Morgunblaðið - 11.04.1984, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. APRÍL 1984
79
£3»
stað. Ef þið hafið ekki leyst málið
að þeim tíma liðnum, þá verður
hann sendur heim.
Móðir mín var algjörlega miður
sín eftir þetta samtal. Hún svaf
mjög lítið og illa. Blóðþrýstingur-
inn rauk upp úr öllu valdi. Hún
varð þunglynd aftur og svo van-
máttug, að hún var alveg að gefast
upp.
Við fjölskyldan héldum stöðugt
áfram að reyna að finna smugu á
stofnun fyrir föður minn. Árang-
urinn var sá sami og áður: Að fað-
ir minn fengi pláss á áðurnefndri
stofnun áður en langt um liði.
Að tveimur vikum liðnum var
svo aftur farið á fund yfirvaldsins.
Móðir mín treysti sér alls ekki að
mæta á fundinn, og var þar að
auki mjög reið yfir meðferðinni.
Henni fannst verið að reyna að
gefa sér samviskubit fyrir að gera
ekki hlut sem hún í raun réð ekki
við lengur, auk þess sem rödd
hennar og réttindi sem manneskju
væri ekki virt.
Ég og konan mín fórum á fund-
inn. Enn sem fyrr var haldið fast
við að senda föður minn heim. Það
var aðeins spurning hvenær feng-
ist heimilishjálp fyrir hann. Við
fréttum eftir öðrum leiðum, að
það væri erfitt að fá heimilishjálp
fyrir hann, því vitað var hve krefj-
andi það var að hjúkra gamla
manninum.
Á fundinum lýsti ég þvi hve
slæmt móðir mín hefði það og að
ég hefði alvarlegar áhyggjur af
andlegri og líkamlegri heilsu
hennar ef þessum þrýstingi létti
ekki. Þetta voru lýsingar af
ástandi, sem ekki var hægt að
horfa fram hjá. Ég gerði yfirlækn-
inum grein fyrir því að ég myndi
aldrei leyfa að móðir mín yrði
brotin niður á þennan hátt. Hún
ætti svo sannarlega inni að eiga
möguleika á nokkrum góðum ár-
um í lífi sínu, eftir álag síðustu
ára, og oft á tíðum erfitt líf.
Ég heid að það hafi runnið tvær
grímur á yfirlækninn, þegar hann
„Já, hver er raunveru-
leikinn sem samfélag
okkar býður ört vaxandi
hópi af gömlu fólki? Um
það fjallar þessi grein.
Tilefni greinarinnar er
reynsla foreldra minna
af því aö verða gömul og
þurfa aðstoðar. Þessari
dapurlegu reynslu deila
því miður mjög margir
með þeim. Saga þeirra
er því talandi dæmi um
ástandið hjá mörgu öðru
gömlu fólki, sem lifir
við svipaðar aðstæður í
þessu svonefnda vel-
ferðarsamfélagi.“
heyrði hvernig móðir mín hafði
það. Lyktirnar urðu þær, að yfir-
læknirinn vildi tala við móður
mína til að fá staðfestingu á því
hvernig hún hefði það.
Þetta samtal milli þeirra átti
sér stað tveim dögum seinna. Yfir-
læknirinn spurði m.a. móður mína
hvers vegna hún hefði ekki leitað
geðlæknis fyrst hún hefði það
svona slæmt. Þá sagði gamla kon-
an: „Ég þarf engan geðlækni. Ef
þið hættið að pressa svona á mig,
þá fer mér að líða eins og mann-
eskju aftur."
Niðurstaða samtalsins varð sú,
að faðir minn fengi að vera eitt-
hvað áfram á öldrunardeildinni,
en hún skyldi ekki halda að hún
gæti andað rólega fyrr en hann
væri kominn á aðra stofnun.
Fórnardýr
kringumstæðna
Hér er ekki verið að draga upp
mynd af kölska í líki deildar- og
yfirlæknis. Viðkomandi yfirlæknir
hefur á margan hátt unnið mikið
og vel að málefnum gamla fólks-
ins, en er að meira eða minna leyti
fórnardýr kringumstæðnanna.
Það er pressað á hann um pláss
frá öllum hliðum. Þetta firrir þó á
engan hátt viðkomandi yfirlækni
þeirri ábyrgð að gera sér grein
fyrir hvenær hann fer yfir mörkin
í því að þrýsta á þá sem líka eru
fórnardýr kringumstæðnanna:
ættingja gamla fólksins sem er á
deildinni hjá honum.
í framhaldi af þessu vakna ýms-
ar spurningar um „velferðarsam-
félagið" Island. Er það þannig á
íslandi, að einstaklingur hafi ekki
rétt til að segja nei við því sem
viðkomandi hefur ekki lengur getu
eða heilsu til? Hefur móðir mín
ekki rétt til að fá fullnægt sínum
grundvallarþörfum sem mann-
eskja og ef til vill eiga nokkur góð
ár eftir? Eru það ekki grundvall-
armannréttindi að virða það þegar
fólk hefur sagt að það geti ekki
meira og meinar það svo sannar-
lega? Þannig virðist það ekki vera
með móður mína.
Á elli og vanheilsa föður míns
að vera fangelsi móður minnar
þar til hún brotnar algjörlega
niður? Er samfélagið betur sett
með einn sjúkling til viðbótar?
Eg er reiður
Sjálfur er ég mjög reiður. Ég er
reiður fyrir hönd alls þess gamla
fólks, sem fær litla eða enga úr-
lausn sinna mála, þrátt fyrir að
það þurfi sárlega hjálpar við. Ég
er reiður vegna þess hvernig farið
er með gamla konu, móður mína.
Meðhöndlun sem varla er hægt að
kalla annað en andlega nauðgun.
Ég er reiður fyrir hönd föður
míns, sem með vinnu sinni hefur
skapað ómæld verðmæti fyrir
þetta efnis- og samkeppnisþjóðfé-
lag. Svo er hvergi pláss fyrir hann
lengur, þegar hann er hættur að
geta skapað verðmæti og getur
ekki lengur séð um sig sjálfur. Ég
er reiður út í þá, sem nota vald sitt
til að þrýsta of mikið á og stund-
um keyra niður gamalt fólk eða
aðra ættingja til að sjá um gam-
almenni, sem það í sumum tilvik-
um getur alls ekki tekið að sér. Að
mínu mati er það að misbeita
valdi, og samstaðan alveg á röng-
um stað.
Hvernig væri að standa saman
bæði gamalt fólk, ættingjar og
þeir sem vinna að þessum málum,
og setja aukinn þrýsting á þá sem
raunverulega eru ábyrgir í þessum
málum: ríki og bæjarfélög?
Hver er einstaklingsábyrgð í
þessu efni og hver er samfélags-
ábyrgð? Að mínu mati getur
ábyrgð einstaklings eða fjölskyldu
ekki náð lengra en getan leyfir. Þá
hlýtur ábyrgð samfélagsins og
hins opinbera að taka við.
Hvar er virðingin fyrir
gamla fólkinu og um
leið viljinn til almenni-
legrar þjónustu?
Flest okkar geta reiknað með
því að verða gömul. Enginn veit
fyrirfram hvernig ellin verður.
Með þetta 1 huga vekur það undr-
un hve litla virðingu við sýnum
gamla fólkinu. Er það ekki vöntun
á virðingu þegar þjónustan við
gamla fólkið er jafn ófullnægjandi
og hún er í reynd? Á það ekki að
vera réttur gamals fólks sem ekki
getur lengur séð um sig sjálft að
fá nauðsynlega hjálp frá samfé-
laginu, í stað þess að vera háð
vilja og möguleikum barna/ætt-
ingja til að fá aðstoð? Ert þú —
lesandi góður — stoltur af því, að
ekki er meiri pólitískur vilji til að
leysa vandamál gamla fólksins en
nú er? Pólitískir valdhafar hafa
t.d. tekið ákvörðun um að byggja
flugstöð í Keflavík, sem kostar
ríkið 600 milljónir, meðan það er
skorið niður við trog í aðstoð
okkar við gamla fólkið, sem hefur
átt stóran þátt í að skapa þetta
samfélag okkar.
Aukin þjónusta innan og utan
stofnana er ekki aðeins nauðsyn-
leg. Önnur breyting er ekki síður
mikilvæg. Hér er átt við hugar-
farsbreytingu, breytt viðhorf gagn-
vart gamla fólkinu. Við höfum
skapað þjóðfélag, þar em ekki er
nema mjög takmarkað pláss fyrir
þá sem ekki geta af einhverjum
orsökum tekið þátt í framleiðsl-
unni. í stað þess að nýta okkur
reynslu gamla fólksins og um-
gangast ellina með virðingu, þá
gefum við oft gamla fólkinu þá til-
finningu að það sé ónothæft og
fyrir. Um leið missir það oft
sjálfsvirðingu og löngun til að
vera áfram virkur hluti af því
samfélagi sem það fæddist í.
Á vinnumarkaðinum er tekist á
um kjaramál. Það er einnig tekist
á um mál gamla fólksins. Inni á
stofnun situr gamall maður, faðir
minn. Hann horfir þreyttum aug-
um út um gluggann og smákjökr-
ar. Hann langar til að deyja.
Jónas Gústaísson er sálfræðingnr.
Archy (Mark Lee) og Frank (Mel Gibson) uppá Keops-pýramýdanum.
Stigwood og fjölmiðlakónginum
Rupert Murdoch. Er greinilegt
að þessir valdamiklu menn hafa
ekki sparað aurinn í því skyni að
mynd samlanda þeirra yrði
frambærileg á kvikmyndamark-
aðinum mikla. Er langt síðan ég
hef séð jafn stórfenglega stríðs-
senu og í þessari mynd, enda
ekkert til sparað í amerískum
stríðsmyndum eftir að olíufélög-
in tóku yfir rekstur gömlu góðu
kvikmyndaveranna, nema ef til
vill laun stjarnanna. En hér
kemur líka annað til. Það er
nefnilega nóg pláss í Ástralíu og
því auðvelt að setja á svið stór-
orrustu slíka sem áhorfandinn
fær nasasjón af undir lok kvik-
myndarinnar um Gallipoli.
Hvað voru annars Astralíu-
menn að stríða á Gallipoliskaga
rétt utanvið Konstantínópel? Jú
svo er mál með vexti að í heims-
styrjöldinni fyrri voru Tyrkir
bandamenn Þjóðverja og voru
því hersveitir Bretaveldis með
Ástralíumenn í fararbroddi
sendar til árása á Tyrkland. Ein
harðasta orrustan átti sér ein-
mitt stað á Gallipoliskaga. Eins-
og ég sagði fyrr í grein er greint
frá þeim hildarleik undir lok
myndarinnar, en þess ber að
geta að myndin er næstum tveir
tímar, svo aðdragandi stríðs-
leiksins er býsna langur. Fannst
mér raunar að Peter Weir leik-
stjóri hefði getað farið hraðar
yfir sögu ungu mannanna sem
sendir eru alla leið frá Ástralíu
til Gallipoli í því skyni að fóðra
byssukjafta Tyrkja. Hvað um
það þá virðist lífshrynjandin í
Ástralíu vera öllu hóglátari en
til dæmis í Bandaríkjunum og
ljær hann áströlskum kvik-
myndum ákveðinn hugblæ sem
er hvergi annarstaðar að finna á
hvíta tjaldinu. Þá ljær einnig
víðáttan og auðnin áströlskum
kvikmyndum á borð við Gallipoli
og Breaker Morant, hugblæ sem
kveikir á dulrænu perunni í
hugskoti áhorfandans. Ekki
skemmir að kvikmynd Peter
Weir gerist að hluta til í skugga
Keopspýramíðans í Egyptalandi.
Annars fjallar myndin fyrst
og fremst um tvo unga menn,
Archy, sem Mark Lee leikur, og
Mel Gibson fer með hlutverk
Frank. Þessir ungu menn eru
harla ólíkir að eðli og uppruna,
þannig er Archy blindaður af
ljóma hermennskunnar en
Frank er af írskum ættum og því
lítt hrifinn af herstjórn Breta.
Hvað um það þá verða þessir
ungu menn brátt hluti vígvélar
breska heimsveldisins og draum-
urinn um glæsileika hermennsk-
unnar verður að martröð, þar
sem hershöfðingjarnir leika
drísildjöflana. Ég gat ekki gert
að því er ég fylgdist með hel-
göngu þessara ungu efnilegu
manna að fyllast viðbjóði á
bresku lávörðunum er stjórnuðu
hernaðinum gegn Tyrkjum.
Þessir borðalögðu Eaton-skóluðu
menn stóðu fjarri víglínunni
með kort fyrir framan sig og
skeiðklukku í hendi og skipuðu
æskumönnum fram fyrir byssu-
kjafta líkt og tindátum. Þeir
hinir sömu menn er stóðu
skömmu áður fyrir glæsilegum
hermarséringum og gylliboðum
til handa hinum efniiegustu
meðal uppvaxandi kynslóðar í
því skyni að lokka þá ofaní
skotgrafirnar við Gallipoli. Það
var kannski ekki nema von að
þegar Bertrand Russell lávarður
neitaði að gegna herþjónustu í
fyrri heimsstyrjöld, þá sviptu
stéttarbræður hans hann um-
svifalaust vinnunni, læstu í hálft
ár inni í fangelsi og gerðu upp-
tækt bókasafn hans, þegar hann
gat ekki greitt 100 punda sekt.
Óg ekki man ég betur en að karli
hafi á tíræðisaldri verið stungið
á ný í dýflissu þegar hann mót-
mælti kjarnorkuvopnum. En því
miður eru það víst ekki menn á
borð við Bertrand Russell sem
ráða þessum heimi.
Frakkland og Evrópubúar
Siglaugur Brynleifsson
Luigi Barzini: The Impossible Euro-
peans, Weidenfeld and Nicolson
1983.
Adam Nicolson: The Elf Book of
Long Walks in France.
Photographs by (’harlie W'aite.
Weidenfeld and Nicolson 1983.
Luigi Barzini er frá Mílanó,
fæddur 1908. Hann hefur starfað
sem blaðamaður og fréttaritari
alla sína tíð og var m.a. viðstadd-
ur þegar hertoginn af Windsor
kvæntist fráskilinni bandarískri
konu, hann fylgdist með Abbesín-
íustyrjöldinni og innrás Japana í
Kina. Á stríðsárunum var hann
fangelsaður af stjórnvöldum.
Hann var þingmaður 1958—1972.
Hann skrifar í ítölsk blöð og einn-
ig í New York Times, Encounter
og The Spectator. Hefur sett sam-
an nokkrar bækur, m.a. „The It-
alians".
í þessari bók fjallar hann um
helstu ríki Evrópu og baráttuna
fyrir þvi að tengja þau í eina evr-
ópska heild að vissu marki. Barz-
ini er vel menntaður Evrópu-
maður og kann skil á menningar-
sögunni, siðmenningunni, hann
þekkir sitt fólk, og veit að það er
ekki heiglum hent að sameina
Evrópu í eina heild og í þessari
bók segir hann hvers vegna. Evr-
ópa skiptist í nokkur menning-
arsvæði, það þýska, franska, ít-
alska og spánska. E.t.v. er menn-
ingarblómi og lifandi menningar-
arfleifð hvers svæðis svo grósku-
mikil að það er tómt tal að tala
um sameiningu þeirra í eina heild.
Hann veit að sundruð Evrópa er
auðsigranleg, en sameinuð Evr-
ópa yrði á einni nóttu mesta stór-
veldi heimsins. Hvað sem hver
segir þá er Evrópa þrátt fyrir
hrikaleg frávik, vagga nútíma sið-
menningar og listsköpunar og
saga heimsins undanfarnar aldir
er saga Evrópu. Allur sá áróður
sem dengt er yfir heiminn um hið
gagnstæða er rugl og sú fræðslu-
stefna sem „skarast" og „sam-
þættist" þeim áróðri er sögu-
fölsun á háu stigi og leiðir til enn
frekari sögufalsana innan hvers
ríkis. Bók þessi er mjög skemmti-
leg aflestrar og hér eru ágætar
lýsingar á hinum fjölbreytilegu
viðhorfum Evrópubúans.
„Long Walks in France" er fal-
leg bók, myndirnar bæði í svart-
/hvítu og litum. Textinn er
skemmtilegur. Hér segir frá
ferðalögum höfunda texta og
mynda um sveitir Frakklands.
Þeir fóru fótgangandi um 1600
kílómetra alls, sem skiptust niður
í níu gönguferðir. Fjórar voru
farnar um norðurhluta Frakk-
lands, um Breton-héraðið og um
heiðalönd Normandy, um Burg-
und og hluta Loire-dalsins. Síðan
héldu þeir um Limousin-hérað og
Auvergne, Cevennes og Provence
og loks talsverðan spotta með-
fram spænsku landamærunum.
Þeir félagar fóru hægt yfir og
kynntust því betur kjörum manna
og háttum, þeir kynntust oft fólki
sem lifði á allt öðrum tímum en
20. öld. Þeir rákust á yfirskyggða
staði, fornar hallir og kirkjur og
sérleika hvers héraðs um mat og
matreiðslu, vínframleiðslu og
ostagerð. Þeir komust að raun um
að franskur landbúnaður var ekki
staðlaður til þarfa markaðarins
og með hagsmuni eins auðhrings
fyrir augum.
Þeir nutu gistivináttu og gest-
risni franskra bænda og
þorpsbúa, en þeir virðast hafa
kunnað vel við ferðamáta þeirra
félaga, sem stakk algjörlega í stúf
við þennan hefðbundna bifreiða-
akstur um landsbyggðina. Þeir
sem hefðu hug á þvi að ferðast
fótgangandi um Frakkland ættu
að afla sér þessarar bókar, þar er
að finna margar gagnlegar upp-
lýsingar.