Morgunblaðið - 11.04.1984, Blaðsíða 12

60
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. APRÍL 1984
Kapp er best með forsjá
— eftir Unni
Skúladóttur
Tilefni greinar þessarar er pist-
ill Halldórs Hermannssonar
„Svipull er sjávarafli", sem birtist
í Mbl. 17. mars. f grein sinni böl-
sótast Halldór mjög út í fiskifræð-
inga og telur þá njóta oftrúar
stjórnvalda. Helst er á honum að
skilja í greininni að ofveiði sé
ósennilegt fyrirbæri. Halldór tel-
ur, að mistök fiskifræðinga séu
ávallt í átt til vannýtingar, a.m.k.
í sambandi við stjórnun rækju-
veiða. Til eru dæmi um hið gagn-
stæða eins og sýnt verður hér á
eftir.
Einnig er nokkuð algengt hjá
stjórnvöldum að gera ráð fyrir, að
fiskifræðingar séu of varkárir og
óhætt muni að bæta við smá við-
bótarskammti svo sem eins og
5—10%. Þótt gera megi ráð fyrir
nokkurri ónákvæmni í útreikning-
um fiskifræðinga er þetta þó var-
hugavert og safnast þegar saman
kemur.
Ofveiði á
rækjustofnum
Það kemur fyrir, að veiði fellur
mjög ört á veiðisvæðum, sem hafa
verið mjög gjöful í áravís. Sem
dæmi um þetta má benda á rækju-
veiðarnar við Alaska. Árið 1979
var boðað til rækjuráðstefnu í
Kodíak í Alaska. Tilefnið var, að
rækjuafli á sóknareiningu hafði
fallið mjög á miðum Alaskabúa.
Rækjan, sem veiðist þarna, er tal-
in vera um 85% stóri kampalampi,
sem er sama tegund og við veiðum,
og 15% aðrar rækjutegundir.
Veiðar hófust þarna árið 1915.
Ársafli rækju við Alaska.
Veiðarnar smájukust upp í 7 þús-
und tonn árið 1963. Ársafli rækju
er sýndur á 1. mynd, frá og með
árinu 1966. Frá 1966 jókst aflinn
ört úr 11 þúsund tonnum upp í 58
þúsund tonn árið 1976. Þegar árið
1975 byrjuðu mörg svæðanna að
sýna merki um ofveiði. Samkvæmt
áætlunum fiskifræðinga f Alaska
hafði t.d. eitt af aðalrækjusvæð-
unum rýrnað úr 135 þúsund tonna
lífþyngd (biomassa) frá árunum
1972—74 niður í 47 þúsund tonn í
lífþyngd árið 1975. Árið 1978 var
lífþyngd þessa sama rækjusvæðis
orðin 10 þúsund tonn. (Þessar
upplýsingar eru fengnar úr ráð-
stefnugrein Fred Gaffneys á áður-
nefndri ráðstefnu. Aflatölur við
Alaska eru fengnar frá svipaðri
stofnun í Bandaríkjunum og
Fiskifélag íslands er hér, þ.e. fram
til ársins 1978. Tölur frá
1980—1983 eru fengnar frá Paul
Anderson fiskifræðingi við rann-
sóknastofnun, sem fæst við rann-
sóknir á ýmsum nytjastofnum við
Alaska.) Nýjustu fréttir herma að
mjög strangar friðunaraðgerðir
hafi hafist árið 1982 á miðunum
við Alaska. Mjög mörg veiðisvæði
eru nú lokuð fyrir veiðum. Hvern-
ig líst Halldóri Hermannssyni á
þetta ástand? Eru þetta aðeins
umhverfisáhrif eða eru hér vondir
fiskifræðingar að meina rækju-
mönnum sjálfsagðan rétt sinn til
að veiða?
Tökum annað dæmi frá einu
litlu svæði hér við land þar sem
fiskifræðingar hugðu að stofninn
væri stærri en hann síðan reynd-
ist. Hér er verið að tala um rækju-
svæðið Axarfjörð. Veiðar hófust
þar árið 1975. Þróun veiðanna var
þannig, að fyrstu fjóra veturna
var afli á sóknareiningu mjög hár.
Siðan féll afli á sóknareiningu ört
og náði lágmarki veturinn
1980— 81, sjá 2. mynd. Líta má á
afla á sóknareiningu sem túlkun á
stofnstærð. Meðalafli hverra
þriggja vetra skilur eftir ákveðna
stofnstærð, sem túlka má út frá
afla á sóknareiningu fjórða vetur-
inn. Þannig virðist af línuritinu,
að óhætt hafi verið að veiða 675
tonn á svæðinu 3 vetur í röð. En
860 tonn á vetri að jafnaði virtist
orsaka gífurlegt fall á afla á sókn-
areiningu. Það sem villti sérstak-
lega um fyrir okkur fiskifræðing-
um var hin einstaklega mikla
torfumyndun rækjunnar á svæð-
inu. Þannig var afli á sóknarein-
ingu ennþá hár veturinn 1977—78.
Samkvæmt mati okkar á há-
marksjafnstöðuafla virtist svæðið
gefa rúm 800 tonn af rækju miðað
við niðurstöður fyrstu fjögurra ár-
anna. Mat á nýjum svæðum er
alltaf ónákvæmt. Minni og minni
kvótar voru settir á svæðið á vetri
hverjum og loks voru bannaðar
veiðar á svæðinu veturinn
1981— 82. Veiðar hófust síðan aft-
ur veturinn 1982—83. Stofninn
virðist nú vera að aukast hægt og
rólega.
Skynsamleg nýting
rækjustofna
Það skal tekið fram hér, að
gagnstætt því sem oft er haldið
fram í fjöimiðlum, þá eru settir
kvótar á alla rækjustofna, sem eru
innan flóa og fjarða auk Eldeyj-
armiða. Úthafsrækjan er utan
kvóta enn sem komið er, þar sem
vitað er með vissu að úthafsrækj-
an veiðist ekki á fyrrgreindum
svæðum, sjá t.d. grein um rækjuna
við Island 2. tbl. Ægis 1980. Hins
vegar er enn ósannað hvaðan út-
hafsrækjan endurnýjast. Ef
endurnýjunin kemur að miklu
leyti frá grunnslóðinni er enn
brýnna að passa upp á smárækj-
una á grunnslóð. í þessu sambandi
má minnast á merkingar. 1 júní
1983 voru merktar í Isafjarðar-
djúpi 3.300 rækjur á að giska 3
ára. Þess var vænst, að eitthvað af
þessum rækjum fengjust á djúp-
slóð. Svo varð ekki. Um 3.000
rækjur voru síðan merktar í
Húnaflóa og í Arnarfirði haustið
1983. Þetta voru allt hrognarækj-
ur á að giska 4 ára. Dálitlar
endurheimtur hafa orðið úr seinni
merkingunum. Af þeim gekk að-
eins ein rækja innan úr Stein-
grímsfirði út á Dagmálagrunn eða
um 3 sjm. á tveimur og hálfum
mánuði. Allar hinar fengust aftur
á sama blettinum alveg upp í 5
mánuðum seinna. Þetta eru svip-
aðar niðurstöður og fengust árið
1971 þegar merkt var utan og inn-
an ísafjarðardjúps.
Halldóri er það mjög f minni,
þegar undirrituð vanmat rækju-
stofninn í ísafjarðardjúpi fyrir 16
árum. Hann telur fullvfst, að allir
fiskifræðingar Hafrannsókna-
stofnunarinnar geri svipaðar
skyssur. Tildrögin voru eins og
sést best á 3. mynd, afli hverra 3
vetra var að aukast smám saman
á árunum fyrir 1960. Afli á tog-
tíma féll og fiskifræðingar töldu,
að ofveiði hefði átt sér stað við það
að afli varð aðeins tæp 1.000 tonn
í nokkra vetur. Fyrsti kvótinn var
settur á veturinn 1962—63 (fyrstu
kvótaveiðar á íslandi). Afli á tog-
tíma rauk upp en dalaði síðan ört,
þegar hætt var með kvóta vetur-
inn 1967—68 og reynt var að
takmarka veiðitímann í staðinn.
Það sem villti um var þetta mikla
fall á afla á sóknareiningu tvo vet-
ur í röð. Árið 1967 var tekin upp
miklu fisknari varpa og olli hún
straumhvörfum að því leyti til, að
menn veiddu eftir það miklu
meira niðri f álnum, sem þeir köll-
uðu svo. Veiðisvæðin jukust feikn-
arlega við þetta. Auk þess fóru
menn að veiða utar í ísafjarðar-
djúpi og seinna einnig í Jökul-
fjörðum. Annað, sem kom til og
var áreiðanlega stór þáttur í auk-
ningu á hámarksjafnstöðuafla,
var breyting úr 25 mm möskva í 32
mm möskva. Möskvastærðar-
breytingar, ef þær eru verulegar,
valda lækkun á afla á sóknarein-
ingu fyrst, þ.e. grisjun yngri ár-
ganga minnkar. Eftir nokkur ár
kemur síðan ágóði í ljós, þ.e. miklu
fleiri einstaklingar ná hærri aldri
og miklu meiri þyngd. Engir vetr-
arkvótar voru settir á Isafjarð-
ardjúp fyrr en frá og með vetrin-
um 1974—75, en reynt var að
takmarka sókn. Afli jókst smám
saman upp í 3.700 tonn veturinn
1970—71. Áfli á sóknareiningu féll
Unnur Skúladóttir
„Tilgangurinn meö aö
setja kvóta er fyrst og
fremst að reyna að
tryggja sem hæstan og
um leið jafnastan afla
ár eftir ár eða svokall-
aðan hámarksjafnstöðu-
afla.“
mjög þá um veturinn og eins vet-
urinn þar á eftir. Samkvæmt 3
vetra afla meðaltölum virðist há-
marksjafnstöðuafli hafa verið um
2.200 þegar 32 mm möskvastærð
var búin að vera í gildi í nokkur
ár. Þegar 36 mm möskvinn var
lögleiddur sést ekkert fall í afla á
sóknareiningu. Hins vegar var lít-
ill afli veturna 1971—72 og
1972—73. Við þetta tvennt byrjar
stofninn að aukast á ný. Afli á
sóknareiningu óx og óx. Smám
saman kom í ljós, að stofninn í
ísafjarðardjúpi þoldi 2.400 tonna
veiði á vetri. Rækjumenn ákváðu
sjálfir að auka möskvastærðina
enn einu sinni um 4 mm. Nú hefur
hámarksjafnstöðuafli aukist enn,
en ekki upp í 3.120 tonn, eins og
Djúpmenn vildu hafa það veturinn
1981—82. Það er vissara að hafa
vaðið fyrir neðan sig í svona mál-
um.
Afli á togtíma er ekki eina hald-
reipi okkar í þessum málum, enda
dálítið erfiður mælikvarði, þegar
miklar framfarir verða á veiðar-
færum eða notkun þeirra. Á
nokkrum síðustu árum hefur t.d.
Einar Hreinsson útvegsfræð-
ingur unnið með rækjumönnum og
bætt veiðihæfni hjá þeim á ýmsan
hátt. Þennan þátt er erfitt að
meta. Miklar upplýsingar fást
einnig úr rækjusýnum, sem tekin
eru reglulega af veiðinni á hverj-
um stað. Hér er ekki farið út í
nánari útlistanir á útreikningum
á hámarksjafnstöðuafla en þar má
vísa á skýrslurnar, „Ástand nytja-
stofna á íslandsmiðum og Áfla-
horfur 1981 og 1983“.
Lokaorð
Tilgangurinn með að setja kvóta
er fyrst og fremst að reyna að
tryggja, sem hæstan og um leið
jafnastan afla ár eftir ár eða svo-
kallaðan hámarksjafnstöðuafla.
Að sjálfsögðu erum við fiskifræð-
ingar ekki óskeikulir. Getur fólk
láð okkur, að við þykjumst halda á
nokkrum fjöreggjum? Ef Halldór
Hermannsson fengi nú einn að
taka á sig þá ábyrgð, að stjórna
rækjuveiðum, mundi hann þá eftir
reynsluna í ísafjarðardjúpi vilja
gefa allt frjálst, fella niður veiði-
tímabil, leyfa hverjum sem er að
veiða í ísafjarðardjúpi og eins
mikið og þeir vildu? Skyldu
rækjuveiðimenn og fólk það, er lif-
ir af rækju, vilja ganga í gegnum
eitt Alaska- eða Axarfjarðarævin-
týri?
llnnur Skúladóttir er liskifræðing-
ur við Hafrannsóknastofnunina.
AFLI
TONN
IOOO
800
600
400
200
Heila línan sýnir hlaupandi meðaltöl rækjuafla hverra þriggja vetra
sett á móts við afla á sóknareiningu, slitna línan fjórða veturinn.
Ártalið á við seinni hluta vetrar.