Morgunblaðið - 26.02.1984, Blaðsíða 25

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. FEBRÚAR 1984
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 250 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 20 kr. eintakiö.
Verðbólga
eða viðreisn
Heildarsamningar Alþýðu-
sambands og Vinnuveit-
endasambands, sem undirrit-
aðir vóru sl. þriðjudag, fólu í
sér fjögur meginatriði:
• Að tryggja sama kaupmátt
á samningstímabilinu og hér
var á fjórða ársfjórðungi 1983,
þrátt fyrir rýrnun þjóðar-
tekna frá þeim tíma.
• Að bæta hlut þeirra lægst
launuðu hlutfallslega meira en
hinna betur settu.
• 13,6% almenna launahækk-
un á samningstímabilinu.
• Hliðarráðstafanir af hálfu
stjórnvalda sem kosta munu
300—330 m.kr.
Karl Steinar Guðnason,
varaformaður VMSÍ, sagði í
þingræðu sl. fimmtudag, að
það hafi náðst fram í þessum
samningum sem mögulegt var,
án átaka, sem verkafólk hafi
naumast verið í stakk búið til
að standa í. Æskilegt hafi ver-
ið að lyfta launum hinna verst
settu meir en gert var. Það
hafi þó tekizt, sem ekki sé dag-
legt brauð í kjarasamningum
hér á landi, að mæla hinum
verst settu hlutfallslega meiri
leiðréttingu en betur settum.
Samningurinn feli í sér 10%
hækkun tekjutryggingar og
5% almenna hækkun, eða
15,5% hækkun hjá láglauna-
fólki.
Varaformaður VMSÍ sagði
konur fjölmennastar í lægstu
launaflokkunum, sem fái hlut-
faílslega mesta hækkun. Það
hafi því verið stigið skref í átt
til launajöfnunar milli kynja.
Rangt sé að halda hinu gagn-
stæða fram, eins og gert hafi
verið.
í viðræðum við stjórnvöld
bentu fulltrúar VSÍ á lækkun
niðurgreiðslna á vöruverði og
fulltrúar ASÍ á lækkun út-
flutningsbóta á búvöru sem
leið til að fjármagna hliðar-
ráðstafanir stjórnvalda í
framhaldi af almennum
vinnumarkaðssamningum.
Það kom fram í utandagskrár-
umræðu á Alþingi, hjá
varaformanni VMSÍ, að kann-
að hefði verið, hver áhrif það
hefði ef hluta núverandi
niðurgreiðslna verði varið í
þessu skyni. Til grundvallar
hafi verið lagður neyzlugrund-
völlur frá 1978/1979 og miðað
við að !4 af kostnaði við niður-
greiðslur gengi til þessara ráð-
stafana. Niðurstöður hefðu
m.a. verið þessar:
• Einstætt foreldri með 150
þúsund króna tekjur á sl. ári
fengi í sinn hlut 25.800 krónur,
þ.e. 2.150 krónur á mánuði, en
tapaði 167 krónum á mánuði í
niðurgreiðslum.
• Foreldri með tvö börn en
sömu tekjur fengi í sinn hlut
4.300 krónur á mánuði en tap-
aði í niðurgreiðslum 392 krón-
um.
• Einstætt foreldri með þrjú
börn fengi 6.450 kr. á mánuði
en missti 375 krónur í niður-
greiðslu vöruverðs.
„Þetta eru dæmi sem við
teljum ástæðu til að skoða,“
sagði varaformaður VMSÍ, „þó
við höfum ekki lagt þessa leið
til.“
Rétt er að deila má um,
hvort tryggingabætur, eins og
hér koma inn í kjaradæmið,
séu niðurgreiðslur launa eða
falli undir aðra skilgreiningu.
Hinsvegar verður naumast um
það deilt að slíkar bætur, sem
lengi hafa viðgengist, eiga í
senn að tryggja lágmarksaf-
komu í mannúðarþjóðfélagi og
jafna lífskjör. Tryggingabæt-
ur eru að hluta til tilfærsla
fjármuna og að hluta til
keyptur réttur; fólk á vinnu-
aldri greiðir samfélaginu fjár-
muni, sem það fær aftur til
baka þegar sjúkdómar eða ald-
ur bægir því frá daglegum
störfum.
Þeir samningar, sem nú
hafa tekizt milli ASÍ og VSÍ,
teygja tær út fyrir flesta fjár-
hagsramma, sem efnahagsleg-
ar staðreyndir setja þjóðar-
búskapnum. Ráðgerð launa-
þróun er nokkuð á skjön við
þróun þjóðartekna, sem rýrna
nú þriðja árið í röð. Þorskafli
verður helmingi minni 1984 en
hann var fyrir aðeins tveimur
árum. Verð sjávarafurða fer
heldur lækkandi. Auk þess
gleypir erlend skuldasöfnun,
sem hefur eyrnamark fyrrum
ráðherra Alþýðubandalags,
fjórðung útflutningstekna á
líðandi stund og í næstu fram-
tíð, sem þrengir kjararamma
almennings ekki svo lítið.
Þjóðartekjur, sem lífskjörum
ráða í landinu, væru og meiri í
dag og meira svigrúm til
kjarabóta, ef ekki hefðu glat-
ast fimm og hálft ár, í höndum
fyrrv. iðnaðarráðherra Al-
þýðubandalags, við undirbún-
ing þess að breyta orku fall-
vatna í störf, verðmæti og
grjótharðan gjaldeyri.
Engu að síður telja forystu-
menn ríkisstjórnarinnar að
gerðir samningar skekki ekki
efnahagsmarkmið ríkisstjórn-
arinnar að ráði. Hjöðnun verð-
bólgu verði að vísu eilítið hæg-
ari fyrir vikið, en ekki svo að
þjóðarskútuna hrekji af leið.
Standizt þær fullyrðingar
verður að telja þessa samn-
inga þjóna heildarhagsmun-
um. Það veltur á öllu að það
takizt að halda vinnufrið í
landinu, við erfiðar aðstæður,
og búa þann veg um hnúta, að
við getum unnið okkur upp úr
öldudalnum, þrátt fyrir verð-
bólguarfleifð og áföll í efna-
hagslífi, einkum sjávarútvegi.
Stefna núverandi ríkis-
stjórnar hefur um flest gefið
góða raun: Verðbólgan hefur
hjaðnað jafnt og þétt, vextir
lækkað umtalsvert, viðskipta-
halli er nær úr sögunni. Sjáv-
arútvegsdæmið hefur hinsveg-
ar aukið á vandann, og það
ekki svo lítið. Það gerir það
hinsvegar enn nauðsynlegra
að halda fast við þá stefnu
sem stjórnarflokkarnir hafa
markað. Hinn kosturinn er Al-
þýðubandalagið og óðaverð-
bólgan, með tilheyrandi upp-
streymi verðlags, vaxta-vöxt-
um, skuldasöfnun og kaldakoli
atvinnulífs.
Ef viðreisnarstefna stjórn-
valda verður brotin á bak aft-
ur, sem vonandi verður ekki,
er sú leið ein til, að vísa því
vali til þjóðarinnar í almenn-
um kosningum, hvort hún vilji
hverfa aftur til verðbólguára
Alþýðubandalagsins eða
ganga enn á brattann um sinn
— að tindi nýrrar velmegunar.
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. FEBRÚAR 1984 25
Gömul rykug bók dregin fram
úr bókaskápnum. Tilefnin þrjú:
Fyrst norski njósnarinn Arne
Treholt og allar vangavelturnar
um hvað í ósköpunum fengi ung-
an að því er virtist hugsjónapóli-
tíkus og vel launaðan embættis-
mann til að svíkja þjóð sína og
hafa þann metnað mestan að
gera land sitt berskjaldaða og
auðunna bráð. Einkum furða yfir
hve lítilfjörlegur verknaðurinn
virtist í huga friðarflytjandans
norska Evu Norlands — sem þó
virðist nægilega fullorðin til að
muna sjálf hvernig kvislingar
norskir léku landa hennar — er
hún í sjónvarpi og kvennahópi
um friðarmál sagði að alls staðar
væri til veiklynt fólk og við hefð-
um alltaf vitað að til væru njósn-
arar. Ekki sérstök ástæða til að
kippa sér upp við það. í annan
stað eru einmitt um þessar
mundir uppi miklar umræður um
það hvort æskilegt sé að efla ís-
landssögukennslu í skólum til að
auka skilning á þessari þjóð, trú
á landið og menningu þess og er
bryddað á að slík innræting sé af
hinu vonda. 1 þriðja lagi er árið
1984 og minnir á hinn forspáa og
glöggskyggna rithöfund George
Orwell og aðvaranir hans til
þjóða heims. Þetta rann saman í
hugskotinu og minnti á grein eft-
ir Orwell frá árinu 1945 undir
nafninu Notes on Nationalism.
Því miður er ekki rúm fyrir nema
glefsur úr henni.
Orwell byrjar á að vísa til
hugsanavenju, sem hefur áhrif á
hugsanamyndun um næstum
hvað sem er, en hefur ekki einu
sinni hlotið nafn: „Nærtækasta
nafnið er nationalismi (þjóðern-
isstefna). En svo sem bráðlega
kemur í ljós, þá nota ég það ekki
nákvæmlega í hefðbundinni
merkingu, þó ekki væri af öðru
en því að hughrifin sem ég er að
tala um tengjast ekki endilega
því sem nefnt er þjóð — þ.e.
ákveðnum kynþætti eða land-
fræðilegu svæði. Þau geta tengst
kirkju eða stétt eða einfaldlega
verið andstæð einhverju og hafa
þá enga þörf fyrir jákvæðan
trúnað við eitt eða neitt. Með
nationalisma á ég fyrst og fremst
við þann sið að gera ráð fyrir að
hægt sé að tegundagreina mann-
eskjur eins og skordýr og að
merkja milljóna eða tugmilljóna
manna hópa „góður" eða „vond-
ur“. í öðru lagi og það er mun
mikilvægara á ég við þá venju að
samsama sig einum hópi, setja
hann ofar góðu og vondu og við-
urkenna þá eina skyldu að vinna
að framgangi hans. National-
isma má ekki rugla saman við
patriotisma (þjóðrækni).
Merking beggja orðanna er
venjulega svo óljós að allar skil-
greiningar eru gagnrýni undir-
orpnar, en gera verður greinar-
mun á þessu tvennu, þar sem um
ólíkar og jafnvel andstæðar
hugmyndir er að ræða. Með
„patriotisma" á ég við hollustu
við ákveðinn stað og ákveðinn
lífsmáta, sem maður trúir að sé
sá besti í heiminum en hefur
engan áhuga á að neyða upp á
aðra. Patriotismi er í eðli sínu
varnarstefna, bæði menningar-
lega og á hernaðarsviðinu. Nat-
ionalismi er aftur á móti óað-
skiljanlegur valdafíkn. Stöðugt
markmið hvers þjóðernissinna
(nationalista) er að tryggja meiri
völd og aukið álit, ekki sjálfum
sér til handa heldur þjóðinni eða
hópnumsem hann hefur kosið að
sökkva sinni eigin sjálfsmynd í.“
Seinna segir hann að national-
ismi tákni ekki endilega hollustu
við stjórn eða land, enn síður
hollustu við sína eigin þjóð og
ekki einu sinni skilyrði að eining-
in sem maður bindur hollustu við
sé í raun til.
„Þegar ég hefi gefið þessa
skilgreiningu á nationaiisma,
held ég að verði að viðurkennast
að þessi hugsunarháttur, sem ég
er að tala um, er útbreiddur með-
al ensku menntastéttarinnar og
útbreiddari þar en meðal fólks
almennt. Fyrir þá sem eru til-
finningalega á kafi í nútíma póli-
tík, eru viss mál orðin svo smituð
af tillitssemi við áhrifaviðhorf að
ómenguð skynsamleg lausn er al-
veg útilokuð ... “ segir hann. „í
þessari ritgerð er ég aðallega að
fjalla um viðbrögð menntamann-
anna, en í þeirra hópi er jingo-
ismi (þjóðernishroki) og patriot-
ismi ( þjóðrækni) upp á gamla
mátann næstum dauð, þó eitt-
hvað virðist aðeins vera farið að
bóla á slíku aftur. Varla þarf að
taka fram að ríkjandi form nat-
ionalisma meðal menntamanna
er kommúnisminn -- og heitið þá
notað í víðri merkingu og nær
ekki bara yfir meðlimi kommún-
istaflokksins heldur meðreið-
arsveina og almennt Sovétaðdá-
endur. í mínum augum er komm-
únisti hér maður sem lítur til
Sovétríkja sem móðurlands og
telur skyldu sína að bera blak af
sósíalistastefnu Rússa og stuðla
að framgangi hennar hvað sem
það kostar. Ekki skortir fólk af
þeirri gerð í Englandi í dag og
áhrif eru mjög mikil, bein og
óbein."
Þetta skrifar Orwell árið 1945,
sá glöggskyggni maður á undir-
tóna þjóðfélaganna. Hvað kom
ekki í ljós eftir hans dag?
Menntamannahópurinn sem
hann svo lýsti í Bretlandi var
gegnsýrður njósnurum fyrir Sov-
étríkin. Sá fyrsti, McLean, stakk
af með vini sínum til Moskvu
1951, Philby 1963, Anthony Blunt
entist til 1978 sem njósnari fyrir
KGB og fullvíst talið að Hollis
hafi stundað njósnir fyrir Sov-
étríkin fram í andlátið. Úr
menntamannahópum með sams-
konar viðhorf í öðrum löndum
hafa svo líka t.d. komið kana-
díska moldvarpan Hugh George
Hambleton, sem njósnaði innan
NATO fyrir KGB 1954 til 1982,
og njósnafélagar hans, Wenn-
erström ofursti og Guiaume, er
grófu undan sænsku og þýzku
stjórninni fyrir Sovétríkin. Þeir
höfðu það hluterk að hafa áhrif á
ákvarðanatöku stjórna sinna og
gerðu það, Wennerström í Kúbu-
deilunni og Guiaume á kanslar-
ann Willy Brandt, alveg eins og
Arne Treholt sem sat beggja
megin við samningaborðið í
samningum Norðmanna við
Rússa. Allir þrír límdu sig við
stjórnir landa sinna. Hugleið-
ingar Orwells löngu látins eru
býsna fróðlegar í ljósi þess sem
hefur gerst síðan og er að gerast
enn, þegar maður veltir fyrir sér
hvaða þættir og hvaða viðhorf
Arne Treholts eru iíkleg
til að hafa rekið hann í fang
Sovétmanna og ekki hindrað að
hann sviki Iand sitt.
Hlustum aðeins meira á
Orwell, þar sem hann fjallar um
yfirfærðan nationalisma: „Síð-
ustu 50—100 árin hefur yfirfærð-
ur nationalismi verið algengt
fyrirbrigði meðal bókmennta- og
menntamanna (literary intell-
ectuals). Með Lafcadio Hearne
var umbreytingin yfir á Japan,
með Carlyle og mörgum sam-
tímamönnum hans yfir á Þýska-
land og á okkar tímum venjulega
yfir á Sovétríkin ... National-
isminn lætur ekki aðeins vera að
fordæma hryðjuverk sem hans
hlið fremur, en hefur einstæðan
hæfileika til að frétta ekkert af
þeim. í 6 ár tókst aðdáendum
Hitlers í Englandi að frétta ekk-
ert um tiiveru Dachau og Buch-
enwalds. Og þeir sem hæst for-
dæmdu þýsku útrýmingarbúð-
irnar, voru alveg óvitandi eða
mjög óljóst vitandi um að það
væru einnig slíkar búðir í Rúss-
landi.“ Hér skjótast upp í hugann
orð ágæts kollega á íslensku
blaði, sem sagði við mig: „Við er-
um hættir að verja Vietnam. Þú
hefur ekki í mörg ár heyrt okkur
verja það sem þar er að gerast."
Og það er alveg rétt. Þeir hættu
að vita af landinu þegar nýir
„betri“ skúrkar tóku þar að hrjá
fólkið. Eða eins og haft er eftir
Jóni G. Sólnes í heita pottinum á
Akureyri í skopsagnabókinni
Krydd í tilveruna: „Getið þið sagt
mér hvers vegna skrif Þjóðvilj-
ans um innrásina í Afganistan
snúast eingöngu um þátttöku
Bandaríkjanna í Vietnam-stríð-
inu?“
i Reykjavíkurbréf
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Laugardagur 25. febrúar
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦<
Agnar Kl. Jónsson
Nú í vikunni var Agnar Kl.
Jónsson, fyrrum sendiherra, bor-
inn til grafar frá Dómkirkjunni í
Reykjavík. Með honum er genginn
einn þeirra embættismanna sem
af mestum trúnaði hafa starfað í
þágu íslenska lýðveldisins í tæp-
lega 40 ára sögu þess. í ræðu séra
Hjalta Guðmundssonar við útför-
ina kom fram að Agnar Kl. Jóns-
son hefði verið fyrsti embættis-
maðurinn sem Sveinn Björnsson,
forseti íslands, skipaði eftir að
lýðveldi var stofnað 17. júní 1944,
en þá hafði Agnar bæði starfað á
vegum danskra og íslenskra
stjórnvalda um nokkurt skeið og
var skrifstofustjóri í utanríkis-
ráðuneytinu í Reykjavík við lýð-
veldisstofnunina.
Embættisferill Agnars Kl. Jóns-
sonar í utanríkisþjónustunni er
glæsilegur og mun jafnan til hans
vitnað þegar leitað er fyrirmyndar
að því hvernig ráðuneytisstjóra og
sendiherra beri að gegna skyldu-
störfum sínum. Þeir sem kynntust
Agnari Kl. Jónssyni og hans
glæsilegu og mætu eiginkonu,
Olöfu Bjarnadóttur, og nutu gest-
risni þeirra, geyma með sér gleði-
legar minningar. Frásagnargleði
Agnars Kl. Jónssonar var mikil,
þekkingin víðtæk og hann lagði
jafnan gott eitt til mála.
Samhliða erilsömum embættis-
störfum sem í utanríkisþjónust-
unni þarf að sinna frá morgni og
oft og tíðum fram á nótt lagði
Agnar KI. Jónsson rækt við rit- og
fræðistörf. Lögfræðingatalið er til
marks um það, en mesta afrek
hans á þessu sviði er Stjórnarráð
íslands 1904-1964, saga stjórnar-
ráðsins sem er í senn yfirlit yfir
stjórnmálasöguna frá því að
Hannes Hafstein varð ráðherra
1904 og næstu sextíu ár. Einar
Laxness, formaður Sögufélagsins,
sagði um þetta rit í minningar-
grein: „Stjórnarráðssaga Agnars
Klemens er mikið stórvirki og al-
gert undirstöðurit um sögu ís-
lands á 20. öld, og höfundur vand-
aður fræðimaður, sem gjörþekkir
þann efnivið sem hann fjallaði
Hlutverk emb-
ættismannsins
Um leið og tekið er undir þessi
orð Einars Laxness skal áréttað
að enginn sem tekur sér fyrir
hendur að rannsaka eða rita um
sögu íslands á þeim 60 árum sem
rit Agnars Klemens spannar getur
fram hjá því gengið, svo ómetan-
leg heimild er það og vandvirknis-
lega unnið. í formála segist Agnar
Kl. Jónsson hafa verið nærri fimm
ár að semja ritið „vegna þess að
allt starf við það hefur verið utan
míns reglulega starfstíma", eins
og hann orðar það. Mörgum með-
almanninum hefði þótt nóg að
geta lokið verkinu á fimm árum á
„reglulegum starfstíma". Agnari
Kl. Jónssyni féll aldrei verk úr
hendi segja þeir sem best þekktu
hann og staðfestir ritun Stjórnar-
ráðssögunnar það.
í þessu mikla tveggja binda rit-
verki setur höfundurinn sér ekki
þröngar skorður heldur rifjar allt
upp sem hann telur gefa mynd af
starfinu í stjórnarráðinu og lýsir
því jafnframt hverjar hann telur
skyldur embættismanna. Um störf
ráðuneytisstjóra segir Agnar Kl.
Jónsson meðal annars:
„Ráðuneytisstjórar eru nánustu
samstarfsmenn ráðherranna í
Stjórnarráðinu. Þeir vekja athygli
ráðherranna á þeim málum, sem
berast ráðuneytinu, ef þau berast
ekki ráðherrunum sjálfum, ræða
þau við ráðherra, afla frekari upp-
lýsinga og gera tillögur um svör og
aðrar afgreiðslur. Að sjálfsögðu
ákveða svo ráðherrarnir, hvað
gera skuli. Þá reyna ráðuneytis-
stjórarnir að létta undir störfin
með ráðherrum á margvíslegan
hátt og ekki síst t.d. með því að
tala við menn fyrir þeirra hönd.
Ráðherrarnir eru oft störfum
hlaðnir, er alveg eins hægt að
ræða málsatvik við ráðuneytis-
stjóra, enda þarf ekki að efast um,
að þeir skýri ráðherrunum frá
samtölunum samviskusamlega
alltaf þegar ástæða er til og þess
er óskað. Það er mjög útbreiddur
misskilningur hjá mörgum, að það
þurfi endilega að tala við ráð-
herra, og oft eru þeir því ónáðaðir
með smávægilegum málefnum,
sem geta fengið jafngóða af-
greiðslu, þótt aöeins hafi verið tal-
að við ráðuneytisstjóra."
Hér lýsir Agnar Kl. Jónsson á
greinargóðan hátt hlutverki æðstu
embættismanna í ráðuneytum og
þeim sem handgengnastir eru
ráðherrum.
Pólitískir
embættismenn
Sama árið og Stjórnarráðssag-
an kom út, 1969, voru samþykkt ný
lög um Stjórnarráð íslands þar
sem meðal annars var farið inn á
þá braut að heimila ráðherrum að
ráða til sín aðstoðarmenn sem
störfuðu með þeim jafn lengi og
þeir sætu í embættum en sneru
sér síðan að öðrum störfum. Af
ásettu ráði voru ákvæðin um hina
nýju pólitísku starfsmenn í ráðu-
neytunum óljós, því að talið var að
um tilraun væri að ræða. Ef borin
er saman lýsing Agnars Kl. Jóns-
sonar á starfssviði ráðuneytis-
stjóra og þau verkefni sem hljóta
að koma til kasta aðstoðarmanna
ráðherra ætti engan að undra þótt
þar gæti komið til árekstra.
Lögfræðingafélag íslands, en í
því var Agnar Kl. Jónsson heið-
ursfélagi, efndi á dögunum til
fundar um tillögur að nýjum lög-
um um Stjórnarráð íslands, sem
svokölluð stjórnkerfisnefnd hefur
samið og forsætisráðherra kynnti
á blaðamannafundi fyrir jól. í
ræðu Sveinbjörns Dagfinnssonar,
ráðuneytisstjóra í landbúnaðar-
ráðuneytinu, á fundinum kom
fram að frá 1969 hafa 50 ráðherr-
ar setið við störf í stjórnarráðinu
og 26 aðstoðarmenn þeirra.
Þeir embættismenn sem til
máls tóku á þessum fundi töldu
ekkert óeðlilegt við það að með
ráðherrum kæmu pólitískir að-
stoðarmenn inn í ráðuneyti. Hins
vegar andmæltu þeir hugmyndum
stjórnkerfisnefndar um að í stað
ráðuneytisstjóra færu ráðherra-
ritarar, eins og nefndin vill að að-
stoðarmennirnir heiti, með æðstu
stjórn í ráðuneytunum í umboði
ráðherra. Full ástæða er til að
taka undir þessi andmæli. Þótt
ráðherra hafi síðasta orðið um
Umræður um veitingu embætta
bankastjóra hafa hnigið í þá átt
manna á meðal að óeðlilegt sé að
stjórnmálamenn ráði þar miklu og
er þá væntanlega átt við aðra
stjórnmálamenn en sitja í banka-
ráðunum. Sýnast þeir hafa átt
undir högg að sækja sem halda því
fram að bankakerfið eigi ekki að
endurnýja sig sjálft innan frá, ef
svo má að orði komast, heldur sé
bæði sjálfsagt og eðlilegt að ráða
hæfa menn utan þess í æðstu stöð-
ur, sækist þeir eftir þeim. Með
hliðsjón af því sem hefur verið að
gerast í Búnaðarbankanum mætti
ætla að það væri í andstöðu við
tíðarandann að leggja til að vald
embættismanna í stjórnarráðinu
yrði minnkað með því að auka
pólitísk ítök þar eins og stjórn-
kerfisnefnd leggur til að gert
verði.
Til þess að menn átti sig á þeim
sjónarmiðum sem þarna er um að
ræða væri æskilegt að meiri um-
ræður yrðu um hugmyndir stjórn-
kerfisnefndar á opinberum vett-
vangi. Það er brýnt að rifjaðar séu
upp ýmsar meginforsendur sem
liggja til grundvallar í stjórnkerf-
inu eins og það er núna. Það er
ekki nóg að athyglin beinist að
nýjungunum þeirra vegna því að
alls ekki er víst að gömlu reglurn-
ar séu úr sér gengnar þegar betur
er að gáð.
Hlutur kvenna
í Stjórnarráðssögu Agnars Kl.
Jónssonar stendur þetta meðal
annars:
„Alllengi framan af voru karl-
menn eingöngu starfandi í Stjórn-
arráðinu við skrifarastörf, og það
var ekki fyrr en haustið 1920, að
fyrsta konan var ráðin þar til
starfa. Var það Inga Magnúsdótt-
ir, löggiltur skjalaþýðandi og
dómtúlkur, sem ráðin var í dóms-
og kirkjumáladeild. Enda þótt
nokkuð væri þá farið að tíðkast, að
kvenfólk væri ráðið til starfa á
skrifstofum í Reykjavík, hefur
ráðning Ingu Magnúsdóttur þótt
það miklum tíðindum sæta, að
hennar er sérstaklega getið í
Morgunblaðinu. Þar segir svo hinn
8. október 1920: „Kvenmaður er nú
komin í I. skrifstofu Stjórnarráðs-
ins sem aðstoðarkona. Er henni
ætlað aðallega að skrifa á ritvél."
Stóð svo til ársins 1927, en þá réð-
ust tvær stúlkur til Stjórnarráðs-
ins til vélritunarstarfa, þær Sig-
ríður Thoroddsen i fjármálaráðu-
neytið og ólöf Sveinbjörnsson í at-
vinnu- og samgönguráðuneyt-
ið...“
Frétt Morgunblaðsins um ráðn-
ingu Ingu Magnúsdóttur frá 8.
október 1920 væri líklega talin
brot á jafnréttislögunum af sum-
um núna, að minnsta kosti anda
þeirra, svo ekki sé meira sagt.
Bréfritari leitaði upplýsinga um
það, hvað margar konur vinna nú í
stjórnarráðinu, en fékk þau svör
bæði hjá Jafnréttisráði og launa-
deild fjármálaráðuneytisins, að
upplýsingar um það lægju ekki á
lausu nema eftir talningu sem
ekki hefur farið fram.
Á þeim áttatíu árum sem nú eru
liðin frá því að Stjórnarráð ís-
lands var stofnað hafa aðeins tvær
konur gegnt ráðherraembættum,
báðar úr Sjálfstæðisflokki: Auður
Auðuns, dóms- og kirkjumálaráð-
herra, í tæpt ár frá haustinu 1970,
og Ragnhildur Helgadóttir,
menntamálaráðherra. Engin kona
hefur orðið ráðuneytisstjóri, en að
minnsta kosti fjórar aðstoðar-
menn ráðherra, þar af tvær með
ráðherrum í núverandi stjórn, Sól-
rún Jensdóttir, aðstoðarmaður
menntamálaráðherra, og Helga
Jónsdóttir, aðstoðarmaður forsæt-
isráðherra. Engin íslensk kona
hefur orðið sendiherra. En þegar
rætt er um frama íslenskra
kvenna í stjórnkerfinu má auðvit-
að ekki gleyma því að frú Vigdís
Finnbogadóttir hefur verið kjörin
í hið æðsta þeirra, embætti for-
seta Islands, og gefur nú kost á sér
til endurkjörs.
pólitíska stjórn innan ráðuneyt-
anna. Kom þetta fram í máli Ei-
ríks Tómassonar, formanns
nefndarinnar, á fundi Lögfræð-
ingafélagsins. En á það var einnig
bent að nefndin hefði ekki stigið
skrefið til fulls að þessu leyti með
þeim tillögum sem nú hafa verið
lagðar fram og ekki sé unnt að
meta áhrif þeirra fyrr en fyrir
liggi hugmyndir um nýja reglu-
gerð um Stjórnarráð íslands þar
Morgunblaðið/ Sigurgeir Jónasson.
sem viðfangsefnin séu skilgreind
og í ljós komi hvaða mál nefndin
vill að séu til meðferðar i ráðu-
neytum og hver eigi heima í opin-
berum stofnunum. Sé það vilji
nefndarinnar að ráðuneytin breyt-
ist í einskonar skrifstofur ráð-
herranna og afgreiðslumál færist
til stofnana er verið að stíga mun
stærra skref en lýst er í tillögum
nefndarinnar um ný lög um
stjórnarráðið.
niðurstöðu mála í ráðuneytum er
ekki þar með sagt að dagleg stjórn
þeirra yrði betri í höndum póli-
tísks embættismanns ráðherrans
en ráðuneytisstjóra sem sinna á
störfum sínum af þeirri vand-
virkni sem lýst er í Stjórnarráðs-
sögunni. Hinu ber að fagna sem
nefndin leggur til að embættis-
menn í ráðuneytum séu ekki ævi-
ráðnir til setu í sama stól, heldur
sé einskonar hringekja í gangi í
stjornkerfinu þannig að menn
færist á milli embætta.
Meiri pólitík í
stjórnarrádid?
Ljóst er af hugmyndum stjórn-
kerfisnefndar að hún vill auka
virkni í stjórnarráðinu og telur að
besta leiðin til þess sé að auka
Loðnufrysting í Fiskiðjunni Vestmannaoyjum.