstjórninni
vegna deilna um afnám verð-
lagshafta en á síðustu stundu
snerist einn ráðherra Alþýðu-
flokksins gegn frumvarpi um
það í þinginu. Það var ekki
fyrr en Sjálfstæðisflokkurinn
komst aftur í stjórn 1974—78
að tekið var til við að losa um
verðlagshöftin að nýju. Síðan
hefur þróunin verið í átt til
meira frjálsræðis og stærsta
skrefið verður stigið eftir tvær
vikur. Reynslan sýnir að sjón-
armiðum Sjálfstæðisflokksins
hefur sífellt vaxið fylgi sam-
hliða því sem keppni um hylli
viðskiptavinanna hefur aukist
milli verslana.
„Þetta eru fyrstu skrefin í
því að færa verðmyndunar-
kerfið í nútímalegra horf og ég
vænti þess að haldið verði
áfram á þeirri braut öllum til
hagsbóta," sagði Matthías Á.
Mathiesen, viðskiptaráðherra,
hér í blaðinu í gær í tilefni af
samþykkt verðlagsráðs um af-
nám hámarksálagningarinn-
ar. Viðvörunarorð ráðherrans
þess efnis, að afnám hins
opinbera verðmyndunarkerfis
hafi í för með sér einhvern að-
lögunarvanda, eiga við rök að
styðjast. Sá vandi er þó smá-
ræði miðað við óhagræðið sem
úrelt haftastefna hefur í för
með sér. Nú reynir á það eins
og viðskiptaráðherra bendir á
að verslunin, neytendur og
verðlagsyfirvöld hafi sem
besta samvinnu um snurðu-
lausan framgang hins ný-
fengna frelsis í viðskiptum.
Leiðari II (Ofveiði á karfa)
Ofveiði
á karfa
Eg tel að allt of mikið sé
f veitt af karfa, ekki síst
af okkur íslendingum," sagði
dr. Jakob Magnússon, fiski-
fræðingur, í upphafi samtals
við Morgunblaðið í gær en
rætt var við hann í tilefni af
ótta margra, ekki síst á al-
þingi, við að Grænlendingar
og Evrópubandalagið (Efna-
hagsbandalag Evrópu) ætli að
ganga of nærri karfanum við
Austur-Grænland. Tölur sýna
að íslendingar hafa farið langt
upp fyrir þau mörk sem Al-
þjóðahafrannsóknaráðið
mælti með sem hámarksveiði
á karfa við ísland, Færeyjar
og Austur-Grænland en litið
er á karfa á þessum miðum
sem eina heild.
Á alþingi hefur komið fram
tillaga frá þingmönnum í öll-
um flokkum undir forystu
Eyjólfs K. Jónssonar, Sjálf-
stæðisflokki, þess efnis að
kannað verði „til fullnustu"
hvort unnt sé að ná samkom-
ulagi við Grænlendinga „um
sameiginleg hagsmunamál,
sérstaklega að því er snertir
verndun fiskistofna og fisk-
veiðar". Þetta er sjálfsagt
baráttumál og ber að fagna af
hve mikilli elju þingmenn hafa
staðið að því að leggja þessa
tillögu fram. Að hinu þarf
jafnframt að hyggja með
hvaða rökum við ætlum að
hvetja Grænlendinga til að
takmarka veiðar í lögsögu
þeirra þegar á það verður bent
að fslendingar hafi sótt af
mestri hörku í karfann við fs-
land, Færeyjar og Austur-
Grænland.
Ágúst Þorvaldsson bendir út yfir vatni umflotið túnið, þar sem sonur hans var
staddur um 300 metra frá bænum er Hvítá ruddi sig. Hann komst naumlega
undan.
flóðbylgjunni, sem fylgdi í kjölfar
brestsins. Gísli var um 300 metra frá
bænum og slapp naumlega undan
bylgjunni.
Þetta er ekki í eina skiptið, sem
Hvítá hefur ógnað Ágústi og fólki
hans.
„Ætli það hafi ekki verið 1953 frem-
ur en 1954, að áin var búin að vera
lengi í klakaböndum. Eitt sinn varð
mér gengið út að bakkanum með
fimm ungum börnum, sem voru á
bænum, til þess að skoða ísinn. Ég
hafði nauman tíma, var að flýta mér á
fund, og strunsaði heim að bæ til þess
að raka mig. Taldi krökkunum alveg
óhætt, þar sem þau voru. Er ég leit út
um gluggann nokkrum mínútum síðar
hafði áin rutt sig og krakkarnir voru
strandaglópar á hól, sem stóð upp úr
vatninu. Ég varð að selflytja þau á
hestum, en engu þeirra varð meint af
þessu."
Ágúst sagðist halda, að sjálfur
vatnsflaumurinn skemmdi túnin ekki
svo ýkja mikið, en kvaðst hræddari
Ágúst Þorvaldsson á Brúnastöðum í Hraungerðishreppi:
Líklegast mesta hlaup
í Hvítá frá árinu 1889
„Það þýðir ekkert að væla, það hefst
ekkert með slíku," sagði Ágúst Þor-
valdsson á Brúnastöðum í Hraungerð-
ishreppi er Morgunblaðsmenn heim-
sóttu hann í gær. „Maður er alltaf að
verða fyrir einhvers konar áföllum í líf-
inu og það verður bara að taka því, sem
að höndum ber, með æðruleysi," bætti
hann við.
Enn er mikið vatn umhverfis bæinn
eftir að Hvítá ruddi sig í flóðinu á
sunnudagskvöld, en er tekið að sjatna.
Hægt hefur verið að komast á drátt-
arvél til gegninga, en á mánudag og
þriðjudag varð að fara á báti frá bæn-
um til að sinna skepnunum. Vatnið
hefur þó ekki sjatnað meira en svo, að
út um stofugluggann blasir við 4
metra breiður strengur þar sem vatn-
ið rennur framhjá bænum. Slíkt þætti
óneitanlega sérstök sjón úr stofu-
glugga á höfuðborgarsvæðinu.
Þegar straumurinn var hvað mest-
ur brotnaði nýlegur símastaur, sem
stóð þar sem strengurinn er nú, eins
og eldspýta og tvö stög, sem í honum
voru, brustu eins og tvinni að sögn
Ágústs.
„Ég gæti trúað að þetta væri mesta
hlaup í Hvítá síðan 1889. Það var í
kjölfar þess, að menn hófu að reisa
varnargarðana við ána og hefur hún
haft tiltölulega hljótt um sig síðan,
þótt vissulega hafi hún oft gert manni
grikk með því að flæða yfir bakka
sína. Flóðið á sunnudagskvöld var
sérstakt að því leytinu til, að klakinn
var orðinn svo mikill, að ánni gekk
illa að ryðja sig. Það hlaut því að
koma að þessu fyrr en síðar.“
Ágúst varð fyrir þeirri sérstæðu
reynslu er klakaböndin á Hvíta
brustu, að horfa upp á son sinn, Gísla,
hlaupa sem fætur toguðu undan
við jakaburðinn. „Jakarnir gætu
hæglega rifið grassvörðinn. Tjónið
kemur þó ekki almennilega í ljós fyrr
en vatnið hefur alveg náð að sjatna.“
Þá taldi hann, að meginhluti 9 kiló-
metra langra girðinga umhverfis tún-
in væri gersamlega ónýtur. Sagðist
hann til þessa ekki hafa leitað eftir
aðstoð þótt hann hefði orðið fyrir
skakkaföllum, en líkast til myndi
hann „athuga með vorinu" hvort Við-
lagasjóðstrygging bætti honum skað-
ann að einhverju leyti.
Á Brúnastöðum er félagsbú, tveir
bæir, og búa þar 7 manns. Ágúst hef-
ur búið þarna í 65 ár, þar af var hann
bóndi í 52 ár, en er nú að mestu hætt-
ur búskap. Hann gegndi þingmennsku
um skeið. Á bænum eru um 50 mjólk-
urkýr, 80 nautgripir og 140 fjár. Tún
eru um 60 hektarar og eru nær öll enn
undir vatni og klakahröngli.
„Túnið gersamlega
horfíð í flóðinu“
- segir Sigfús Traustason, bóndi í Rauðuskriðum, sem missti
4—5 hektara tún í flóðinu á bökkum Markarfljóts
„Ég átti 4—5 hektara tún undir Dím-
on, en það hefur gersamlega horfið í
flóðinu," sagði Sigfús Traustason, bóndi
á Rauðuskriðum, er blm. hitti hann að
máli í gær. Tún Sigfúsar eru alls um
40—50 hektarar, þannig að fióðið hefur
eyðilagt tíunda hluta þeirra.
„Við urðum þó ekki vör. við flóðið
fyrr en á mánudagsmorguninn," hélt
Sigfús áfram. „Veðurofsinn var slík-
ur, að ekki var hundi út sigandi og við
heyrðum því ekkert í skruðningunum,
þótt flóðið rynni í túnjaðrinum hjá
okkur.
Það var ekki fyrr en við ætluðum að
nota símann, að við gerðum okkur
grein fyrir að eithvað hafði gerst.
Hann var óvirkur og þegar ég fór út
til að aðgæta hvað gæti hafa gerst
blasti flóðið og afleiðingar þess við
mér. Símastrengurinn var grafinn í
jörð meðfram veginum og er ég sá
skörðin í honum vissi ég strax skýr-
'inguna á sambandsleysinu."
Vegurinn heim að Rauðuskriðum
fór í sundur á tveimur stöðum. Á öðr-
um staðnum var tiltölulega mjótt
skarð rofið í hann, þó nóg til þess að
ekki var hægt að komast yfir á jepp-
um. Framar á afleggjaranum hafði 50
metra upphækkaður kafli hreinlega
sópast burtu.
Sigfús býr ásamt konu sinni, Sigur-
veigu Guðjónsdóttur, og þremur son-
um að Rauðuskriðum. Tveir sonanna
ganga í Fljótshlíðarskóla og hefur
faðir þeirra ekið þeim á dráttarvél til
móts við skólabílinn svo þeir geti
stundað námið. Yngsti sonurinn er
aðeins eins árs og var eðlilega heima
við er við áttum leið um. Fjölskyldan
hefur aðeins búið á bænum í rúmt
hálft ár, hjónin stunduðu áður búskap
í Skagafirði.
Fyrsti veturinn sunnan heiða ætlar
því að verða þeim eftirminnilegur því
auk flóðsins úr Markarfljóti hefur
ófærð verið mikil þarna um slóðir
undanfarnar vikur og erfitt reynst að
komast eitthvað frá bænum að sögn
Sigurveigar,
Sigfús Traustason ásamt konu og yngsta syni.