Morgunblaðið - 10.05.1984, Side 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 10. MAÍ 1984
Um útvarpsgagnrýni
— eftirJón Viðar
Jónsson
Það verður víst talsvert rætt um
útvarpsmál á næstunni. Frumvarp
að nýjum útvarpslögum hefur ver-
ið lagt fram á Alþingi, lögum sem
m.a. eiga að búa svo i haginn að
einkaaðilar geti hagnast á út-
varpsrekstri. í því eru engin
ákvæði sem tryggja að Ríkisút-
varpið geti haldið áfram að gegna
þeim skyldum sem á það eru lagð-
ar, er það hefur misst hluta af
tekjum sínum til einkastöðva, en
eins og flestum mun kunnugt er
starfsemi stofnunarinnar að veru-
legu leyti fjármögnuð með auglýs-
ingum. Sjálfsagt er ástæða til að
endurskoða íslenska útvarpslög-
gjöf og laga að nýjum viðhorfum,
en vitaskuld má fara ýmsar aðrar
leiðir til þess en þá sem hér er
valin. Má t.d. minna á þá sem Sví-
ar hafa kosið að fara, en hjá þeim
hefur þróun útvarpsmála í átt til
aukins frjálsræðis og valddreif-
ingar farið að mestu fram innan
vébanda sænska Ríkisútvarpsins.
Ég hef ekki hugsað mér að fjalla
hér almennt um svo viðamikið og
flókið mál sem setning nýrra út-
varpslaga hlýtur að vera. Mig
langar aðeins til að segja nokkur
orð um annað efni sem varðar
stöðu útvarps í íslensku samfélagi
og ástæða er til að vekja athygli á
nú þegar þessi mál eru ofarlega á
baugi. Það er viðleitni íslenskra
blaða til að halda uppi reglulegri
umfjöllun um dagskrá hljóðvarps
og sjónvarps. Þetta kann að virð-
ast fremur lítilfjörlegt mál þegar
rætt er um framtíð þessara fjöl- |
miðla, en þó hygg ég að það geti |
haft sína þýðingu þegar á allt er i
litið. Höfuðkostur hins nýja út- |
varpslagafrumvarps er t.d. sá að
það knýr menn til að hugleiða og
taka afstöðu til þess hvers konar
útvarp við viljum hafa hér í fram-
tíðinni; hvort við kjósum að hljóð- \
varp og sjónvarp gegni áfram svo i
fjölþættu menningarhlutverki
sem þessir miðlar gera nú eða þeir
verði hafðir til annarra nota. Um
þá hlið málsins hafa fylgismenn
einkaútvarps — sem þeir í áróð-
ursskyni nefna aldrei annað en
„frjálst" útvarp — að vonum sagt
Verkamanna-
sambandið
tuttugu ára
Verkamannasamband ís-
lands er 20 ára um þessar
mundir, en það var stofnað í
Reykjavík 9. maí 1964.
í tilefni þessara tímamóta verð-
ur sambandsstjórnarfundur
VMSÍ, sem haldinn verður í sal
Rafiðnaðarsambands íslands að
Háaleitisbraut 68, í dag og á
morgun, að miklu leyti helgaður
20 ára afmæli sambandsins.
Þetta kemur fram í fréttatil-
kynningu frá Verkamannasam-
bandinu, þar sem ennfremur segir
að á fundinum verði formlega tek-
ið í notkun merki, sem gert hefur
verið fyrir VMSÍ.
Fundurinn hefst kl. 10 í dag,
fimmtudag og á sama tíma á
morgun, föstudag. Meðal umræðu-
efnis eru kjaramál, starfsemi
sambandsins og hlutverk verka-
lýðshreyfingarinnar í íslensku
þjóðfélagi.
Fyrsti formaður Verkamanna-
sambandsins var Eðvarð Sigurðs-
son, en hann lét af formennsku
1975. Síðan hefur Guðmundur J.
Guðmundsson gegnt formennsku
á VMSÍ og Þórir Daníelsson hefur
verið framkvæmdastjóri Verka-
mannasambandsins frá upphafi.
fátt, en látið nægja almennar full-
yrðingar og vígorð um nauðsyn
frjálsræðis og heilbrigðrar sam-
keppni. Þeir hafa þá látið sem við
íslendingar gætum tekið mið af
milljónaþjóðum á borð við Breta
og Bandaríkjamenn sem hafa bol-
magn til að standa undir fjölda
útvarpsstöðva og þar sem sam-
keppnin getur verið bæði holl og
sjálfsögð. í fámennu þjóðfélagi á
borð við okkar eru aðstæður hins
vegar allt aðrar og óhugsandi aö
staðbundnar einkastöðvar geti
haldið uppi jafn fjölbreyttri
dagskrá og ríkisfjölmiðlarnir leit-
ast við að gera nú. í grófum drátt-
um virðist sem slíkar hljóð-
varpsstöðvar geti aðeins orðið
tvenns konar: Afþreyingartæki
með tónlist, auglýsingum og ein-
faldri dagskrárgerð — eins og
heyra má á rás 2 Ríkisútvarpsins
— eða þá miðlar skoðanahópa af
öllu hugsanlegu tagi; en menn
skyldu hafa í huga að hljóðvarp er
ugglaust eitt áhrifamesta áróð-
urstæki sem upp hefur verið fund-
ið. Auðvitað kann málið að horfa
eitthvað öðru vísi við ef fjársterk-
ir aðilar ná að sameinast um
rekstur útvarpsstöðvar, eins og
allt bendir til að muni verða, og
hugsjónin um frjálst útvarp verð-
ur í raun ekki annað en barátta
einokunaraðila um markað og
mannafla. Ef það er slíkt ástand
sem áhangendur einkaútvarps
vilja koma á — en í sjálfu sér er
lítil ástæða til að ætla að svo sé
ekki — ættu þeir að leggja spilin
hreinskilnislega á borðið I stað
þess að fela ásetning sinn með
glamuryrðum. Færi hins vegar svo
ólíklega að margar litlar stöðvar
yrðu til hlytu þær með ýmsum
hætti að veikja stöðu Ríkisút-
varpsins, stuðla að lélegri dagskrá
þess, án þess að taka að sér menn-
ingarhlutverk þess sem fæstir
bera opinberlega brigður á. Hér er
því margs að gæta og óskandi að
alþingismenn taki ekki ákvarðanir
fyrr en þeir hafa kannað málið frá
öllum hliðum og gert sér skýra
grein fyrir líklegum afleiðingum.
Það hefur oft heyrst að Ríkis-
útvarpið hafi staðnað og jafnvel
hunsað óskir og smekk fjölmennra
hópa hlustenda í skjóli einokunar-
aðstöðu sinnar. Þetta kann vel að
vera rétt að einhverju leyti og
skyldu menn þó gæta þess að
stöðnunin kynni að eiga sér undir-
rót víðar, s.s. í manneklu, erfiðu og
óhentugu húsnæði, slæmum
launakjörum og fleiru af slíku
tagi. Hljóðvarp og sjónvarp eru
ekki aöeins rekin sem upplýsinga-
miðlar og afþreyingartæki, heldur
fer þar einnig fram margháttuð
sköpunarviðleitni, hvort sem hún
birtist í listflutningi eða almennri
dagskrárgerð. Stöðnunar og
þreytu mun því skjótt taka að
gæta í dagskránni séu þeir sem að
henni vinna ekki bæði frjóir og
kröfuharðir og hirði ekki um að
rækta sambandið við hlustendur.
Jón Viðar Jónsson
„Tilgangurinn meö
þessari grein er að
benda á eitt, sem mér
þykir alls ekki hafa ver-
iö reynt hér til neinnar
hlítar, og þaö er aö öll
dagblööin leitist við aö
halda uppi vandaöri
gagnrýni á dagskrá út-
varpsins, hljóðvarps og
sjónvarps, eins og þau
gera þar sem viður-
kenndar listgreinar eiga
í hlut.“
Ef útvarpsmenn sofna á verðinum
á að sjálfsögðu að hrista duglega
upp í þeim og kunna að vera ýmis
ráð til þess. Tilgangurinn með
þessari grein er að benda á eitt,
sem mér þykir alls ekki hafa verið
reynt hér til neinnar hlítar, og það
er að öll dagblöðin leitist við að
halda uppi fastri gagnrýni á
dagskrá útvarps, hljóðvarps og
sjónvarps, eins og þau gera þar
sem viðurkenndar listgreinar eiga
í hlut. í nágrannalondum okkar
telja flest blöð með menningar-
lega sjálfsvirðingu þetta skyldu
sína og er íslenska Ríkisútvarpið
vonandi orðið svo fagmannlegt í
vinnubrögðum eftir rúmlega
fimmtíu ára starf að það eigi slíka
umfjöllun skilið. Vissulega veit
enginn hvernig til tekst fyrr en á
reynir, en með þessu móti myndu
þó blöðin a.m.k. sýna í verki vilja
til að efla útvarpsmenningu þjóð-
arinnar, sé slíkt á annað borð á
stefnuskrá þeirra.
Nú fer því að vísu fjarri að út-
varpsgagnrýni hafi aldrei sést í ís-
lenskum dagblöðum. Þvert á móti
hafa sum þeirra haft í frammi
ýmsa tilburði í þá átt á seinni ár-
um. En gagnrýni hefur ekki áhrif
nema til hennar sé vandað. Ég
skal ekki fara í felur með að þættu
mér nefndar tilraunir hafa tekist
vel og vera líklegar til að stuðla að
betra útvarpi myndi ég vart vera
að tala um þessi mál. Aðeins eitt
íslenskt dagblað, Dagblaðið Vísir,
er svo nútímalegt að það birtir
daglegar umsagnir um dagskrá
útvarps og sjónvarps. Annað blað,
Helgarpósturinn, er nýfarið að
birta stutta dálka um dagskrá lið-
innar viku; í Tímanum, Alþýðu-
blaðinu og Þjóðviljanum hefur
mér vitanlega aldrei birst efni af
þessu tagi. Morgunblaðið hefur
stöku sinnum fengið menn til að
rita vikulegar greinar um þessi
efni, en af einhverjum sökum hafa
þær tilraunir orðið skammvinnar
og um þessar mundir er enga út-
varpsgagnrýni að finna I stærsta
blaði landsins. Ég sé landsmála-
blöð sjaldan og veit því ekki hvort
einhver þeirra standa sig betur í
þessum efnum.
Það væri trúlega til lítils að
freista þess að leggja mat á
frammistöðu þeirra sem blöðin
hafa hingað til fengið til að rita
útvarpsgagnrýni. Hún hefur verið
misjöfn og verulega markverð
hafa skrif þeirra sjaldnast orðið.
Aðalatriðið er hvernig ritstjórnir
blaöanna hafa haldið á spilunum,
hvaða stefnu þær hafa leitast við
að marka. Eins og má sjá af upp-
talningunni hér að ofan hafa þær
búið þessari umfjöllun nokkuð
mismunandi form og hefur lang-
mest reynt á stefnu DV; væri öll
útvarpsgagnrýni blaðanna lögð
saman og mæld í dálksentimetr-
um kæmi I ljós að það hefur birt
miklu meira lesmál af þessu tagi
en bæði Morgunblaðið og Helgar-
pósturinn. En magn og gæði fara
ekki alltaf saman og því miður
hefur ritstjórn DV ekki séð
ástæðu til að vanda sérstaklega til
þessara dálka. Þetta eru langoft-
ast algerar málamyndaumsagnir
sem blaðamenn skiptast á um að
skrifa og leggja fæstir nokkurn
sýnilegan metnað í; stundum
gengur subbuskapurinn svo langt
að þeir hafa hvorki heyrt né séð þá
dagskrá sem þeir eiga að tjá sig
um. Víst má stöku sinnum finna
skynsamlegar athugasemdir og
réttmæta gagnrýni í dálkum þess-
um, en það breytir ekki miklu;
heildarsvipurinn er slíkur að
manni finnst tæpast ómaksins
vert að hlupa yfir þetta. Mér dett-
ur ekki í hug að firra blaðamenn-
ina allri ábyrgð á ástandinu, en
mesta sökina á þó ritstjórnin sem
virðist standa á sama þó kastað sé
höndum til þessara hluta en það á
kannski eftir að breytast þegar
blaðið verður sjálft farið að reka
sína frjálsu, óháðu útvarpsstöð.
Kosturinn við stuttar umsagnir
sem birtast daglega er einkum sá
að þær eru ferskar og fljótlesnar.
Þær krefjast markvissrar og líf-
legrar framsetningar og er ekki að
efa að í höndum lipurra penna
geta þær orðið skemmtilegasta
blaðaefni. Ókostur þeirra er hins
vegar sá að í þær vill skorta nauð-
synlega yfirsýn yfir dagskrána og
verður sá skortur tilfinnanlegast-
ur þegar margir skipta með sér
verkinu, eins og hefur sýnt sig í
DV. Á því er miklu minni hætta
þegar farin er sú leið sem Morgun-
blaðið og Helgarpósturinn hafa
reynt, að fá utanaðkomandi aðila
til að rita vikulegar yfirlitsgrein-
ar. Bæði ættu þessi form þó að
geta orðið vettvangur raunveru-
legrar útvarpsgagnrýni, taki höf-
undarnir starf sitt alvarlega og
séu vandanum vaxnir.
Hvaða kröfur á þá að gera til
þess sem er ráðinn til að fjalla um
dagskrá hljóðvarps og sjónvarps?
Er t.d. æskilegt að hann sé mennt-
aður í fjölmiðlafræðum eða er nóg
að hann hafi góða almenna þekk-
ingu og áhuga á viðfangsefninu?
Við slíkum spurningum eru ekki
til nein einhlít svör, enda er út-
varpsdagskrá svo fjölþætt fyrir-
bæri að hana má nálgast með
ýmsum hætti. Útvarpsumfjöllun
dagblaðs má aldrei verða sér-
fræðileg og þurr; hún á að vera
persónuleg og lifandi, en einnig
yfirveguð og studd rökum. Má í
þessu sambandi benda á nokkrar
greinar sem Steinn Steinarr skáld
skrifaði í Alþýðublaðið árið 1955
um dagskrá hljóðvarps í liðinni
viku (birtar í Kvæðasafn og grein-
ar) og eru að öllum líkindum
fyrsta — og jafnframt ein sú besta
— útvarpsgagnrýni sem hér hefur
verið skrifuð. Einn maður kemst
að sjálfsögðu ekki yfir að fylgjast
með dagskrá útvarps i heild, en
hann verður þó að kynna sér sem
flesta liði hennar, lýsa þeim og
leggja á þá dóm. Skorti hann fag-
lega þekkingu til að fjalla náið um
einstaka þætti er eðlilegast að
hann láti öðrum það eftir, en trú-
lega gæti slíkt einkum átt við um
listflutning af ýmsu tagi. Raunar
er enn of mikill misbrestur á því
að listgagnrýnendur blaðanna
sinni eins og vert væri þeirri list
sem útvarpið, einkum þó hljóð-
varpið, flytur og er vonandi að
þeir eigi eftir að taka sig á í því
efni.
Heittrúaður frjálshyggjumaður
sagði nýverið í blaðagrein að
Ríkisútvarpið væri óþörf stofnun
og er auðsæilega ekki einn um þá
skoðun. Þróun útvarpsmála er
ekki aðeins komin undir duttlung-
um tæknilegra framfara, hún er
einnig háð ákvörðunum manna
sem ráða í hvaða farveg þeir veita
þróuninni; það er ekkert náttúru-
lögmál að hljóðvarp gegni víðtæku
menningarhlutverki í stað þess að
einbeita sér að flutningi tilkynn-
inga og léttrar tónlistar. Ef það er
slík framtíð sem menn vilja búa
íslensku hljóðvarpi er vitaskuld
tilgangslaust að krefjast þess að
um dagskrá þess sé fjallað eins og
hverja aðra skapandi starfsemi.
Óski menn þess hins vegar að
gæðakröfurnar séu auknar og
hertar, til hljóðvarps ekki síður en
sjónvarps, þá ætti vönduð og
skynsamleg útvarpsgagnrýni að
geta orðið að miklu gagni.
Fjör í menningarlífinu á Skagaströnd
Skaga.Htrönd, I. maí.
8EGJA MÁ að nóg sé um að vera í
menningarlifinu hér þessar vikurn-
ar.
í beinu framhaldi af Húna-
vöku sem lauk á annan í páskum
komu hingað á vegum Höfða-
skóla skáldin Þórarinn Eldjárn
og Olga Guðrún Árnadóttir.
Lásu þau úr verkum sínum fyrir
almenning á miðvikudagskvöld
en fyrir nemendur skólans á
fimmtudagsmorgun. Allir sem á
skáldin hlýddu voru mjög hrifnir
og sammála um að svona heim-
sóknir þyrftum við að fá mun
oftar.
Á föstudagskvöld hófst svo
tölvunámskeið sem stóð fram á
mánudagskvöld. Var kennt í
Olga Guðrún ÁrnadóUir og Þórarinn Eldjárn lesa úr verkum sínum.
tveimur flokkum og voru þeir
báðir fullskipaðir og biðlistar
þar sem ekki komust allir á
námskeiðið sem sóttu um, vegna
þess að fjöldi þátttakenda var
takmarkaður.
Allan laugardaginn var svo
bridgemót í Fellsborg með kepp-
endum af norð-vestanverðu
landinu á vegum bridgeklúbbs-
ins á Skagaströnd. Sunnudaginn
kl. 15.00 sýndi svo leikfélag
Blönduóss gamanleikinn
Spanskfluguna í félagsheimilinu
við góðar undirtektir áhorfenda.
Og I dag, 1. maí, var víðavangs-
hlaup yngstu borgaranna á veg-
um Umf. Fram fyrir hádegi en
söngskemmtun á vegum Tónlist-
arfélags A-Hún. eftir hádegið.
Eins og sést á upptalningunni
hér að ofan má segja að allir
hafi fengið eitthvað við sitt hæfi
af menningu hér á Skagaströnd í
nýliðinni viku.