Morgunblaðið - 30.03.1984, Side 27

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 30. MARZ 1984
27
Málvöndun:
Framburðarkennsla í íslenzku
„Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni aó hlutast til um aó í ríkisfjöl-
miólum og í grunnskólanámi verði stóraukin rækt lögð vió kennslu í fram-
burói íslenzkrar tungu og málvöndun svo að grundvöllur tungunnar raskist
ekki, en hann varðar meginþátt íslenzkrar menningar eins og varóveizla
tungunnar aó öóru leyti."
Þannig hljóðar tillaga til þin,
ályktunar sem Árni Johnsen (S,
og sex aðrir þingmenn úr fimm
þingflokkum lögðu fram á Alþingi
í gær.
í greinargerð með tillögunni
segir m.a.:
„í viðtölum við fjölmarga ís-
lenzkufræðinga á síðustu vikum
um framburð íslenzkrar tungu og
málvöndun almennt lögðu þeir all-
ir ríka áherzlu á hvílíkt stórmál
það væri, í orðsins fyllstu
merkingu, að stinga við fæti, snúa
vörn í sókn. Nokkrir sérfræðingar
töldu að íslenzk tunga væri orðin
svo brengluð, bæði í rit- og tal-
máli, að varla yrði unnt að hreinsa
hana nema með samstilltu átaki
og markvissu. Þá væri mögulegt
að snúa við blaðinu, og mætti ekki
undan dragast.
íslenzk tunga er dýrmætasti
fjársjóður okkar og greinir okkur
frá öllum öðrum þjóðum. Hún er
nátengd sjálfstæðisbaráttu okkar
og því er varðveizla hennar eitt
mikilvægasta þjóðræknismál
okkar. Hún er undirstaða sam-
hengis íslenzkrar menningar og
veitir okkur ómetanlega hlutdeild
í fornum arfi, enda getur sérhver
íslendingur lesið fornan texta án
erfiðleika. ísland byggðist vegna
þess að hluti Norðmanna vildi
ekki lúta ofbeldi. Þeir tóku með
sér út hingað dýrmæta tungu sína,
efldu hana og ræktuðu, meðan hún
dó austan hafs. Nú er hún kjöl-
festan í menningu okkar og bók-
menntirnar sá þáttur hennar sem
hæst hefur borið. Án þessara meg-
ineinkenna íslenzks þjóðernis er
vafamál hvort á okkur hefði verið
hlustað, til að mynda í landhelg-
isdeilum."
Ennfremur:
„Það er engu lifandi lagi líkt
hvernig þjóð okkar hefur misst
niður um sig í lestri og fram-
burði," sagði Baldur Jónsson dós-
ent í samtali við 1. flm. fyrir
skömmu. „Allar áherzlur eru að
brenglast, tónáherzlur og fleira og
þessar pestir fara eins og faraldur
um tunguna. Gott dæmi er orðið
faraldur, sem margir bera nú
fram sem faraldur í stað faraldur.
Við tölum hratt, óskýrt, með lat-
mæli og orðalagi og orðaforða sem
nær engu tali.“
Það er sorgleg og stórhættuleg
staðreynd að íslenzkan er nú æ
meir töluð með erlendum fram-
burði og framburðaráherzlum svo
að úr verður algert hrognamál.
Mest er þetta áberandi hjá ungu
fólki og stundum er ekki hægt að
skilja fyrr en í þriðju eða fjórðu
lotu hvað verið er að segja. En
þetta er þó einnig ótrúlega algengt
hjá fólki á ýmsum aldri."
Vitnað er í grein um Noregsferð
eftir Matthías Johannessen:
„En það sem íslendingi verður
þó helzt til umhugsunar á ferð um
Noreg er tungan, þessi framleng-
ing tilfinninga og hugsana for-
feðra okkar; þessi farvegur sam-
eiginlegra erfða og uppruna.
Það er mikilvægt fyrir Islend-
inga að ferðast um söguríkar
byggðir Skandinavíu og gera sér
grein fyrir forsendum tilveru
sinnar og þeim arfi sem ein kyn-
slóð hefur tekið við af annarri.
Það hefur eik, er af annarri skef-
ur, segir í Eddukvæðunum. Þannig
getum við einnig rifjað upp sögu
Olafs Tryggvasonar, sem stofnaði
Þrándheim, þegar við stöndum við
bryggjuhúsin við Nið og hugsum
til þeirra kirkjuhöfðingja sem
hingað sóttu púðrið í andleg
skothylki sín. í Björgvin getum við
barið Hákonarhöllina augum og
minnzt þess konungs sem reisti
hana og stjórnaði íslandi eftir
1262. Og svo getum við skroppið til
Lundar, Brima og Kaupinhafnar
og höfum þá komið til fimm höf-
uðborga íslands á einu bretti. í
Lundi stóð Jón Ögmundarson und-
ir grásvartri hvelfingu dómkirkj-
unnar og söng svo fagurlega að
erkibiskup leit aftur ásamt kór-
bræðrum til að sjá hvaða söngfugl
var kominn í þennan griðastað
katólskrar menningar og hafði
erkibiskup þó forboðið bræðrum
sínum að líta um öxl undir aftan-
söng á hverju sem gengi.
En mikilvægast er þó að sjá
svart á hvítu hvernig norrænt mál
hefur flosnað upp í þessum lönd-
um og breytzt á löngum tíma í
skrýtnar mállýzkur. Þó eimir eftir
af íslenzku sums staðar í Noregi,
sauirnir mínir, sagði norskur
bóndi við mig í Sogni. Tað veit ég
ekkji, sagði ung stúlka, þegar ég
spurði hvenær næsta ferja færi.
En kynni af málþróuninni á Norð-
urlöndum brýna og vekja okkur til
meðvitundar um þá skyldu að
standa vörð um tunguna því að án
hennar yrðum við íslendingar ekki
annað en rótlaus flökkuþjóð án
einkenna, forsendulaus í upplausn
og rótleysi samtímans."
Þá er vitnað í prófessor Matthí-
as Jónasson:
„Hér þarf að stinga við fótum.
Hér er þörf afturhvarfs. íslensku-
kennarar verða að snúa sér að
þeim mikilvægari verkefnum, sem
bíða þeirra. Stafsetningaræfingar
og skrifleg fullgreining ná aldrei
tilgangi sínum, meðan hljómfeg-
urð, myndauðgi og skýrleiki mælts
máls týnast og gleymast í skugga
þeirra. Ef við viljum innræta æsk-
unni málvöndun, bæði að hljómi,
orðavali og byggingu, þá verðum
við öllu framar að kenna henni að
tala málið skýrt og hreint, opna
eyru hennar fyrir hljómi og gerð
hins mælta máls, kenna henni að
þekkja og virða lögmál málfræð-
innar í hinum svíhvika straumi
þess. Hver ungiingur, sem lýkur
námi, á að kunna að orða hugsun
sína viðstöðulaust, tala með eðli-.
legum hraða svo hreint mál og
fagurt sem hann gæti ritað best,
tala með eðlilegum áherslum og
hreinum raddblæ." (245).
Þá segir próf. Matthías:
„Hugmynd mín er sú að stór-
aukin rækt verði lögð við kennslu
og þjálfun í mæltu máli, allt frá
þriðja eða fjórða ári grunnskóla.
Hún á að tengjást lestri, en tak-
markast þó engan veginn við
hann, enda fer meginhluti skóla-
kennslu fram á mæltu íslensku
máli. Eftir þrjú skólaár er allur
þorri barna orðinn sæmilega læs.
Þá ætti að hefjast nýr þjálfunar-
áfangi í áheyrilegum lestri og
framsögn og standa til loka
grunnskólans. Vissulega þarf að
kenna skýran og hljóðréttan
framburð allt frá upphafi skóla-
göngunnar og veitir hljóðaðferðin
við lestur góð tök á því. Samt
þurfa börn að hafa náð nokkurri
lestrarleikni áður en þeim er ætl-
andi að losa sig frá bókinni að því
marki, að lestur þeirra nálgist
hreim hins mælta máls.
Rangt væri að gera sér táivonir
um skjót umskipti, en með raun-
sæjum undirbúningi mætti þó ná
verulegum árangri. En hvað er
raunsær undirbúningur? Hér er
ekki rúm til að skýrgreina það, en
þó vil ég nefna tvö atriði. Kennar-
ar eru yfirleitt vel talandi, samt
þyrfti að halda með þeim sérstök
þjálfunarnámskeið. I öðru lagi
þyrfti að fella út úr námsskrá þýð-
ingarminna efni til að rýma til
fyrir aukinni móðurmálskennslu.
Það væri blindni að taka upp nýj-
ar námskröfur, að þeim óbreytt-
um, sem nú gilda."
Umsvif erlendra sendiráða:
Til athugunar
hvort setja eigi
reglur þar um
— sagði utanríkisráðherra á Alþingi í gær
Tvenn skattalög:
Skattprósenta
— skattfrádráttur vegna
þátttöku í atvinnurekstri
Nauðsynlegt er að fylgjast grannt
með stærð, aðstöðu og starfsemi
sendiráða, eins og alþjóðalög heim-
ila, sagði Geir Hallgrímsson, utan-
ríkisráðherra, er tillaga til þings-
ályktunar um takmörkun á umsvif-
um erlendra sendiráða kom til um-
ræðu á Alþingi í gær. Til athugunar
er í utanríkisráðuneyti, hvort setja
eigi reglur um mörk sendiráðsum-
svifa.
GEIR HALLGRÍMSSON, utan-
AIÞinGI
ríkisráðherra, sagði Vínarsamn-
ing um stjórnmálasamband ríkja
gera ráð fyrir tveimur leiðum í
þessu efni: 1) Gagnkvæmum
samningum um sendiráðsstarf-
semi, stærð og aðstöðu 2) Að
móttökuríki setti sendiráði annars
ríkis takmörk að þessu leyti. Víða
væru þó engar reglur um þessi
efni.
Utanríkisráðherra kvað Sovét-
ríkin hafa nokkra sérstöðu her,
bæði vegna fjölda erlendra starfs-
manna og húseignir (fimm að
tölu). Hann sagði það í athugun í
ráðuneyti hans, hvort setja ætti
reglur er takmörkuðu sendiráðs-
umsvif. Það væri ekki takmark í
sjálfu sér að fækka fólki í sendi-
ráðum, heldur að tryggja að starf-
semi þeirra sé ekki í andstöðu við
íslenzka hagsmuni.
HJÖRLEIFUR GUTTORMS-
SON (Abl.) sagði nífalt fleiri Sov-
étmenn í sendiráði þeirra hér en
íslenzkir sendiráðsmenn væru í
Moskvu. Þar að auki sættu hinir
síðarnefndu hvorutveggja: að vera
vísað til íbúðar í „gettóum" sendi-
ráðsfólks og ferðafjötrum. Sov-
étmenn ættu hér húseignir en ís-
lendingar geti ekki fengið eign-
arhald á húsnæði í Sovétríkjun-
um. Hann taldi sendiráð Banda-
ríkjann einnig of fjölmennt og að
setja ætti Bandaríkjamenn, sem
hingað vildu ferðast, undir
áskriftarreglur, varðandi vega-
bréf.
Utanríkisráðherra kvað umfang
samskipta við Bandaríkjamenn,
sem væru langstærstu kaupendur
útflutningsframleiðslu okkar,
samstarfsaðili íslands um varnar-
og öryggismál og mikilvirkir í
samskiptum við flugfélög, farm-
skip og ferðaiðnað, ekki hafa
óeðlilegt umfang í sendiráðstarf-
semi. Það þjónað heldur ekki
hagsmunum íslenzks ferðaiðnaðar
að koma hér p vegabréfshömlum
gagnvart Bandaríkjamönnum.
Mergurinn málsins væri að
tryggja íslenzka hagsmuni.
Alþingi samþykkti í gær tvenn
skattalög: 1) skattprósentu og 2) frá-
drátt frá skattskyldum tekjum
vegna fjárfestingar í atvinnurekstri.
Af fyrstu 170.000 króna tekju-
skattsstofni reiknast 23% tekju-
skattur, af næstu 170.000 krónum
32%, en af tekjuskattstofni yfir
340.000 reiknast 45%. Frá þeirri
fjárhæð skal síðan dreginn per-
sónuafsláttur, samkvæmt 68.
skattalagagrein. Sú fjárhæð sem
þann veg fæst telst tekjuskattur
ársins. — Tekjuskattur af þeim
tekjum barna, sem um ræðir í 2.
mgr. 65. greinar, skal vera 5% af
tekjuskattstofni og nýtur barn
ekki persónuafsláttar.
Persónuafsláttur sem um ræðir
í 1. mgr. 67. greinar skal vera kr.
29.500.
Tekjuskattur lögaðila, saman-
ber 2. grein, skal vera 51% af
tekj uskattsstof n i.
Önnur lög, sem samþykkt vóru,
fjalla um um frádrátt frá skatt-
skyldum tekjum vegna fjárfest-
ingar í atvinnurekstri í formi
stofnfjárreikninga, fjárfestingar í
hlutabréfum, starfsmannasjóðum
o.fl.
Ákvæði til bráðabirgða hljóðar
svo:
„Við álagningu tekjuskatts á ár-
unum 1984 og 1985, vegna tekna
áranna 1983 og 1984, skulu
skattskyldum aðilum skv. 1. mgr.
2. gr. heimil tillög í varasjóð í stað
tillaga til fjárfestingarsjóðs sam-
kvæmt 11. tölulið 31. greinar. Há-
mark varasjóðstillags þessara að-
ila skal vera 25% af þeirri fjárhæð
sem eftir stendur þegar frá tekj-
um skv. II. kafla hafa verið dregn-
ar þær fjárhæðir sem um ræðir í
1,—10. tölulið 31. greinar. Öll
ákvæði laga nr. 75/1981 varðandi
varasjóð skulu gilda varðandi
þessi varasjóðstillög unz varasjóði
hefur verið ráðstafað að fullu.
Nýtt tölublað Húsfreyjunnar
TÍMARITIÐ Ilúsfreyjan 1. tölublað
35. árg. er nú komið út og fjölbreytt
að vanda. Af efni blaðsins má nefna
að þar er viðtal við séra Karl Sigur-
björnsson um ferminguna. Kinnig er
rætt við tvö fermingarbörn um und-
irbúninginn.
Viðtal er við Dagnýju Helga-
dóttur arkitekt.
Þættir um matreiðslu eru tveir:
Ingibjörg Þórarinsdóttir gefur góð
ráð og birtir uppskriftir til að
undirbúa fermingarveisluna og
Vigdís Jónsdóttir gefur leiðbein-
ingar um hvaðeina er viðkemur
örbylgjuofnum.
Stefanía Magnúsdóttir gefur
leiðbeiningar um fallegar og fljót-
unnar peysur, einnig er mynd og
vinnuteikning af fallegum páska-
refli.
í blaðinu er að finna fréttir af
kvenfélögum og þingum, innlend-
um sem erlendum, auk ýmissa
annarra frétta.
Bandarísk kona, búsett í New
Jersey, skrifar dagbókina í þetta
sinn.
Síðast en ekki síst er heil opna í
blaðinu með yfirskriftinni „Láttu
þér líða vel“, og er þar ýmislegt
tekið til meðferðar sem verða má
til að bæta líðan og styrkja líkam-
ann.
Útgefandi Húsfreyjunnar er
Kvenfélagasamband lslands og er
skrifstofan á Hallveigarstöðum
við Túngötu.
*
Astralskur píanó-
leikari heldur tónleika
ÁSTRAI.SKI píanóleikarinn Roger
Woodward heldur tónleika á vegum
Tónlistarfélagsins í Austurbæjarbói
laugardaginn 31 mars kl. 14.
Roger Woodward er fæddur í
Ástralíu og hóf feril sinn er hann
var við nám hjá prófessor Zbigniev
Drzewieski í Varsjá. Um svipað leyti
hitti hann Arthur Rubinstein, sem
hældi honum á hvert reipi. Wood-
ward hélt sína fyrstu opinberu tón-
leika með Royal Philharmonic
Orchestra og hefur síðan ferðast
víða um Evrópulönd og Bandaríkin.
Á efnisskránni á laugardag eru ein-
göngu verk eftir Chopin. Miðar
verða seldir við innganginn.
(Frétutilkrnning)