Morgunblaðið - 09.05.1984, Blaðsíða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. MAÍ 1984
Uppfræðsla Rítu
Kvikmyndír
aði kjarnorkustríði
Ólafur M. Jóhannesson
UPPFRÆÐSLA RÍTU
Nafn á frummáli: Educating Rita.
Leikstjórn: Lcwis Gilbert.
Handrit samið af Willy Russel
samkvæmt samnefndu verölauna-
leikriti hans sjálfs.
Tónlist: I)avid Hentschel.
Kvikmyndun: Frank Watts.
Michael Caine gerir það gott í
bíóhúsum höfuðstaðarins þessa
dagana, hann er í aðalhlutverki
nýjustu myndar Bíóhallarinnar:
Heiðurskonsúlnum og í nýjustu
mynd Stjörnubíós: Uppfræðsla
Rítu er hann sömuleiðis í heið-
urssæti. Annars eiga myndir
þessar fátt sameiginlegt nema
Caine er pissfullur í báðum,
mest allan tímann. Hvað um það
Rita hin námsfúsa.
þá stelur þessi frábæri breski
leikari senunni hvar sem hann
stendur á sviði, hvort sem hann
reikar um blóðidrifnar götur
höfuðstaða S-Ameríku sem heið-
urskonsúll eða spókar sig bakvið
póleruð skrifborð sem prófessor
í bókmenntum. Þó má ekki á
milli sjá hvor er senuþjófur í
nýjustu mynd Stjörnubíós,
Caine eða sú sem leikur Rítu.
Julie Walters er nefnilega alveg
Handrit: Hugh W'hitemore,
byggt á sögu Rebeccu West.
Kvikmyndun: Stephen Goldblatt.
Tónlist: Richard R. Bennett.
Leikstjóri: Alan Bridges.
Hvað gerist þegar virðulegur
borgari missir minnið og man
aðeins þá tíð er hann var
áhyggjulaus, óábyrgur ungling-
ur? I páskamynd Regnbogans:
Heimkoma hermannsins er leitað
svars við þessari spurningu. Svo
er mál með vexti að Cris Baldry
höfuðsmaður í breska hernum
snýr heim særður af vígvöllun-
um í Frakklandi, á tíma fyrri
heimsstyrjaldarinnar, og kann-
ast þá ekki við konu sína. Hins-
vegar man hann vel eftir Mar-
gréti, stúlku sem hann daðraði
við á unglingsárunum. Margrét
er þegar hér er komið sögu gift
kona og raunar skör lægra sett í
samfélagsstiganum en Baldry
höfuðsmaður. Þetta hefur ekki
minnstu áhrif á Baldry því hann
virðist blómstra í návist hennar
og ekki hafa minnstu iöngun til
að hefja aftur samlíf með sinni
glæstu yfirstéttarfrú. Og þegar
geðlæknir er kvaddur til, að
lækna Baldry höfuðsmanna af
minnisleysinu — færist sá und-
an því einsog hann segir: Stund-
sér á parti sem leikkona, í senn
lifandi og heillandi, en full yfir-
drifin kannski á stundum í hlut-
verki lágstéttarkonunnar Rítu.
Caine er hins vegar ætíð hann
sjálfur og svo innilega virtist
mér hann leiður á prófessors-
embættinu að ég sárvorkenndi
Dr. Frank Bryant. Varð mér
hugsað til gömlu góðu skóladag-
anna þá maður sat og mændi
uppí doktorana og hlustaði á þá
flytja nákvæmlega eins fyrir-
lestra og Dr. Bryant. Eða réttara
sagt, efnistökin voru kannski
ekki svo lík, en efnið sem um var
fjaliað nánast hið saman og Dr.
Bryant tók til umfjöllunar, þá
hann hófst handa um að upp-
fræða Rítu í Opna Háskólanum.
Það voru þessir gömlu góðu höf-
undar Blake, Chaucer, Shakespe-
are, Yeates og allir hinir, sem
eru á dagskrá flestra vestrænna
Háskóla og kannski eru ekki
lengur lesnir af öðrum en stúd-
entum, sem sumir hverjir verða
prófessorar og halda áfram að
kenna þá öðrum stúdentum er
aftur dreymir um að verða pró-
fessorar og rita því doktorsrit-
gerðir um fyrrgreinda höfunda
og svona gengur þetta.
Sumum finnst þetta kannski
hálfgerð hringavitleysa, en þá er
því til að svara að góð vísa verð-
um er betra að tosa menn ekki
aftur frá leyndum afkomum
mannshugans, þar sem þeir hafa
hieiðrað um sig og finna ham-
ingju er hinn borgaralegi veru-
leiki útilokar.
Alan Bates leikur hér Baldry
ofursta. Ég tel Bates standa nú í
fremstu röð kvikmyndaleikara
við hlið Michael Cain, Sir Olivier
og Geil Gielguld, Philippe Noir-
et, Piccoli, Lemmon, Kinski,
Hoffman, Nicholson og McDow-
ell svo nöfn séu nefnd er fljúga
fram í hugann í takt við ritvéla-
glamrið. Styrkur Alan Bates
sem leikara felst kannski fyrst
og fremst í því hversu auðvellt
hann á með að stökkva frá hóf-
stilltum leik yfir í ofsafengin
dramatísk átök. Hann er sumsé
maður andstæðnanna, eina
stundina yfirvegaður og hóf-
stilltur, aðra einsog naut í flagi.
Mér fannst honum takast best
upp í þessari páskamynd Regn-
bogans, er hann stillti skapið og
hélt í taum geðhrifanna. Raunar
var leikstjórn Alan Bridges með
þeim hætti að leikurunum var
lítt gefinn laus taumurinn.
Þannig var Julie Christie, í hlut-
verki sætu eiginkonunnar,
óvenju ráðsett og merkikertis-
ur aldrei of oft kveðin, og hver
ný kynslóð sér sígildan skáld-
skap í nýju ljósi. Þannig lifnar
hið gamla af snertingu við hið
nýja og menningin flytst milli
kynslóða og fær sífellt nýtt yfir-
bragð. Það er kannski ekki hægt
að éta hana eða byggja úr henni
hús, en maðurinn lifir ekki á
brauði einu saman, og glíma við
hugverk annarra veitir nýjum
straumum inn í líf hans og víkk-
ar áhugasviðið.
Þannig var með breskættuðu
hárgreiðslukonuna Rítu, hún var
orðin þreytt á nöldri viðskipta-
vinarins og hjásvæfilsins sem
hafði aðeins áhuga á sjónvarp-
inu, pöbbinum og barneignum.
Þannig braut hún allar brýr að
baki sér og stökk uppúr lágstétt
yfir í miðstétt, þar sem meðal
annars er að finna háskólaborg-
ara, slíka sem ekki fást við æðri
lögmannsstörf eða hafa hlotið
aðalsnafnbót. Það er ekki hægt
að lýsa því nánar hvílíkt átak
þetta var fyrir alþýðustúlkuna
Rítu. í fyrsta lagi varð hún að
afneita því umhverfi sem hún
var vaxin úr, í öðru lagi að sigr-
ast á andúð samstúdentanna
sem flestir voru úr mið- eða há-
stétt. í þriðja lagi varð hún að
hemja tilfinningarnar þá hún
settist niður til að semja and-
lausar prófritgerðir, í fjórða lagi
að skara fram úr til að sanna
fyrir sjálfri sér að hún væri jafn
rétthá öðrum íbúum þess heims
er hún í fyrstu taldi fegustan
allra heima, og í fimmta og síð-
asta lagi varð hún að lokka Dr.
Bryant til að kenna sér, eji sá
ágæti maður hafði fyrir löngu
gefið skít í þann mjúka stól sem
hann hafði svo lengi vermt.
Ég ætla ekki að svara því hér
hvort Ríta sigrist á öllum þess-
um hindrunum í myndinni, en
vil bara benda mönnum á að hér
er ekki á ferðinni barnamynd
(þriggja ára krakkar voru í bíó
frumsýningardaginn) heldur
mynd sem ég held að höfði frek-
ar til þroskaðra áhorfenda, í það
minnsta veit ég að nemendur
öldungadeildanna hefðu gaman
af að sjá tiltektir Rítu — því þeir
þurfa sumir hverjir að sigrast á
svipuðum hindrunum og sú
ágæta kona. Þess skal að lokum
getið að nafn myndarinnar er
eingöngu á frummálinu í pró-
grammi.
Höfuðsmaóurinn (Bates) faðmar
æskuástina (Glendu Jackson).
leg. Ann Margret sömuleiðis í
hlutverki frænkunnar á heimil-
inu, þótt hún sýndi meiri auð-
mýkt og hlýju en Christie. En
þessi ágæta leikkona, Ann Mar-
gret, hefir gersamlega skipt um
ham eftir að hún lenti á fram-
rúðunni og skaddaðist í andliti. I
stað barmmikillar glæsipíu er
dillar lendunum í mynd eftir
mynd, er hún nú leikkona af
skóla Bergmans. Brjóstin eru jú
Nafn á frummáli: War Games
Leikstjóri: John Badham
Handrit: Lawrence Lasker og
Walter E. Parkes
Tónlist: Arthur B. Rubinstein
Myndataka: William A. Fraker
Það er mikið rætt um hættuna
á kjarnorkustríði þessa dagana.
Ekki nema von þegar hægt er að
sprengja mannkynið aftur á
steinaldarstig og gott betur.
Friður er guðs gjöf og „vopnaður
friður" er betri en enginn friður
segja sumir. Ekki veit ég það, en
undarlega hljótt þótti mér um
friðarhreyfinguna þegar SS-20-
flaugarnar voru settar upp í
A-Evrópu. Hún kviknaði fyrst til
lífs er hliðstæðar flaugar voru
settar upp í V-Evrópu. Ég hef
mikið velt þessu fyrir mér og
fundið þá skýringu líklegasta, að
V-Evrópubúar hafi þá fyrst
vaknað af værum blundi, er
ógnarvopnin voru komin í þeirra
eigin bakgarð. Þetta er ekki
ósvipað því og þá friðsælum
borgara er rétt skammbyssa og
honum tjáð að handan við næsta
horn bíði vopnaður maður. Þeg-
ar hann sér byssuna vaknar
hann fyrst af værðarblundinum.
Hvað um það, þá hafa þeir
góðu menn er starfa að kvik-
myndaframleiðslu vestur í
Hollywood ekki leitt hjá sér frið-
arhreyfinguna. Þeir hafa að vísu
ekki slitið skósólum í friðar-
göngum, heldur hafa þeir nýtt
sér friðaráhuga manna í gróða-
skyni. Já, þeim ágætu mönnum
er ekki fisjað saman. Þeir virð-
ast ekki hafa neina aðra lífs-
enn á sínum stað og minna á
forna frægð.
í hlutverki Margrétar, þeirrar
er vekur Chris af minnisleysinu,
er Glenda Jackson. Sú ágæta
kona vinnur hér eftirminnilegan
leiksigur enda nálgast hún óðum
frúaraldurinn. Þannig væri
gaman að fá að vita hvar að-
standendur myndarinnar hafa
nælt í gula popplínfrakkann og
húfutetrið, sem Glenda ber í
þessari mynd, en slíkar flíkur
virðast einskonar einkennis-
merki sumra kvenna, þá þær
komast á breytingaraldurinn.
Gott ef plastblóm voru ekki fest
í skyggnið. Talandi um leikmuni
þá er hrein unun fyrir fagurkera
að horfa á þessa mynd, því feg-
urra hús hef ég vart séð í kvik-
mynd, en hús Baldry höfuðs-
manns. Raunar er myndin öll
vafin koparrauðu sólskini er
mildar þau dapurlegu örlög sem
er að finna í sögu Rebeccu West
og handritið byggir á. Þannig
hafði ég eiginlega meiri ánægju
af að skoða þann fagra húsbúnað
er þarna var myndaður í bak og
fyrir en örlög Baldry ofursta,
þótt vissulega væru þau um-
hugsunarefni borgaralega sinn-
uðum blaðamanni.
skoðun en þá að þéna sem mesta
peninga á því sem til fellur.
Kannski er þetta eina lífsvið-
horfið sem blívur á kjarnorku-
öld, því peningar gera mönnum
jú fært að reisa vel búin neðan-
jarðarbyrgi slík sem friðar-
göngumenn munu aldrei augum
líta nema á bíó. Ég hef ekki
handbærar tölur um hve mikið
þeir Hollywood-menn hafa
grætt á nýjustu atómstríðs-
myndinni: Stríðsleikjum sem nú
er sýnd í Nýja bíói, en ég veit til
þess að stærsta sjónvarpsstöð
Bandaríkjanna, ABC, hefir
grætt vel á „The Crisis Game“ og
„The Day After“ sem fjalla um
hættuna er stafar af kjarnorku-
vopnum.
Stríðsleikir Nýja bíós fjalla
sömuleiðis um þessa miklu ógn
er stafar af gereyðingarvopnum,
en frá nokkuð ólíku sjónarhorni.
Hér er nefnilega fjallað um
hættuna á því, að tölvubúnaður
sá er stýrir ógnarvopnunum,
setji þau af stað, án þess að
stríðsástand hafi skapast. Þannr
ig er mál með vexti að mennta-
skólanemi, David Lightman að
nafni, kemst með hjálp heimilis-
tölvunnar inní stjórnbúnað
Strategic Air Command and
National Military Command
Center í Cheyenne-fjalli, en það-
an verður sennilega stýrt gagn-
árás á Sovétríkin á stund Ragna-
raka. Ég vil ekki frekar útlista
hvernig hann kemst í samband
við þennan stýribúnað, né heldur
hvað gerist, þá hann nær sam-
bandi, því ekki vil ég skemma
ánægju væntanlegra áhorfenda
af stríðsleikjum David Light-
man. Ég er hins vegar á því að
mynd eins og þessi sem bæði er
spennandi og sannfærandi geti
vakið ugg í brjósti ungra áhorf-
enda er trúa því að tölvubúnað-
urinn geti sett' af stað þriðju og
síðustu heimsstyrjöldina.
Þeim er þessu trúa vil ég
benda á að öll boð til stjórn-
stöðvarinnar í Cheyenne-fjalli
eru trufluð og síðan lesið af þeim
í sérsmíðuðum tækjum. Þar
fyrir utan er stjórnstöðin ekki
tengd hinu almenna símakerfi
Bandaríkjamanna. Þeim sem
eldri eru og þjást af ótta við
kjarnorkuslys má benda á að all-
ir hlutar tölvukerfis NORAD-
stjórnstöðvarinnar eru prófaðir
utan hennar, áður en þeir eru
tengdir við stjórnkerfið. Þá má
benda á að varðmenn eru við
hvern skotpall og eru þeir í
beinu sambandi við stjórnstöð-
ina, sem ráðgast við þá áður en
gagnárás er hafin. Margt fleira
mætti nefna, eins og þá stað-
reynd að NORAD-stöðin lýtur
æðstu mönnum, sem fyrstir eru
látnir vita um hugsanlega árás
af The National Military Comm-
and Center í Pentagon. Hvað um
það, verum þakklát fyrir að búa
við stjórnskipulag er gerir okkur
fært að njóta mynda á borð við
War Games þar sem stjórnbún-
aður atómvopna er gagnrýndur.
Hvað vitum við um stjórnbúnað
SS-flauganna? Varla meira en
alþýða A-Evrópu.
Að þekkja ekki aftur eiginkonuna