Morgunblaðið - 30.03.1984, Qupperneq 34

»
34
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 30. MARZ 1984
Glaðningur vest-
firsks skipstjóra
Bókmenntír
Jóhann Hjálmarsson
ég lifði því lífi
sem hugur minn girntist
og blóð mitt svall
einsog brimgnýr í hafrót
er duttlúngar hugans
brugðu á leik
og tíminn var nýttur án visku
hempulausir únglíngar
með glópagull í vösum
á götum héraðsmóta
sáttir við daggarfallið
veglaust ráp um blindgötur
uns nóttin leiðir þá
yfir fallin lauf
1 Janus Hafsteinn Engilbertsson:
MISVÍSUN
Höfundur 1984.
í bókarkynningu skrifar eitt af
yngri ljóðskáldum okkar, Birgir
1 Svan, um Misvísun Janusar Haf-
] steins Engilbertssonar: „Ljóðin
gefa okkur innsýn í veröld þessa
fertuga sjósóknara og sanna svo
' ekki verður um villst að enn lifir
» ljóðið með þjóðinni."
' Janus Hafsteinn Engilbertsson
er vestfirskur skipstjóri. Hann
hefur safnað saman ljóðum eftir
sig í dálítið kver, snyrtilegt að
frágangi, og fengið Ásgeir Stef-
ánsson til að myndskreyta það.
Kverið sætir ekki miklum tíðind-
um, en er engu að síður með ljóð-
um sem vitna um eigin upplifun
og stundum ferskleika. Til dæmis
eftirfarandi ljóð.
ég byggði mér byrgi
úr efni líðandi stundar
söng þar um drauminn
svo taugarnar þöndust
hjarta mitt barðist í brjósti
einsog beljandi bumbur
í magnaðri bergmálshöll
ég varð vitur
mikill meiri mestur
þandi út brjóstið og æpti
á fjöllin er stóðu í fjarska
burtu frá mínum breiða vegi
þau stóðu kyrr
störðu og þögðu
uns brjóst mitt varð tómt
(lífsblekking)
Meiri árangri í ljóðrænni túlkun
nær þó Janus Hafsteinn í styttri
ljóðum:
(únglíngar)
Þegar á heildina er litið blasa
við margir sömu gallar og ein-
kenna bækur byrjenda: orðum er
raðað saman á tilviljunarkenndan
hátt, málbeiting er óöguð, ljóðin
ganga ekki alltaf upp nema les-
andi sé mjög góðviljaður og komi
til liðs við skáldið, horfi framhjá
því sem miður fer.
En það er einhver upprunalegur
tónn í ljóðum Janusar Hafsteins
og honum er gaman að kynnast.
Stundum er það næm skynjun
hversdagsins sem vekur athygli,
eitthvað mikilvægt að segja sof-
endum í landi:
það er kallað til fagnaðar
jötunn að koma úr djúpi
með útbreiddan faðminn
einhvers að vænta úr pokahornum
er gleður börn í fásinni
(glaðníngur)
Hressileg saga
Bókmenntir
Jenna Jensdóttir
Guðjón Sveinsson:
Kvöldstund með pabba. Lítil saga
handa börnum. Myndskreytt af
Árna Ingólfssyni.
Bókaforíag Odds Björnssonar.
Akureyri, 1983.
.Slrákurinn Karl Agnar er bráð-
um sex ára. Systir hans Guðrún er
rétt að byrja að ganga. Helstu
fréttir af henni í byrjun sögunnar
eru hvorki líkamlegt né andlegt
atgervi, heldur þessi óumflýjan-
lega úrgangsvinnsla líkamans,
sem fer ekki rétta boðleið í kopp
og kló. „Hún kúkar og pissar á
sig.“ Mamma er ein af þessum sál-
aráþjánar konum. Hún er heima-
vinnandi.
Pabbi er kennari — í skólanum
alla daga og kvöldin fara í stíla-
leiðréttingar eða sjónvarpsgláp.
En svo vænkast hagur mömmu.
Vinkona hennar er komin í frysti-
húsið til þess að salta síld og
mamma ræður sig þangað, án þess
að pabbi viti, en þó á þeim tíma
sem hann er heima, þ.e. á kvöldin.
Ekki getur amma hjálpáð, hún
er orðin „skrapatól". Tilhlökkun
mömmu er mikil, að rifja nú upp
gamla síldardaga. Karl Agnar
hrífst með henni og nú á pabbi
einskis úrkosta en taka að sér
börnin og heimilisstörfin.
Fyrsta starfskvöldinu hans er
lýst og það gengur aldeilis á ýmsu.
„Sjónvarpsvenjur" hans virðast
svo sterkar að hann getur ekki lát-
ið af þeim. Kúk og piss er há-
punktur kvöldsins — af því þá at-
ast sængurfötin út. Karl Agnar er
ekkert venjulegt barn í uppátækj-
um sínum kvöldið það. Ekki held-
ur í andanum, þegar athygli hans
beinist að tali forsætisráðherrans,
sem talar í sjónvarp um verðbólg-
una. Ekki heldur þegar hann
hringir út í bæ og þykist vera Eg-
ill Skallagrímsson.
Þótt vafasamt sé að pabbi hafi
áður lent í jafn erfiðri vinnu,
gengur þó allt stórslysalaust og
mamma er mjög ánægð, þegar
hún ræðir við Karl Ágnar að
morgni.
En nú kemur á daginn að vinur
Karls Agnars, Geiri, sem er að
vísu dálítið eldri, hefur staðið við
að salta með móður sinni kvöldið
áður. Og hvað nú?
Hressileg saga með góðu letri
fyrir yngstu lesendurna. En
myndirnar. Ég hélt að Einar Ás-
kell kæmi einhvers staðar við sögu
er ég skoðaði myndir, en svo er þó
ekki. Frágangur bókarinnar er
vandaður.
Sjónarhorn
Myndlíst
Bragi Ásgeirsson
„Sjónarhorn" nefnist listsýning
er ungur auglýsingahönnuður
Vilhjálmur G. Vilhjálmsson að nafni
hefur opnað í Listasafni ASÍ við
Grensásveg.
Heiti sýningarinnar er réttnefni
því að Vilhjálmur sækir myndefni
sín til afmarkaðra sjónarhorna
hlutveruleikans og þá oftast á höf-
uðborgarsvæðinu eða næsta ná-
grenni.
Myndhugsun hins unga manns
er skýr og rökrétt ásamt því að
skynhrifin eru opin og næm — i
myndum hans er lítið um til-
raunastarfsemi en því meir um
hrein og yfirveguð vinnubrögð.
Þessi vinnubrögð eru mjög í ætt
við það sem maður hefur séð til
Vilhjálms áður, er hann var í
skóla, en að viðbættum nýjum
áfanga, sem er listræn sýn á um-
hverfi sitt ásamt ánægjunni af að
uppgötva og upplifa náttúru-
stemmningar.
Einna hrifmestum árangri nær
Vilhjálmur er hann gerir röð
mynda af sama viðfangsefninu
eins og t.d. „Við Elliðaár" en allar
þær myndir (6) eru vel gerðar og
einfaldar. Hið sama má segja um
myndir listamannsins frá Viðey
sem eru einfaldar og markvissar.
Ég tel að bestu eiginleikar lista-
mannsins felist í næmi hans fyrir
kraftmiklum en einföldum and-
stæðum og tilfinningu fyrir ljós-
flæði litanna. Þetta kemur einnig
skýrt fram í myndum eins og „Við
Rauðavatn" (7), „Skálafell“ (8),
„Götunúmer" (19), „Vífilfell" (27),
„Tívolí K.höfn" (29) og „Viti“ (36).
Þessar myndir ásamt áðurnefnd-
um myndaröðum þykja mér skera
sig úr á sýningunni fyrir listræn
vinnubrögð — öguð og fáguð. Hér
kemur og fram að liturinn er
styrkur Vilhjálms og þó að hann
sé ágætur teiknari þá eru blý-
antsrissin ekki eins fersk og hinar
máluðu myndir — en vel geðjaðist
mér að módelmynd hans nr. 10 á
skrá. Gerandinn mætti vafalítið
hætta meiru í teikningunni, vera
dálítið grimmari við sjálfan sig
eins og maður segir. Þetta er at-
hyglisverð frumraun hjá Vil-
hjálmi G. Vilhjálmssyni og verður
fróðlegt að fylgjast með þróun
listar hans í framtíðinni.
Famelisjúrnalheim-
urinn endurvakinn
Kvíkmyndír
Ólafur M. Jóhannesson
Nafn á frummáli:
Kundskabens Træ.
Stjórn: Nils Malmros sem samdi
handrit ásamt Fred Uryer.
Myndataka: Jan Weincke.
Texti var þýddur að tilstuölan
Norræna þýðingarsjóðsins, og er
það þarft framtak og vert eftir-
breytni.
Það eru vafalaust margir sem
enn lifa í Hjemmed og Fameli-
sjúrnal-heiminum. Þessi dansk-
ættaði heimur er afar vel til
þess fallinn að vekja upp dag-
drauma. Þar er nefnilega allt
uppfullt af viðtölum við bros-
andi Dani sem ræða um „dejlige
Danmark", rjóðir í kinnum af
Túborg og smörrebrod. Og í
gömlu Famelisjúrnal-blöðunum
var meira segja sýnt inní hýbýli
danska aðalsins, og maður sá
fyrir sér á koddanum eilíft logn
og Dannebrog blaktandi yfir
friðsælum burstum. Þessi heim-
ur er sýndur í mynd Nils Malm-
ros: Kundskabens træ. í mynd-
inni er lýst frá ýmsum hliðum,
heimi danskra skólakrakka,
sem ólust upp í dæmigerðum
dönskum smábæ uppúr nítján-
hundruð og fimmtíu. Við fylgj-
umst með lífi og störfum krakk-
anna, sem eiga það sameigin-
legt að gista annan bekk í real-
skole. Þau eru sum sé í sjötta og
sjöunda bekk.
Þannig má telja mynd þessa
heimildarmynd, í þeim skilningi
að hún leitast við að skjalfesta
lífsmynstur krakkanna, eins og
því var fyrir komið af skólayf-
irvöldum þess tíma og borgara-
legu foreldravaldi Þannig gefur
mynd Nils Malmros ómetanlega
innsýn inn ■ hið gamla bekkj-
arkerfi. hið sama og við íslend-
ingar þáðum frá Skandinaviu.
Grónar hefðir liggja að baki
þessa kerfis og ekki fer hjá því
að þar ríki viss siðfágun og
festa, sem kannski fer af þegar
hinn opni skóli verður allsráð-
andi. En á hitt ber að líta að
kerfi þetta býður uppá afskap-
lega lítið svigrúm fyrir kennar-
ann. Hann er reyndar sýndur

þessa harðneskjulegu umgerð
virðast börnin og unglingarnir í
myndinni njóta lífsins og nota
hvert tækifæri til að bregða á
leik og gantast við yfirvaldið og
ekki síður sín á milli. Hér er þó
hvergi gripið til ofbeldis, eins og
gjarnan í engilsaxneskum ungl-
ingamyndum. Má segja að
fr
Niels Óli stingur eldspýtum í augu í náttúrufræðitíma.
hér í myndinni sem strangt yf-
irvald sem tekur höndum sam-
an við foreldrana um að aga
barnið og veita því ærlega lexíu
í mannasiðum. En þrátt fyrir
Hjemmed/Famelisjúrnal-and-
inn svífi stöðugt yfir vötnunum
og menn talast við og strjúka
tár af hvarmi fremur en grípa
til frumstæðra ofbeldisaðgerða.
Ég hugsa að mörgum mann-
inum þyki þessi mynd Nils
Malmros fremur daufgerð því
þar situr ljúfleikinn ætíð í
fyrirrúmi. Samt er mikill sárs-
auki í þessari mynd, strákurinn
Níels Óli sér á eftir elskunni
sinni í fang eins fimmtán ára
níundabekkings, klíkan vill ekki
heimsækja Elínu af þvi hún er
svo „laus á kostunum". Þetta
eru kannski ekki merkilegir at-
burðir í augum heimsins en hér
er verið að sýna þann heim sem
kannski er sá allra merki-
legasti, heim barnsins þá það
stendur á þröskuldi fullorðins-
ára. Nils Malmros lýsir þessum
heimi þannig, að manni finnst
sem flest atriðin hafi þegar
runnið fyrir á hvíta tjaldinu, en
þegar heim er komið uppgötvar
áhorfandinn að hann sjálfur
lenti í þessu öllu saman þegar
hann var í gaggó. Að visu er hér
sá grundvallarmismunur á að
hinn íslenski áhorfandi naut
ekki hinnar ljúfu dönsku veðr-
áttu er heimilar útidansleiki og
skógarferðir þar sem menn
stinga sér naktir í blátær vötn.
Að öðru leyti endurspeglar
Kundskapens træ þann heim
sem flestir upplifa, þá þeir yfir-
gefa barnaskóla og stíga inní
gagnfræðaskólann. Þó veit ég
ekki nema sá heimur sé nú í
heljargreipum myndbanda,
tölvuspilakassa og hinnar nýju
Rousseauheimspeki. Guð gefi að
gamli Famelisjúrnal-heimurinn
taki völdin á ný og Dannebrog
standi kyrr í logninu.
má
J