Morgunblaðið - 20.05.1984, Blaðsíða 8

56
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. MAÍ 1984
JÁTVARÐUR
J Ö K U L L
„Ég lærði í barnaskóla og ég
lærði á Hvanneyri, en ég lærði
aldrei í íþróttaskóla, svo ég get
varla sagt eins og maðurinn: „Það
er menntaður maður hann bróðir
þinn, hann lærði bæði í Haukadal
og Hvanneyri." En ég hef alla ævi
verið stoltur af barnaskóla-
„menntun" minni. Fyrsta veturinn
gekk ég til næsta bæjar tvær vik-
ur um vorið og lærði að draga til
stafs og reikna hjá Lárusi skáldi
Þórðarsyni í Börmum. Hann var
aðdáanlegt prúðmenni. Ég var í
farskóla hérna heima hjá Böðvari
Péturssyni og Ingibjörgu Þor-
geirsdóttur, en oftast og bæði áður
og seinna hjá Hirti Hjálmarssyni.
Tvisvar fékk ég að vera í skóla í
Flatey hjá Sveini Gunnlaugssyni
meðan ég beið eftir skipi. Það væri
ekki í frásögur færandi hefði
Sveinn ekki verið annar eins fræð-
ari og hann var. Hann gaf svo
mikið af hjartahlýjunni og blátt
áfram lýsti með hugsjónaloganum
sem brann innra með honum.
Maður lærir nefnilega ekki bara
námsgreinarnar, maður lærir
mennina sem barnssálin drekkur í
sig áhrifin frá.
Veturinn áður en ég fermdist,
þá hirti ég féð fyrir bóndann
hérna um sex vikna tíma. Skóla-
gangan þann vetur stóð í hálfan
mánuð, einkum til að læra tossa-
kverið. Það er ekki allt fengið með
því að vera lengi í skóla. Ég reyni
að minnsta kosti að telja mér trú
um það eftir á.
Þennan sama vetur las ég
Vesalingana eftir Victor Hugo i
þýðingu Þorsteins Gíslasonar. Eða
var það veturinn eftir ferming-
una? Séra Jón Þorvaldsson átti
bækurnar. Ætli aðrar bækur hafi
haft varanlegri áhrif á mig? Mað-
ur er hrifnæmur og mótast senni-
lega mest á fyrstu unglingsárun-
um. Islendingasögurnar las ég all-
ar á tólfta árinu — veturinn sem
ég var í Reykjavík. Þá gekk ég af
Brágagötunni og inn í Sundlaugar
í febrúar og mars, en sleppti
Kennaraskólanum. Svona var það
nú í þá daga.
Ég fór að Hvanneyri 22 ára,
barnlúinn og fullmótaður erfiðis-
maður. Það voru samt ágæt ár og
mætti segja margt gott um þau,
kennarana, samvistarfólkið og
skólabræðurna. Ég minntist Run-
ólfs Sveinssonar skólastjóra lítil-
lega í 90 ára afmælisriti skólans.
Það var vinarbragð Guðmundar
skólastjóra að gefa mér kost á því.
Runólfur eggjaði mig á að læra í
landbúnaðarháskóla, en ég var
gróinn svo fast við torfuna eins og
sagt er, að það mátti heita útilok-
að. „Starfsvalið" var svo sem ekk-
ert „val“. Ég er bóndi af innsta
eðli og held ég hafi verið á réttri
hillu.“
„Þegar þú varst ungur drengur
varstu í söngnámi hjá Sigfúsi Kin-
arssyni tónskáldi. Ertu tónlistarunn-
andi?“
„Söngnám er orð sem gæti mis-
skilist. Sigfús Einarsson kenndi
söng í Kennaraskólanum. Ég var í
yngri æfingadeildinni 1925—1926
og hann lét okkur syngja einu
sinni í viku. Það var mannval
kennaraliðið þá: Halldóra Bjarna-
dóttir, Ásgeir Ásgeirsson, Stein-
grímur Arason og Dóra Þórhalls-
dóttir. Ég var gæfumaður að
kynnast þeim. En svo ég svari
spurningu þinni þá finn ég unað í
góðum söng og tærri tónlist."
„Einu sinni varstu framsóknar-
maóur. Hvað olli því að þú snerist
meira til vinstri?"
„Snerist Framsóknarflokkurinn
ekki meira til hægri? Það skyldi
þó aldrei hafa verið tilfellið?
Ég varð framsóknarmaður við
að lesa ísafold og Tímann fyrir
kosningarnar 1927, sem sagt barn.
Alls ekki fyrir fortölur heimafyr-
ir. Ég hreifst af baráttu og þjóð-
legri reisn Sósíalistaflokksins á
þjóðstjórnarárunum. Mér er í blóð
borið bæði alþýðusamhjálp og
þjóðlegur metnaður. Hvort
Það er óþarfi að kynna
nafn Játvarðar Jökuls
Júiíussonar því að svo
er nafn hans þekkt,
bæði sem rithöfundar,
greinahöfundar og frétt-
amanns. Stundum eru
menn sammála skrifum
hans og stundum ekki,
en allir sem bera virð-
ingu fyrir íslensku máli
virða tök hans á ís-
lenskri tungu, taka eftir
skrifum hans. Þar sem
fáum er kunnugt um
manninn bak við penn-
ann er hann beðinn að
svara nokkrum spurn-
ingum sem varða hann
sjálfan og tal okkar
berst að menntun hans
og starfsvaii.
Játvarður Jökull Júlíusson.
aðurinn sem
hopar ekkí
meira en þörf krefur
tveggja hefi ég fundið og mætt í
mínum flokki sem nú er.
Og það sem meira er og nánar
tiltekið: Það var hlustað vel á
raddir okkar bændanna í Sósíal-
istaflokknum og síðar í Alþýðu-
bandalaginu. Ég var ekki einn um
að sannreyna það.“
„Svo fórstu í framboð í Dalasýslu,
manstu eftir einhverju skemmtilegu
í sambandi við framboðsfundina
þar?“
„Jú, vissulega. Framboðsfund-
irnir voru sérstakur heimur að
hrærast í. Efamál er hve langt á
að ganga í að draga tjöldin núna
frá því sviði sem ljósin léku um
þá. Ég bar virðingu fyrir séra Jóni
Guðnasyni. Samt var ég honum
erfiður andstæðingur þó ég segi
sjálfur frá. En eftir á að hyggja:
Ætli hann og íslensk fræði hafi
ekki haft gott af að hann tafði sig
ekki við að sitja á Alþingi?
Þeta voru miklir dýrðardagar í
júní 1946, að ferðast um allt Dala-
hérað í hásumarsdýrð með tvo til
reiðar.
Hugsaðu þér bara „þjóðgarð-
inn“ á Skarðströndinni, bilið milli
Fagradalsár og Búðardalsár. Það
var uppáhaldsumræðuefni hinna
skeleggu framsóknarmanna á
Skarðströndinni, mig minnir bæði
Þórólfs í Fagradal og Brynjólfs á
Hvalgröfum, að hæðast að Þor-
steini sýslumanni og þingmanni
fyrir þann veglausa kafla. Þar
væri enn allt eins og var á land-
námsöld. Já, þarna ferðaðist ég
eins og aðrir á landnámsöld, þó
ártalið væri 1946.
Ég fékk að þreifa á því hvað það
var að vera viðvaningur. Áður en
ég fór að heiman komst ég ekki til
að semja framboðsræðu. Var þó
byrjaður. Var svo seinheppinn að
skrifa þá byrjun á heljar stóra
örk. Hefur víst fundist að ég yrði
að hafa mikið við. Nú, nú. Fyrsti
fundurinn var á Hamri á Hörðu-
dal. Ræðupúltið þar mátti ekki
minna vera, enda stóð stóra örkin
út af því á alla kanta! Og ræðutím-
inn var ekki hálfnaður þegar hið
skrifaða orð þraut. Og þá var vit-
anlega að duga eða drepast.
Ekki er ég dómbær um það
hversu áberandi hattaði fyrir þeg-
ar ég varð að tala upp úr mér. Ég
er ekki viss um að þess hafi gætt
að ráði.
Eftir fundinn spurði ég hrað-
mælskan og harðsnúinn bónda þar
í sveit, Kristján Helgason á Dunk-
árbakka, hvernig ég hefði komist
frá frumrauninni.
Það get ég sagt þér, sagði hann,
að þú varst hrein hátíð hjá Þor-
steini sýslumanni fyrst þegar
hann byrjaði. Þá gat hann hvorki
talað upp úr sér eða lesið skriftina
sína.
En Þorsteini hafði farið fram á
langri þingsetu, enda marga hildi
háð. Ég má til að segja hvernig
hann fór að næsta dag. Þannig
var, að nóttina eftir gisti ég hjá
Hirti Kjartanssyni í Neðri-Víf-
ilsdal. Þegar ég var genginn til
náða í vorbirtu mildrar sumar-
nætur, þá tók ég mér tak reynsl-
unni ríkari. Ég hripaði á smáblað
nokkrar fyrirsagnir að ræðuköfl-