Morgunblaðið - 27.05.1984, Blaðsíða 36

Y*r>
36_____________MORGUNBLAÐID, SUNNUDAGUR 27. MAÍ 1984_
Vill landbúnaðarráðherra
algert stríð við neytendur?
— eftir Jón Magn-
ússon, formann Neyt-
endasamtakanna
í einni frægustu ræðu, sem
haldin hefur verið síðan sögur
hófust, spurði rómverski ræðu-
snillingurinn Cicero, í upphafi
máls síns þessarar spurningar:
„Hversu lengi ætlar þú Catilina að
misbjóða þolinmæði okkar?" Ræð-
an fjallaði um þá ógn sem þjóðfé-
laginu stafaði af Catilinu þessum
og skósveinum hans. 1 dag mætti
eins spyrja landbúnaðarráðherra:
„Hversu lengi enn ætlar þú, Jón
Helgason, að misbjóða þolinmæði
vorri?“ Nægir ekki að flett hefur
verið ofan af þeirri óhæfu sem við-
gengst í sölumálum kartaflna og
ýmissa annarra garðávaxta, eiga
forustumenn framleiðenda búvöru
alltaf að ráða? Á eingöngu að taka
tillit til framleiðenda? Og telur
þú, Jón Helgason, að neytendur
séu til orðnir til að þjóna hags-
munum framleiðenda eða öfugt?
Allar gerðir landbúnaðarráðherra
undanfarið benda til þess, að hann
telji eðlilegt að stefna í algert
stríð við neytendur í landinu til að
vernda úrelt sölufyrirkomulag og
dreifingarkerfi á kartöflum.
Grænmetisverslun
landbúnaðarins
Skv. lögum um Framleiðsluráð
landbúnaðarins frá 1981 segir að
Framleiðsluráðið skuli stuðla að
því, að fullnægt verði sanngjöm-
um óskum framleiðenda og neyt-
enda, þetta ákvæði er í þeim kafla
sem fjallar um sölu á kartöflum
og stjórn Grænmetisverslunar
landbúnaðarins. Sanngjarnar
kröfur neytenda hljóta að vera, að
fá góða, óskemmda vöru á sann-
gjörnu verði, enda er kveðið á um
það í 3. gr. reglugerðar um Græn-
metisverslunina. Þessi lagaákvæði
eru í sjálfu sér góð og blessuð, en
það er ekkert tillit tekið til þeirra
af yfirstjórn Grænmetisverslun-
arinnar, Framleiðsluráði landbún-
aðarins. Neytendur eru aldrei
spurðir álits, þeir eiga engan að-
gang að þessu sölufyrirtæki og
ítrekuðum ábendingum um léleg
vörugæði er ekki sinnt. Þannig
hefur starfsemi Grænmetisversl-
unarinnar verið háttað á undan-
förnum árum. Það er út af fyrir
sig nokkuð sérstakt, að þeir sem
taldir eru af löggjafanum hæfast-
ir til að vera einráðir um heildsölu
og innflutning á kartöflum og
ýmsum öðrum garðávöxtum skuli
vera helstu fulltrúar og verjendur
hagsmuna kúa- og kindabænda.
Mér er það hulin ráðgáta hvaðan
þeim kemur sú víðtæka þekking,
sem fær löggjafann til að heimila
þeim slíkt einokunarvald á inn-
flutningi og sölu þessara mikil-
vægu neysluvara. Hvað sem því
líður, þá er hér enn eitt dæmi þess
að Framleiðsluráð landbúnaðarins
vill hafa alla framleiðslu og sölu á
íslenskum og innfluttum landbún-
aðarafurðum í hendi sér, svo að
ráðið geti ráðskast með hlutina
sér og sínum til framdráttar eftir
eigin geðþótta án þess að taka
nokkuð tillit til eðlilegra við-
skiptahátta. Þessi einokunar- og
valdsöfnunarviðhorf komu vel í
ljós, þegar Framleiðsluráðið gerði
tilraun til þess á síðasta ári að ná
tangarhaldi á frjálsum greinum
landbúnaðarins; kjúklingum, eggj-
um og svínum. Sú atlaga Fram-
leiðsluráðsins að eðlilegum við-
skiptaháttum mistókst og þar
urðu vatnaskil. Allur almenningur
gerir sér grein fyrir því nú að það
sölukerfi, sem Framleiðsluráð
landbúnaðarins vill byggja upp og
viðhalda er andstætt hagsmunum
hans og mun ekki líða, að lengi
verði haldið áfram á sömu braut.
Það kann hins vegar að taka tíma
að ná fram verulegum breytingum
vegna þeirrar valdastöðu og póli-
tísku áhrifa, sem Framieiðsluráð-
ið hefur í þjóðfélaginu.
Könnun Neytenda-
samtakanna
Á undanförnum árum hefur,
iðulega verið kvartað til Neyt-
endasamtakanna vegna lélegra
gæða kartaflna. Mótmælum og
ályktunum samtakanna hefur í
engu verið sinnt og sýnir það eitt
virðingu Framleiðsluráðs land-
búnaðarins, yfirstjórn Grænmet-
isverslunar landbúnaðarins, fyrir
þeim lagaákvæðum, sem um
stofnuna gilda, þar sem skýrt er
kveðið á um að taka beri tillit til
sjónarmiða neytenda. Svo rammt
kvað að þessum kvörtunum í vor
að Neytendasamtökin ákváðu að
kaupa ákveðið magn af kartöflum
í ýmsum verslunum og láta meta
þær kartöflur, sem neytendum var
boðið sem 1. flokks vara út úr búð.
Niðurstaðan var sú, að þriðjungur
af vörunni var dæmdur í 3. flokki
eða ósöluhæfur. Viðbrögð forustu-
manna Grænmetisverslunarinnar
voru þau, að kenna kaupmönnum
um. Geymslu þeirra var ábótavant
að mati þeirra grænmetismanna
og í því fólst, að allt væri í lagi
með vöruna frá þeim. Þegar þann-
ig var tekið á málinu og kvörtun-
um linnti ekki var ákveðið að láta
meta kartöflur í pökkunarsal
Grænmetisverslunarinnar. Niður-
staðan var sú, að tvær af hverjum
þremur kartöflum, sem selja átti
sem fyrsta flokks vöru, flokkuðust
í þriðja flokk eða neðar. Viðbrögð
forustumanna Grænmetisversl-
unar landbúnaðarins voru þau við
þessum niðurstöðum, að halda
áfram að aka þeim út í verslanir
til að selja neytendum sem fyrsta
flokks vöru. Neytendasamtökin
kröfðust þess þá að Hollustuvernd
ríkisins gripi í taumana og boðuðu
til kartöfluverkfalls neytenda.
Eftir tveggja daga þóf sendi Holl-
ustuvernd ríkisins loks frá sér til-
mæli um innköllun kartaflna til
Grænmetisverslunar landbúnað-
arins. Yfirstjórn Grænmetisversl-
unarinnar hundskaðist þá til þess
að innkalla skemmdu kartöflurn-
ar í bili. Ég þekki ekkert dæmi
þess á síðari árum, að söluaðili
leyfi sér að koma fram með slíkum
endemum gagnvart neytendum og
Grænmetisverslun landbúnaðar-
ins gerði í þessu máli; þ.e. að þrátt
fyrir borðliggjandi sannanir hélt
stofnunin áfram að selja
skemmda vöru. Það er síðan ann-
aðhvort kaldhæðni örlaganna eða
sýnir óendanlega kímnigáfu Inga
Tryggvasonar, yfirstjórnanda
Grænmetisverslunarinnar, þegar
hann lýsir því yfir það þegar svo
rækilega hefur verið flett ofan af
vörusvikum fyrirtækis hans, að
ekki megi undir nokkrum kring-
umstæðum gefa innflutning kart-
aflna frjálsan vegna þess að þá sé
hætt við að gæði kartaflnanna
verði lakari. Mér er spurn, hvernig
er það hægt miðað við reynsluna
af Grænmetisverslun landbúnað-
arins.
Krafa um
rannsókn
Þriðjudaginn 15. maí sl. kröfð-
ust Neytendasamtökin þess af rík-
isstjórninni að hún hlutaðist til
um að fram færi rannsókn á inn-
flutningi Grænmetisverslunar
landbúnaðarins á finnskum kart-
öflum til landsins og dreifingu
þeirra í verslanir. Þegar þetta er
skrifað eru 10 dagar frá því að
krafa þessi var afhent forsætis-
ráðherra. Þar sem ekki hefur bor-
ist svar enn er óhjákvæmilegt að
líta svo á, að ríkisstjórnin virði
samtök neytenda svo lítils, að
ástæðulaust sé að sýna þeim þá
lágmarkskurteisi að svara mála-
leitan þeirra. En hvers vegna er
farið fram á, að ríkisstjórnin hlut-
ist til um rannsókn á málinu? Ein-
faldlega vegna þess, að innflutn-
ingurinn er með sérstöku leyfi
landbúnaðarráðherra, lögum sam-
kvæmt, til stofnunar, sem ríkis-
valdið hefur veitt einokunarvald
til sölu á þessari vörutegund. Inn-
flutningurinn og salan er því að
verulegu leyti á ábyrgð ríkis-
stjórnarinnar. Þessi innflutningur
og sala var vægast sagt með all-
sérstæðum hætti og þegar fram-
koma Grænmetsverslunarinnar er
með þem hætti, sem áður er lýst,
er óneitanlega eðlilegt að kjörnir
hagsmunagæslumenn almennings,
ríkisstjórnin, telji sér skylt að láta
kanna þegar fyrirtæki á hennar
vegum selur fólkinu i iandinu
skemmda matvöru. Með því að
virða beiðni Neytendasamtakanna
ekki svars hefur ríkisstjórnin í
raun hafnað henni. Slík afstaða
ríkisstjórnarinnar þýðir einfald-
lega það, að hún fallist á þau
vinnubrögð, sem yfirstjórn
Grænmetisverslunarinnar hefur
sýnt í kartöflumálinu, og hafi ekk-
ert við þau að athuga og virði
sjónarmið neytenda að vettugi.
Vilji fólksins
er skýr
f undirskriftasöfnun sem Neyt-
endasamtökin gengust fyrir með
stuðningi ýmissa samtaka brugð-
ust neytendur vel við. Yfir 20.000
íbúar á höfuðborgarsvæðinu
kröfðust þess með undirskrift
sinni, að innflutningur á kartöfl-
um yrði gefinn frjáls. Undir-
skriftasöfnunin stóð einungis í
rúma tvo daga í verslunum og er
það mesta þátttaka í undirskrifta-
söfnun hér á landi á svo skömm-
um tíma. Meirihlutaviljinn er því
skýr í þessu máli. Um leið og ég vil
þakka þeim fjölmörgu neytendum,
sem undirrituðu áskorunina um
frjálsan innflutning og hættu
neyslu óþverrans frá Grænmetis-
versluninni eftir beiðni Neytenda-
samtakanna, ítreka ég að viðbrögð
neytenda sýna ótvírætt að fólkið í
landinu krefst þess, að síðustu
leifar einokunar og úrelts verslun-
arfyrirkomulags verði afnumdar,
en að sömu skipan verði komið á
um innflutning á kartöflum og
gildir um t.d. sölu á ferskum
ávöxtum hér á landi.
Yfirlýsing Stein-
gríms ráðherra
Nokkru áður en undirskrifta-
söfnun NS lauk lýsti forsætisráð-
herra því yfir opinberlega, að
hann vildi sem frjálsastan inn-
flutning á kartöflum. Jafnframt
sagðist hann vera sannfærður um
að leyfi til innflutnings yrði veitt
einkafyrirtækjum. Formaður
Sjálfstæðisflokksins sagði af
þessu tilefni, að innflutningsleyfi
fyrir kartöflum yrði að veita
einkaaðilum. Skv. lögum hefur
landbúnaðarráðuneytið einkarétt
til að flytja til landsins kartöflur
og nýtt grænmeti. Innflytjendur
þessara vara gátu eftir jafn af-
dráttarlausar yfirlýsingar for-
Jón Magnússon
manna beggja stjórnarflokkanna
verið vissir um, að innflutnings-
leyfi yrðu veitt fyrir kartöflu-
innflutningi að fullnægðum öðrum
skilyrðum. Nokkrir aðilar hófust
því handa og pöntuðu kartöflur og
báðu um innflutningsleyfi. Ég
hygg að á þeim tíma hafi flestir
talið fullvíst að frelsi í innflutn-
ingi kartaflna væri orðin stað-
reynd og ofurvald Grænmetis-
verslunarinnar fyrir bí. En kerfið
lætur ekki að sér hæða. Kerfið átti
réttan mann á réttum stað. Jón
Helgason landbúnaðarráðherra
átti eftir að leggja sína gjörvu
hönd á verkið.
Skolla- og feluleikur
landbúnadarrádherra
Viðbrögð .Jóns Helgasonar við
áskorun 20.000 íslendinga um
frelsi á innflutningi kartaflna og
yfirlýsingu formanns síns og for-
sætisráðherra voru þau að skipa 7
manna nefnd til að fjalla um mál-
ið. Nefndarskipun þessi var alger-
lega ástæðulaus. Ráðherra hafði
allar heimildir sínar í höndum
skv. lögum. Nefndarskipunin var
eingöngu til þess að tefja tímann,
flækja málið og gefa ráðherranum
skálkaskjól. Skrifstofustjóri land-
búnaðarráðuneytisins var gerður
að formanni nefndarinnar og
nefndin að öðru leyti skipuð að
geðþótta landbúnaðarráðherra, að
sjálfsögðu nánast eingöngu af
fulltrúum framleiðenda. Formað-
ur nefndarinnar píndi síðan bókun
út úr nefndinni, þar sem nefndin
ræður eindregið frá því, að ákveða
breytingu á sölukerfi kartaflna,
án þess að málið fái frekari um-
fjöllun. Meðan starfsmaður ráð-
herra var að pína þessa bókun út
úr nefndinni var ráðherra í felum,
en kom í leitirnar nokkru eftir að
bókunin hafði verið gerð og hafði
þá bréf meðferðis, þar sem skýrt
er frá framangreindri bókun svo
og því að Framleiðsluráð landbún-
aðarins vilji ekki taka afstöðu til
einstakra umsókna um innflutn-
ingsleyfi á kartöflum meðan 7
manna nefnd landbúnaðarráðherra
hafi ekki lokið störfum. Vegna
þess segir áfram í bréfinu vill
landbúnaðarráðherra ekki veita
mörgum aðilum innflutningsleyfi,
en fellst á, að þeir 6 aðilar sem
sótt höfðu um leyfi til að flytja inn
kartöflur fái að flytja inn óskil-
greint magn ef þeir geri það sam-
eiginlega. Sem sagt, samkeppnis-
aðilar skuli koma sér saman um
að flytja inn eitthvert óskilgreint
magn. Þetta er svipað og sagt væri
við innflytjendur á ísskápum: Þið
fáið ekki að flytja inn nema allir
saman. Ef þið náið ekki samkomu-
lagi, þá fáið þið ekkert að flytja
inn. Mergurinn málsins er þó
þessi: ráðherra og Framleiðsluráð
hafa allar heimildir til innflutn-
ings í hendi sér. Lögin kveða ekki
á um neina úrskurðarnefnd. Til
þess að tefja tímann, drepa mál-
inu á dreif og eyðileggja það fer
Jón Helgason að með þeim hætti
sem hér hefur verið lýst. Einfaldir
hlutir eru gerðir flóknir. Forsæt-
isráðherra er gerður ómerkur orða
sinna og formanni Sjálfstæðis-
flokksins er sýnd alger lítilsvirð-
ing. Með aðgerðum sínum í þessu
máli hefur Jón Helgason glatað
trausti neytenda í landinu og sýnt
fram á, að hann metur meira
hagsmuni einokunarverslunarinn-
ar en einstakra framleiðenda og
almennings í landinu.
Burt með einokunina
Rök einokunarsinna gegn frjáls-
um innflutningi á kartöflum og
öðru grænmeti meðan íslensk
gæðaframleiðsla er ekki á bóðstól-
um eru fremur fábrotin. Því er
haldið fram að málið sé flókið,
hætta sé á sjúkdómum og birgðir
geti safnast fyrir þannig að inn-
lend framleiðsla seljist ekki fyrst
eftir að hún kemur á markað.
Þessum rökum er afar einfalt að
svara. Ekki er flóknara að flytja
inn kartöflur en appelsfnur og
spyrja má hvort meiri hætta sé á
sjúkdómum vegna frjáls innflutn-
ings á kartöflum en appelsínum og
hvort stjórnvöldum sé ekki treyst-
andi til að takmarka frjálsan inn-
flutning við eðlilega neyslu þannig
að innflutningurinn komi ekki
niður á innlendri framleiðslu. í
sjálfu sér er frjáls innflutningur á
þessum vörum sáraeinfalt mál og
það sjá allir aðrir en varðhundar
kerfisins.
Fjörbrot
einokunarinnar
Forustumenn Sjálfstæðisflokks-
ins og ráðherrar hafa lýst því yfir,
að gera verði breytingar á þessum
málum og leggja þær fyrir Alþingi
í haust. Forustumenn Alþýðu-
flokks og Alþýðubandalags hafa
barist fyrir því á Alþingi í vetur
að ná fram frelsi á innflutningi
grænmetis. Svo virðist því, sem
mikill meirihluti þingmanna muni
knýja á um breytingar á sölukerfi
landbúnaðarins á næsta þingi.
Málið er því að öllum líkindum í
höfn. Því mega menn þó ekki
gleyma, að landbúnaðarráðherra
er um þessar mundir að vekja upp
óþarfa úlfúð og tortryggni í garð
framleiðenda. Það er slæmt ef
framleiðendur góðra garðávaxta
þurfa að líða fyrir eintrjánings-
hátt og skammsýni forustumanna
landbúnaðarins á sama tíma og
stíflan er að bresta. Forustu-
manna sem fyrst og fremst hafa
hagsmuni af mjólkur- og kjöt-
framleiðslu en enga vegna rækt-
unar garðávaxta.
FramleiÖendur tapa,
neytendur tapa
Það sölukerfi kartaflna sem nú
er veldur tapi bæði hjá neytendum
og framleiðendum. Léleg vara og
skemmd framleiðsla, sem Græn-
metisverslunin hefur árlega á
boðstólum, felur í sér tap fyrir
neytendur sem þeir fá aldrei bætt.
Þegar stórum hluta kartaflna er
hent eftir eldun á flestum heimil-
um í landinu liggur fyrir, að um
stórfellt tjón neytenda er að ræða.
Þegar það liggur fyrir að fjöldi
fólks hefur hætt og er að hætta
neyslu á kartöflum vegna þes hve
lélegar þær eru þýðir það tap
framleiðenda. Staðreyndin er sú
að neysla garðávaxta hér á landi
er miklu minni en í nágrannalönd-
unum. Það er afleiðing af úreltu
sölukerfi einokunarsölu Græn-
metisverslunar landbúnaðarins og
háum tollum. Þessu þarf að breyta
til þess að auka neyslu á þessum
hollustuvörum og bæta hag neyt-
enda og framleiðenda.
Jón Magnússon, form.
Neytendasamtakanna.