Morgunblaðið - 10.03.1984, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 10. MARZ 1984 13
Orð í
— eftir Hákon Bjamaxm
Hugvekja Valdimars Kristins-
sonar í Morgunblaðinu 11. febrúar
um að losa „land.iám Ingólfs"
undan sauðbeit var mjög þörf.
Hann bendir á, að á þessu
landsvæði búi nú rösklega 60%
þjóðarinnar, og því standi ekki á
sama, hversu farið sé með land-
gæðin. Fram á þessa stundu hafa
bæði bændur og búleysingjar not-
að allt land, sem ekki er varið
rammgerðum girðingum, til beitar
fyrir sauðfé og hross eftir eigin
geðþótta og átölulaust. Engar
hömlur hafa verið á því, hve
margt af búpeningi er sett í lönd-
in. Samt er það öllum ljóst, að út-
hagi er þrautbeittur, langt um-
fram það sem plöntuþekjan þolir.
Ástandið er ekki til að státa af.
Þar sem allt að tveir þriðju allra
landsmanna búa á þrem hundruð-
ustu af öllu flatarmáli landsins er
öllum óvörðum gróðri stefnt til
tortímingar.
Þessu til áréttingar má tilfæra
ýmislegt, sem sagt er um ástand
gróðurs á þessu landshorni. í bók-
inni Landgræðsluáætlun 1974-
1978, sem gefin var út í sambandi
við það mikla átak er átti að verða
í gróðurverndarmálum og upp-
græðslu lands í tilefni 1100 ára
byggðar (og rányrkju) á íslandi.
Upplýsingar þessar eru 10—12 ára
gamlar.
Um Gullbringusýslu segir m.a.:
„Nokkur gróðureyðing er af völd-
um uppblásturs, einkum í
Hólmsheiði, suður og austur af
Vífilsfelli og í heimalandi Krísu-
víkur." Um beitarþunga segir svo:
„Sumsstaðar er hann nánast eng-
inn, en á öðrum svæðum er um
tíma
talsverða ofbeit að ræða. Er þar
einkum um að ræða Grindavík-
urhrepp, Vatnsleysustrandar-
hrepp, Hafnarhrepp, land Hafnar-
fjarðar í Krísuvík og Almenning-
inn.“ Þessir hreppar og lönd taka
yfir nær alla sýsluna.
Kjósarsýsla virðist síst betur á
vegi stödd. Þar segir: „Gróður-
lendi sýslunnar verður í heild að
teljast ofsetið." Og síðar er tekið
fram: „Afleiðingar beitarþungans
koma fyrst og fremst fram í mik-
illi gróðurrýrnun."
Um þann hluta Árnessýslu,
Selvogs-, Ölfus-, Grafnings- og
Þingvallahreppa, sem taldir eru
innan landnáms Ingólfs, segir
m.a.: „Á vissum stöðum á láglendi,
einkum í Grafningi og Ölfusi" ...
er mikil gróðurrýrnun. Ennfremur
er fram tekið: „Skógarleifar eru
nokkrar á svæðinu, einkum í
Grafningi og Þingvallasveit, og
hefur gróska þeirra vaxið nokkuð
við friðun. (Þingvellir — Haga-
vík). Annarsstaðar láta þær á sjá,
einkum þar sem beitarálag er
mest í Grafningi." Þá er tekið
fram, að beitarlönd þessara sveita
séu fullsetin og þar muni gróður-
eyðing eiga sér stað.
Ekki er liðinn nema röskur ára-
tugur frá því að þessar gróðurlýs-
ingar voru saman teknar. En hvað
skyldi hafa áunnist síðan f gróð-
urvernd og uppgræðslu, og hvað
um beitarálagið?
Nokkur hundruð hektarar lands
hafa verið girtir og friðaðir í
Hólmsheiði og suður og upp af
Hafnarfirði með styrk frá Skóg-
rækt ríkisins. Samanlagt munu
það vera um 400 hektarar. Mikið
af löndum þessum var örblásið,
einkum upp af Hafnarfirði, en sá
töluð
gróður, sem enn þraukaði, hefur
tekið góðum framförum. Þá var og
stækkuð girðing í landi Fossár í
Kjós. Um friðunargirðingar aust-
an heiða er mér ekki kunnugt, en á
Suðurnesjum hefur Landgræðslan
sáð grasfræi í töluverð svæði og
dreift áburði úr flugvél, en engar
skýrslur eru til um þetta, né held-
ur um árangur af því.
Allt eru þetta spor í rétta átt,
þótt þau hafi ekki verið stór. En
þegar lönd eru tekin til friðunar
minnkar bithagi að sama skapi, og
ef tekið væri tillit til allra afgirtra
sumarbústaðalanda hlýtur útbeit-
arlandið að hafa minnkað þó
nokkuð á undanförnum áratug.
En hvað segja skýrslur okkur
um beitarálgið. Samkvæmt þeim
voru 32.000 fjár á fóðrum í „land-
námi Ingólfs" árið 1971, en 1982
var það talið 26.000. Fækkunin,
6.000 fjár, er nær því öll í kringum
kaupstaðina. Að vísu fækkar í Ölf-
ushreppi en fjölgar að sama skapi
í Þingvallasveit og stendur nokk-
urnveginn í stað í Grafningi,
þeirri sveit, sem mest hefur látið á
sjá undan beitinni.
Álagið á heiðalöndin er því svip-
að og var að því er sauðbeit við
kemur, en það var talið óhólflegt
fyrir 10 árum.
Hér bætist þó eitt atriði við,
sem ómögulegt er að meta. Það er
hrossabeitin, sem nú er komin
langt fram úr öllu hófi. Skýrslur
um hrossaeign eru eins óábyggi-
legar og mest má verða, og væri til
einkis að treysta á þær. Hinsvegar
leynir sér ekki, ef menn beina at-
hygli sinni að því, að allur úthagi
austan og vestan Mosfells- og
Hellisheiðar er svo nauðbitinn á
Hákon Bjarnason
þegar lönd eru tekin
til fridunar minnkar bit-
hagi að sama skapi, og ef
tekið væri tillit til allra af-
girtra sumarbústadalanda
hlýtur útbeitarlandið að
hafa minnkað þó nokkuð
á undanförnum áratug-
um.“
hverju sumri, að lengra verður
varla komist.
Valdimar Kristinsson spyr að
því, hvaða ráð séu til að sporna við
frekari landeyðingu. Hann væntir
stuðnings frá samtökum bænda,
en bendir á og býst við því, að
bæði Náttúruverndarráð og Land-
vernd láti sig varða þessi mál.
Ég man ekki til þess, að Nátt-
úruverndarráð hafi nokkurntíma
lagt orð í belg um þessi mál, hvað
þá meira. Samt eru gróðurvernd-
armálin þýðingarmest og mikil-
verðust allra náttúruverndarmála
hér á landi að dómi flestra, segir
Valdimar í grein sinni með réttu.
Valdimar Kristinsson virðist
ekki hafa vitað af því, að í nóv-
ember í fyrra hélt Landvernd að-
alfund sinn hér í borg, og var hann
furðu fjölsóttur. Þar var einmitt
rætt um hvernig vernda mætti
groður og jarðveg í „landnámi
Ingólfs". Þótt vart yrði við öfga-
fullar skoðanir hjá einstökum
ræðumönnum var þetta mál rætt
af skynsemi og skilningi. Þeir
ræðumenn, sem voru talsmenn
bænda á þessum slóðum, lögðu
gott eitt til mála þar eð þeim var
landeyðingin jafn ljós og öðrum.
Páll Sigurðsson lögfræðingur og
dósent við Háskólann flutti mjög
greinargott erindi um þau fjöl-
mörgu atriði, sem upp kynnu að
koma við friðun heilla sveita eða
landshluta. Af máli hans varð
ljóst, að slíkt mál sem þetta yrði
að undirbúa mjög vandlega, enda
gæti friðun gróðurs og lands dreg-
ist úr hófi, ef menn geta ekki kom-
ið sér saman á skynsamlegan hátt.
Til eru þegar ótal lagagreinar um
verndun gróðurs og jarðvegs, en
þær hafa hingað til reynst hald-
litlar og nánast pappírsgagn eitt
þegar til kastanna kom.
I framhaldi þessa fundar og
hinna góðu undirtekta, sem málið
fékk, hefur stjórn Landverndar
ákveðið að efna til ráðstefnu um
meðferð lands í „landnámi Ing-
ólfs“ hinn 29. þessa mánaðar.
Þangað verður boðið fulltrúum frá
öllum sveitarstjórum, þingmönn-
um héraðanna og ýmsum öðrum
atkvæða- og áhugamönnum.
Vonandi verður slík ráðstefna
upphaf þess, að stöðvuð verði hin
óhóflega gróður- og jarðvegseyð-
ing, sem á sér stað umhverfis
þéttbýlasta hluta landsins.
Hákon Bjarnason
BÍLASÝNING
Mazda 1984
Laugardag frá kl. 10-4
Sýndar verða 1984 árgerðirnar af MAZDA 323, MAZDA
626 og M AZDA 929, sem nú kemur á markaðinn í nýju og
breyttu útliti og með fjölmörgum tæknilegum nýjungum.
Ennfremur sýnum við úrval af notuðum MAZDA bílum,
sem allir seljast með 6 mánaða ábyrgð.
KOMIÐ OG SKOÐIÐ ÞAÐ NÝJASTA
FRÁ MAZDA.
mmg
Mazoa
mazDa
BÍLABORG HF
Smiðshöfða 23 sími 812 99