Morgunblaðið - 09.05.1984, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. MAÍ 1984
Hefjum auðlindarannsókn-
ir á íslenska landgrunninu
— eftir dr. Gunnar
G. Schram
íslenska landgrunnssvæðið inn-
an efnahagslögsögunnar er sjö
sinnum stærra en landið sjálft,
eða um 750 þúsund ferkílómetrar.
Enn vitum við næsta lítið um það
hvaða auðlindir þar kann að vera
að finna. Þar best hæst spurning-
una um hvort þar séu einhverjar
orkulindir svo sem olía og gaslind-
ir en einnig ýmis önnur verðmæt
jarðefni.
Fram til þessa hafa hagnýtar
auðlindarannsóknir á íslenska
landgrunninu verið af mjög skorn-
um skammti. Kominn er tími til
þess að í því efni verði breyting á
og þessum málum mun meiri
gaumur gefinn af stjórnvöldum en
verið hefur hingað til. Við höfum
ekki efni á því að vanrækja rann-
sóknir á þessu víðáttumikla svæði,
sem ef til vill geta skapað okkur
verulegan arð í framtíðinni. Af
þessum sökum hefur höfundur
þessarar greinar nýlega borið
fram á Alþingi þingsályktunartil-
lögu þar sem skorað er á ríkis-
stjórnina að efla og hraða rann-
sóknum á landgrunni íslands, inn-
an jafnt sem utan 200 sjómílna
efnahagslögsögunnar, með sér-
stöku tilliti til auðlinda sem þar
kunna að finnast.
Tækniþekking
og kostnaður
Spyrja má hvernig við íslend-
ingar séum f stakk búnir til slíkra
rannsókna. Því er til að svara að
hér á landi starfa allmargir vís-
indamenn sem menntun hafa til
slíkra landgrunnsrannsókna og
hafa raunar að þeim starfað f
takmörkuðum mæli á liðnum ár-
um. Er þar um að ræða m.a. sér-
fræðinga hjá Raunvísindastofnun,
Orkustofnun og Hafrannsókna-
stofnun. Til þessa hefur þá hins-
vegar skort starfsaðstöðu, rann-
sóknartækni og fjármagn til
starfa að skipulögðum rannsókn-
aráætlunum. Tímabært er að við
nýtum þessa þekkingu sem til er í
landinu með skipulögðu og sam-
hæfðu átaki í þessum efnum. Á
þessi atriði hefur verið bent á
undanförnum árum af ýmsum
opinberum nefndum sem um þessi
mál hafa fjallað. Þrátt fyrir það er
hér enn ekki um neitt skipulegt
starf að ræða né fjárveitingar til
slíkra hagnýtra auðlindarann-
sókna.
„Á þessari stundu er of
snemmt að gera því
skóna að verðmætar
orkulindir sé að tlnna í
íslenska landgrunninu.
Það væri hins vegar lítt
afsakanleg vanræksla
að láta hjá líða að
kanna það til hlítar
hvað þar er að finna.“
I fljótu bragði mætti ætla að
slíkar rannsóknir væru okkur Is-
lendingum fjárhagslega ofviða,
ekki síst nú þegar þröngt er í búi
hjá ríki og ríkisstofnunum. Það er
þó ekki svo.
Fyrir liggur að ýmsar erlendar
rannsóknarstofnanir og olíufélög
eru fús til þess að hafa samvinnu
við íslensk stjórnvöld um slíkar
rannsóknir á íslenska landgrunn-
inu og bera af því mestallan
kostnað. Þá leið fóru m.a. Norð-
menn þegar þeir hófu skipulega
auðlindaleit á sínu landgrunni og
gaf það góða raun. Af þessu höfum
við einnig nokkra reynslu.
Árið 1978 var bandarísku auð-
lindaleitarfyrirtæki veitt heimild
til þess að kanna setlög fyrir
Norðurlandi okkur að kostnaðar-
lausu.
Sú rannsókn leiddi í ljós tilvist
allþykkra setlaga á þeim slóðum
og færði okkur mun meiri fróðleik
um íslenska landgrunnið en fram
að þeim tíma hafði verið fyrir
hendi. Það er því fyllsta ástæða til
þess að fjármagna auðlindarann-
sóknir hér við land á þennan hátt
í náinni samvinnu við og undir
eftirliti íslenskra vísindamanna.
Réttindi utan
200 sjómflnanna
Rúmt ár er nú liðið frá því að
hinn nýi hafréttarsáttmáli Sam-
einuðu þjóðanna var undirritaður
af íslands hálfu og 117 öðrum
þjóðum. Varð það þann 10. des-
ember 1982.
Með sáttmála þessum er stað-
festur yfirráðaréttur strandríkja
sem íslands til landgrunnsins og
hafsbotnsins innan 200 milna ef-
nahagslögsögunnar. Þar að auki
getur verið um að ræða réttindi
ríkja utan við þau mörk allt út að
350 sjómílna mörkunum eða jafn-
vel enn lengra. Byggist það á jarð-
fræðilegu framhaldi landsins og
öðrum jarðfræðilegum þáttum
landgrunns og hafsbotns. Af þess-
um sökum er hin mesta nauðsyn á
því að aflað sé sem gleggstrar
vitneskju um landgrunnið og hafs-
botninn umhverfis Island svo að
unnt sé að styðja kröfur um land-
grunnsréttindi utan 200 sjómílna
markanna, en þar er m.a. um að
ræða hafsbotnssvæðin í suðaust-
urátt, svo sem áður hefur komið
fram í ályktunum Alþingis. Hér er
um grundvallarrannsóknir að
ræða sem hverri þjóð er nauðsyn-
legt að framkvæma, og þá ekki
síst íslendingum sem eiga hér
verulegra hagsmuna að gæta.
Slíkar rannsóknir á íslenska land-
grunninu hafa til þess aðeins átt
sér stað I takmörkuðum mæli.
Nauðsyn er því á að gerð verði
rannsóknaráætlun til nokkurra
ára þar sem fjallað verði um öflun
aukinnar almennrar grundvallar-
þekkingar á landgrunninu og
hafsbotninum umhverfis landið og
þá jafnt utan 200 sjómílna mark-
anna sem innan þeirra. Er eðlilegt
að leitað verði samvinnu við er-
lendar vísindastofnanir um slíkar
rannsóknir en alþjóðasamvinna á
þessum vettvangi hefur farið mjög
vaxandi hin síðari ár. Er þetta hið
fyrra markmið þessarar þings-
ályktunartillögu.
Hagnýtar auölinda-
rannsóknir
í öðru lagi er hin mesta nauðsyn
á því að efla og hraða rannsóknum
á landgrunni Islands svo að unnt
Athugasemd við
kr a ftav erka fr étt
— eftir Hauk
Benediktsson
í sjónvarpi og dagblöðum und-
anfarna daga hafa birst viðtöl og
frásagnir af nýrri lækningamið-
stöð sem sett hefur verið á stofn
og ætlar að sinna ýmsum minni-
háttar handlæknisaðgerðum, sem
hingað til hafa verið framkvæmd-
ar á sjúkrahúsum.
Slíku framtaki ber að fagna og
tel ég mikinn feng að því að fá
slíka þjónustu til viðbótar því sem
fyrir er.
Það kemur þó spánskt fyrir að
aðstandendur Handlækninga-
stöðvarinnar skuli telja sig þurfa
á því að halda, áður en starfsemin
hefst, að kveða upp opinberlega
úrskurð um ágæti sitt á fjár-
„Sú hljóöhimnuaögerð
sem myndskreytt er í NT
og tekin er sem dæmi um
þessi kraftaverk hefur
veriÖ árum saman fram-
kvæmd á göngudcild
háls-, nef- og eyrnadeildar
Borgarspítalans án þess
að sjúkiingar séu lagðir
inn, og fyrir hana fær
stofnunin skv. gjaldskrá
heilbrigðisyflrvalda kr.
100.“
hagssviðinu á kostnað annarra
sem að þessu hafa unnið.
Því er lýst á dramatískan hátt í
myndum og texta hvernig þeir af-
greiða „hjóðhimnuaðgerð" í einni
af skurðstofum sínum og senda
sjúkling heim samdægurs og að-
gerðin kosti 4.800 kr. + nokkra
greiðslu frá sjúklingi sem ekki er
nánar skilgreind í þessu dæmi.
Hins vegar myndi sík aðgerð á
sjúkrahúsi kosta á 15. þúsund ef
sjúklingur lægi í 3 daga skv.
daggjaldi á Borgarspítala. Þannig
myndi sparast 70% kostnaðar,
stendur í fyrirsögn eins dagblaðs-
ins.
Þó ekki kæmi annað til en að
jafnaðargjald á Borgarspitala er
enginn mælikvarði á raunkostnað
þess að láta sjúkling liggja inni
eftir smáaðgerð, er blekkingin
augljós. Hitt liggur einnig ljóst
fyrir að göngudeild háls-, nef- og
eyrnadeildar Borgarspítalans sem
fær 15—16 þús. heimsóknir á ári
Haukur Benediktsson
er rekin undir gjaldskrá LR sem
sérfræðingar vinna eftir úti í bæ.
Sú hljóðhimnuaðgerð sem
myndskreytt er í NT og tekin er
sem dæmi um þessi kraftaverk
hefur verið árum saman fram-
kvæmd á göngudeild háls-, nef- og
eyrnadeildar Borgarspítalans án
þess að sjúklingar séu lagðir inn,
og fyrir hana fær stofnunin skv.
gjaldskrá heilbrigðisyfirvalda kr.
100.
Sjálfsagt má finna þess dæmi
að sjúklingar séu lagðir inn vegna
aðgerða sem strangt tekið kallar
ekki á innlögn eða þeir Iiggi Ieng-
ur en brýn þörf er fyrir. Það finn-
ast líka dæmi þess að fólki sé ýtt
út úr sjúkrarúmum fyrr en for-
svaranlegt er vegna rúmaskorts
og það þarf að leita lausnar á
hvoru tveggja.
Menn líta mjög til þess að auka
ambulant-þjónustu til þess að
minnka þörf fyrir sjúkrarúm.
Enginn vafi er á því að sú verður
þróunin. En menn verða líka að
átta sig á því að í eðli sínu er sú
breyting I mörgum tilfellum fyrst
og fremst minnkuð þjónusta. í
þessum tilfellum er oft mikið
meira lagt á sjúkling, aðstandend-
ur og heimili sem ekki eru alltaf í
aðstöðu til að taka við verkefninu.
Það hlýtur að verða verkefni
heilbrigðismálaráðuneytis, sem
ákveður hvaða heilbrigðisstofnan-
ir fá leyfi til starfa, að fram-
kvæma á því hlutlaust, faglegt og
fjárhagslegt mat hvort stofnanir
sem reknar eru af einkaaðilum
geti veitt betri og ódýrari þjón-
ustu en rekstur á vegum opinberra
aðila.
Sú skrumskæling á staðreynd-
um sem hér hefur verið borin á
borð gerir það brýnna en ella.
Viðskiptahalli
eða fjárlagahalli?
— eftir dr. Magna
Guðmundsson
Mönnum er gjarnt að rugla
saman hugtökum, ekki sízt ef
merking þeirra er mismunandi
eftir orðasambandi. Þannig geta
t.d. orðin „halli“ eða „skuld“ tákn-
að gerólíka hluti, eftir því hvort
átt er við innanríkis- eða utanrík-
isviðskipti.
Þegar íslendingar kaupa vörur
af útlendingum fyrir meira verð-
mæti en þeir kaupa af okkur, kem-
ur fram vöruskiptahalli. Hann
verður að viðskiptahalla, þegar
þjónusta og vaxtagreiðslur koma
inn í dæmið. Ríkissjóður, bæjar-
félög, opinberar stofnanir og
einkafyrirtæki taka lán erlendis,
og af þeim verður að sjálfsögðu að
greiða vexti. Þegar um halla er að
ræða á greiðslujöfnuði við útlönd,
táknar það, að heildarfjárhæð
þess, sem við höfum greitt útlend-
ingum fyrir vörur og þjónustu og
sem vexti, er hærri en andvirði
útflutningsins. Verður að taka lán
til að mæta slíkum halla. Saman-
lagðar lántökur af þessu tagi
nefnast erlendar skuldir þjóðar-
búsins. Slíkar skuldir eru orðnar
þungur baggi á iandsmönnum, og
þær kvaðir verða ekki leystar
nema með því annaðhvort að auka
útflutning eða minnka innflutn-
ing. Ef hvorugt er mögulegt, geta
þeir aðilar, sem skulda erlendis,
ekki staðið í skilum, og erum við
þá komnir í aðstöðu svipaða
þeirri, sem nú ríkir í Argentínu,
Brasilíu, Mexíkó og Póllandi.
Orðið fjárlagahalli vísar hins
vegar til skorts á tekjum ríkis-
sjóðs til að mæta útgjöldum. Slík-
ur halli er tíðast jafnaður með
sölu ríkisskuldabréfa, sem mið-
bankinn kaupir, fyrirtæki og ein-
staklingar. Samanlagðar skuldir
af þessum toga spunnar kallast
venjulega ríkisskuldir. Vextir af
þessum skuldum ganga að veru-
lega leyti til miðbankans, sem er
eign ríkisins, og skila sér gjarnan
aftur í lok ársins, þegar arður
miðbankans fellur í ríkissjóð, svo
sem tíðast er í öðrum löndum. ★
Aðrar vaxtagreiðslur af ríkis-
skuldabréfunum fara til fyrir-
tækja og einstaklinga, sem víðast
borga skatta af þeim vöxtum í rík-
issjóð (40—50%). Endanlegar
greiðslur skuldarstofns ganga
einnig til landsmanna sjálfra.
Enda þótt ríkisskuldir séu
þannig allt annars eðlis og hættu-
minni en erlendar skuldir þjóðar-
búsins, er sífelldlega hamrað á
rökum gegn fjárlagahalla. Fjár-
Dr. Magni Guómundsson
lagahalli er sagður valda verð-
bólgu (erlendar lántökur ekki?);
hann er sagður hækka vexti vegna
aukinnar fjármagnseftirspurnar,
og hann er sagður ýta einkaaðilum
út af lánamarkaðinum.
Þessar staðhæfingar koma þó
ekki alltaf heim og saman við
raunveruleikann. Ég hefi hér ný-
legar tölur frá Kanada, sem segja
sína sögu: Fjárlagahalli þess lands
hækkaði úr 8 milljörðum dala árið
1981 upp í nálægt 30 milljarða
dala 1982. Á sama tíma lækkaði
verðbólga úr 12,5% niður í 5,8%
og vextir féllu úr 19,3% niður í
11,2%. Fyrirtæki minnkuðu að
vísu lántökur, en það var ekki tal-
ið stafa af fjármagnsskorti á pen-
ingamarkaðinum, heldur vegna
þess að þau sáu sér ekki hag I slík-
um lántökum.
Lítum svo að lokum til annarra
landa. Argentína, Brasilía, Mexíkó
og Pólland, sem á var minnzt hér
að framan, hafa í áratug tekið
stórfelld lán utanlands og hlaðið
upp erlendum skuldum.
Efnahagur þeirra er í rusli. Jap-
anska ríkið hefir tekið stórfelld
lán hjá miðbanka sínum og hjá
landsmönnum sjálfum. Ríkis-
skuldir eru þar meiri en víðast
annars staðar, atvinnuleysi hins
vegar í lágmarki og hagvöxtur í
hámarki.
Tekið skal fram að lokum, að
lagfæring Alberts Guðmundsson-
ar ráðherra á svonefndu fjárlaga-
gati er sérstaks eðlis. Þar er ber-
sýnilega verið að „kaupa tíma“.
* ÁriA 1982 rékk K»n»d»banki 1.986 milljónir
dala í vexti »f riki.vikuld»bri fum, en nkilaAi í
árslnk hagnaAi, 1.878 milljónum dala, til ríkis
sjóós.
Dr. Magni Guðmundsson, hag-
fræðingur, hefur á liðnum árum
starfað fyrir ýmis ráðuneyti, nú síð-
ast forsætisráðuneyti.