Morgunblaðið - 20.05.1984, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. MAl 1984
JÚLÍUSSON
Játvaröur tekur pennann upp meö
munninum og skrifar
nafn sitt.
mega horfa upp á, hvaö á þá er
lagt bæöi andlega og líkamlega.
Ætli það sé ekki oftari meiri raun
fyrir foreldrana en barnið sem í
hlut á?
Og ef ég á að vera hlífðarlaus og
dálítið strákslegur í senn: Hvort
er meira lagt á drykkjusjúkling-
inn eða á nánustu aðstandendur
hans?
Hvernig ég vinn? Ég held að
mér hafi lærst að taka flestu með
jafnaðargeði. Það mun fyrir
mestu. Máltækið segir að enginn
veit hvað átt hefur fyrr en misst
hefur. Þetta er rétt svo langt sem
það nær.
Ef ég á að reyna að koma orðum
hvorki um margt né mikið nú orð-
ið. Bið hann bara að styðja mig.
Svo ræður hann hve lengi honum
þykir taka því.“
„Nú hefur þú leitað þér lækninga
víða og meðal annars farið til
Moskvu í þeim erindagjörðum. Get-
ur þú sagt frá þeirri ferð og í leiðinni
gellð þeim góð ráð sem eiga við lík-
amlega vanheilsu að stríða?"
„Þú segir nokkuð, að fara að
minnast á Moskvu. Nú eru liðin
ein 23 ár frá ferð minni þangað.
Stundum hefur hvarflað að mér að
ég hafi lært meira i þeirri ferð að
þekkja sjálfan mig, heldur en ég
íærði um Rússa.
Aö störfum.
um, í mesta lagi 12 til 14 línur.
Þetta varð að duga. Allt hitt varð
ég að geta samið um leið og ég
sagði það. Og viti menn. Eftir
fundinn á Nesodda daginn eftir,
þá gekk Þorsteinn sýslumaður að
hópi manna þar á grundinni og
vorum við Hjörtur þar báðir auk
margra annarra. Víkur sér að
Hirti í Vífilsdal og segir: „Þetta
var miklu betri ræða Hjörtur, sem
þú samdir fyrir Jökul, heldur en
hin sem hann var með í gær á
stóru örkinni á Hamri.“
Það var margt fleira. Þorsteinn
var einstakur. Kjörsvið hans var
úti undir veggjum. Hann lá ótrú-
lega vel við höggi 1949. Ég veit
ekki hvað ég á að ganga langt í að
rifja það upp. Þá hlffði ég honum
ekki. Hann hefði betur ekki svarið
við nafn Bjarna Jónssonar frá
Vogi i málflutningi sínum 1946.
Sannarlega fyrirgaf ég honum
ekki 1949 að hafa samþykkt hinn
illræmda Keflavíkursamning í
millitíðinni.
Hitt er ég honum ævinlega
þakklátur fyrir. Hann bauð mér
heim 1946 og sýndi mér bókasafn-
ið sitt. Þar reis Þorsteinn hæst.
Er þetta ekki orðið nóg um Dal-
ina?“
„Þú varst oddviti Reykhólahrepps
um langt árabil og þá voru flestir
íbúar hreppsinsannaö hvort sjálf-
stæðismenn eða framsóknarmenn.
Var ekki oft erfitt í þínu oddvita-
starfi að sigla á milli skers og
báru?“
„Sannarlega ekki. Þegar ég
hugsa um það núna, held ég að
mér hafi verið styrkur að því að
vera sósíalisti. Ég var kosinn al-
veg óbeðið. Fólk gat alveg látið
það vera að kjósa mig ef þvi sýnd-
ist svo.
Oddvitar hafa margt saman við
þingmenn að sælda. Þingmenn
Barðstrendinga — og seinna Vest-
firöinga — tóku mér undantekn-
ingarlaust sem fulltrúa minnar
sveitar. Annars minnist ég ekki.
Sama var hvort í hlut átti Sigurð-
ur Bjarnason eða Sigurvin Ein-
arsson. Þeim brást ekki háttvfsin
gagnvart oddvita Reykhólahrepps,
að ég nú ekki tali um Gísla Jóns-
son. Hann hóf fulltrúastarfið
beinlínis á hærra stig f sinni þing-
mannstíð. Hann gerði sér ekki
mannamun, nema ef hann lagði
sig enn meira í lfma fyrir þá sem
hann vissi að voru pólitískir and-
stæðingar."
„Fyrir nær 30 árum fór líkamlegri
heil.su þinni að hraka en að margra
dómi hefur andlegur þróttur þinn
aukist. Viltu segja frá þessari bar-
áttu og hvernig þú vinnur."
„Já, það verða 27 ár núna á út-
mánuðum frá þvi ég byrjaði að
lamast. Það fór hægt að stað en
seig á. Þú segir að andlegur þrótt-
ur hafi aukist. Það er kannski
nokkuð mikið sagt. Ég treysti mér
varla til að samsinna þvi. Það er
þó satt að enn hefi ég hvorki bogn-
að að ráði né brostið, hvað sem á
eftir að koma fyrir.
Veistu nema meira sé lagt á þá
heilbrigðu?
Hugsaðu þér bara foreldra sem
eiga ósjálfbjarga börn, hvað þeir
að minni reynslu umfram þetta,
þá er þess að geta, að það sem
maður á eftir, það verður þeim
mun dýrmætara sem það er
minna. Svo einfalt og blátt áfram
er mynstur lífsins.
Ef ég neita mér um að slá þig út
af laginu og svara þessu bókstaf-
lega og i einlægni, þá vinn ég alla
skapaða hluti, sem ég sjálfur vinn,
einungis með höfðinu. í mér er
bara eitt „virkt aflúttak". Ég bít
utan um prik og vinn með þvi þau
verk sem ég vinn. Nóg á sá sér
nægja lætur. Ég kemst alveg af
með þetta. Svo hefi ég meira en
margur annar. Ég hefi hesta-
heilsu: Hjarta, lungu, augu, eyru,
heilbrigða meltingu, heilbrigt sál-
arlíf (að eigin sögn), allt stálslegið
og hvað viltu hafa það betra? Það
situr ekki á mér að kvarta.“
„Ertu trúaður Játvarður og sáttur
við það ok sem lagt hefur verið á
þig?“
„ Ég tek ekki undir þá staðhæf-
ingu að ok hafi verið lagt á mig.
Að minnsta kosti ekki nema með
fyrirvafa. Það er erfiðast að venj-
ast því að horfa á aðra stríða og
strita og liggja sjálfur í leti og
ómennsku. Þarna á við það kald-
hæðnislega orðtæki, sem betur
væri ósagt, að svo má illu venjast
að gott þyki.
En trúin sem þú spurðir um um
leið, hún er allt annar handleggur.
Já, ég er trúaður að sjálfs mín
sögn. Mín trú er ofur einföld og
frumstæð, líklega enn frumstæð-
ari en almennt gerist. Ég trúi á
bænheyrslu Guðs. Ég bið hann
Ég skal segja þér tvennt og
þrennt þó, til að skýra frá reynslu
minni. Það styrkir heimþrána að
vera lokaður inni á sjúkrahúsi í 7
vikur samfleytt.
Einu sinni stóð ég mig að því að
rekja smalagöturnar á Miðjanes-
dalnum fet fyrir fet, á að giska
tveggja tíma gang.
Aldrei hefur mig dreymt merk-
ari eða skýrari drauma en þarna.
Mér voru opinberaðir bæði orðnir
og óorðnir atburðir, alveg ótví-
rætt. Það er merkilegt fyrirbæri
mannssálin.
Svo gerðist nokkuð, sem er eng-
inn draumur. Þannig var, að þegar
ég var útskrifaður af sjúkrahús-
inu, þá var í Moskvu sænsk sendi-
nefnd, pottekta Svíar, þó þeir
væru auðvitað i kommúnista-
flokknum. Af því ég var einn á
báti var ég tengdur í slagtog við
þá, þar á meðal við að heimsækja
Moskvuháskóla, sem er aldeilis
ríki í ríkinu.
Mér stóð til boða að fara suður
til Sotsí við Svartahaf með þeim
fram og aftur. Það er orlofspara-
dís þeirra í Rússíá. Tíu fyrir einn
hefðu sjálfsagt gleypt við þessu,
en mér var það ómögulegt. Ég
fann að ég þoldi ekki að láta
stríkka meira á þeirri taug sem
rekka dregur föðurtúna til. Og fór
hvergi. Þetta lærði ég um sjálfan
mig.
Svo varð ég fyrir opinberun á
sjúkrahúsinu. Árni Bergmann
færði mér þangað marga bók-
menntaperluna, þar á msðal Sjálf-
stætt fólk, sem ég hafði þó marg-
57
lesið áður. Þá vitraðist mér Saga
Ástu Sóllilju. Hún einhvern veg-
inn kristallaðist út úr bókunum
ein og sér. Þetta voru einhver
dulmögnuð hughrif, sem ég held
að ég hafi ekki lifað önnur eins.
Mörgum árum seinna reyndi ég
að segja Halldófi frá þessu í bréfi,
en veit varla hvort ég hefi getað
gert mig skiljanlegan á réttan
hátt. Þá var líka komið til sögunn-
ar að ég var búinn að kynnast
henni (Ástu Sóllilju) persónulega
og hún var búin að segja mér sög-
una þegar fundum þeirra Halldórs
bar saman forðum tíð.
Mér geðjaðist vel að Rússum
þeim sem ég átti saman við að
sælda, nánar tiltekið á sjúkrahús-
inu. Mér fannst ríkja þar félags-
andi á marga grein. En margt er
þar ólíkt og hér, gerólíkt, en samt
gott á sinn máta. Eitt var þó úti-
lokað að láta sér lynda eða i léttu
rúmi liggja. Þar var vopnaður
hervörður við allar dyr dag og
nótt. Og enginn mun hafa mátt
koma í heimsókn nema hafa að-
göngumiða. Hve mikið þurfti til að
fá hann hefi ég ekki hugmynd um.
Sagt var að þetta væri vegna
útlendinga, stjórnarandstæðinga
úr þriðja heiminum, sem væru
þarna til að ná sér eftir misþyrm-
ingar.
Ekki var kastað höndunum til
að rannsaka mig. Þar komu við
sögu hálærðir sérfræðingar á
fleiri en einu og fleiri en tveimur
sjúkrahúsum (eða háskólum).
Þarna voru reyndar á mér ein-
hverjar lágspennulækningar. Það
voru nú svona og svona straumar
það. En armenski kvenlæknirinn
sem meðhöndlaði mig gaf einungis
holla strauma frá sjálfri sér, kon-
an sú. Síðan held ég og trúi að
Armenar hljóti að vera afbragð
annarra þjóða. Hjá konu þessari
fór saman það sem mefnt er per-
sónutöfrar andlegrar gerðar og
glæsileiki í líkamsburðum.
En þú vart líka að spyrja um
góð ráð fyrir þá sem búa við lík-
amiega vanheilsu. Það eru fleiri
sem álíta mig geta miðlað ein-
hverju. Stundum hafa hjúkrun-
arkonur nefnt við mig að tala við
fólk sem er „langt niðri“.
Það er svo mörg vanheilsan sem
ég þekki ekkert til. Mín vanheilsa
er bara þetta að ég er lamaður. Ég
hef reynt að klóra í bakkann, gef-
ast helst ekki upp, láta mér fátt
um finnast. Það er ekkert spenn-
andi við ólæknandi taugasjúkdóm
eins og minn sjúkdóm. Aðrir
sjúkdómar eru miklu meira
spennandi, þessir mannskæðu sem
hægt er að lækna, svo sem reyk-
ingar og offita. Þar væri ég til í
tuskið.
Það er allt að því mannraun að
horfa upp á ungt fólk hneppt í
ánauð hjá tóbaksauðhringum, sjá
það glata bæði fé og frelsi en fyrst
og fremst heilbrigðinni, þeirri
heilbrigðu hreysti sem er skilyrði
sannrar vellíðunar.
En má ég gefa þeim ráð sem
eiga við pólitíska vanheilsu að
stríða, eins og honum Matthíasi
mínum Bjarnasyni? Ég ráðlegg
honum að setja sjúklinga ekki á
Guð og gaddinn. Ég er hræddur
um að það hefni sín bæði þessa
heims og annars. Það er nefnilega
arðbærara en flest annað, lækna-
fólk. Það er ávinningur þessa
heims. Hitt er svo arðbærara ann-
ars heims en flest ef ekki allt ann-
að: „Að líkna þeim dauðvona og
sýna þeim mannúð."
Samtali okkar er lokið og við
förum fram í eldhús en þar hefur
kona Játvarðar, Rósa Hjörleifs-
dóttir frá Fagurhólsmýri í Öræf-
um, búið út fallegt kaffiborð. Rósa
hefur verið hinn trausti horn-
steinn Miðjanesheimilisins í ára-
tugi, þrátt fyrir vanheilsu.
TEXTI: SVEINN GUÐMUNDSSON
MIÐHÚSUM