Morgunblaðið - 24.06.1984, Blaðsíða 28

76
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. JÚNÍ 1984
hrikalega útleikin og raunar
óþekkjanleg. Símonides mundi
hins vegar nokkurn veginn hvar
hver gestur hafði setið á meðan
hann þuldi ljóð sín og tókst með
þeim hætti að komast að því hver
var hvað.
• Þessi örlagaríki atburður
varð til þess að Símonides fór að
velta fyrir sér minni og upprifjun.
Gat það verið að auðveldara væri
að muna atburði, orð eða jafnvel
hugmyndir, með því að gefa þeim
ákveðna stöðu í rúmi. Símonides
gerði eftirfarandi tilraun á sjálf-
um sér til að reyna að svara þess-
ari spurningu: Hann byrjaði á því
að ímynda sér herbergi alsett
mublum og munum. Hann festi
sér þetta ímyndaða herbergi skýrt
í minni og notaði það síðan sem
„stað“ þar sem hann gat geymt
ýmislegt sem hann vildi muna.
Með því að tengja atriði sem hann
vildi leggja á minnið við hina
ýmsu muni herbergisins í fyrir-
fram ákveðinni röð, reyndist hon-
um bæði auðveldara að fylgjast
með hvort eitthvað „gleymdist" ,
þ.e.a.s. hvort eitthvað vantaði í
röðina, auk þess sem greiðlegar
gekk að leggja hluti á minnið.
• Þetta kerfi hefur verið nefnt
„stöðukerfið" og er vitað til þess
að margir kunnir ræðumenn forn-
aldar hafi fært sér það í nyt við að
muna ræður sínar. Settu þeir
kafla úr ræðunni í ákveðna röð,
og upp í 9 tengdur tveimur eða
þremur samhljóðum, til dæmis
eru bókstafirnir d og f tengdir töl-
unni tveimur og svo framvegis.
Síðan er reynt að búa til merk-
ingarbær eða auðmunanleg orð úr
talnarunu, eins og símanúmeri. Ef
ætlunin er að leggja á minnið
númerið 18628 væri til dæmis
hægt að tengja það við orðið
„brandari" (b=l, r=8, n=6, d=2 og
r=8).
Hvað segja
rannsóknir um
minnistækni?
Minnistækni hefur sem sagt
verið kunn í að minnsta kosti 2500
ár. En hvað hafa rannsóknir í
minnissálarfræði leitt í ljós á
þessu sviði. Til þess að fræðast um
það, sneri undirritaður sér til dr.
Jóns Torfa Jónassonar, lektors í
uppeldisfræði við Háskóla íslands,
en hann hefur kynnt sér sérstak-
lega rannsóknir á minni.
Fyrsta spurningin til Jóns Torfa
var þessi: hafa rannsóknir sál-
fræðinga á minnistækni leitt til
þess að þróaðar hafa verið einfald-
ar og fljótvirkar leiðir til að bæta
minnið?
Vinna og streð
„Þessu verður að svara neitandi.
FRÁ FORNU FARI HAFA MENN ÞEKKT AÐ-
FERÐIR TIL AÐ LEGGJA ÓTRÚLEGT MAGN
EFNIS Á MINNIÐ Á SKÖMMUM TÍMA. ÞAÐ
HEYRIR TIL UNDANTEKNINGA AÐ MENN
LEGGI SLÍKT Á SIG NÚ Á DÖGUM, ENDA
ÞÖRFIN EKKI SÚ SAMA, ÞEGAR ALLT SEM
ÞESS VIRÐI ER AÐ GEYMA ER SKRÁÐ EÐA
MATAÐ í TÖLVU. VISSULEGA GETUR ÞÓ
KOMIÐ SÉR VEL AÐ KUNNA AÐ NOTFÆRA
SÉR EINHVERJA MINNISTÆKNL í ÞESSARI
GREIN VERÐUR FJALLAÐ UM MINNIS-
TÆKNI AÐ FORNU OG NÝJU OG RÆTT VIÐ
DR. JÓN TORFA JÓNASSON^LEKTOR í UPP-
ELDISFRÆÐI VIÐ HÁSKÓLA ÍSLANDS, EN
HANN HEFUR SÉRSTAKLEGA KYNNT SÉR
RANNSÓKNIR Á MINNI.
Eitt af því sem menn leggja yf-
irleitt litla rækt við nú á dögum er
að þjálfa minni sitt. Það sem ekki
má glatast er einfaldlega skrásett
og síðan er hægt að fletta því upp
þegar þörf krefur. Þetta virðist
vera skynsamlegt viðhorf: það er
óþarfi að fylla heilann af alls kyns
drasli sem hægt er að geyma ann-
ars staðar! Hvað sagði ekki Sher-
lock Holmes þegar dr. Watson
undraðist fáfræði hans á öllu öðru
en því sem sneri að glæpum, fiðlu-
leik, pípureykingum og kókaín-
neyslu:
„Sjáið þér til, Watson, ég held
að heila mannsins sé um margt
álíka farið og litlu, auðu þakher-
bergi, þar sem menn vilja koma
margvíslegum hlutum fyrir til
geymslu. Heimskinginn staflar
þar upp hverju því, sem honum
tekst að komast höndum yfir, svo
að sú þekking, sem kynni að koma
honum að gagni, lendir innan um
margs konar aðra hluti, svo að
hann á þess lítinn eða engan kost
að ná til hennar, er hann þarf
hennar með. En hinn hyggni mað-
ur vandar val á öllu því, sem hann
kemur fyrir í heilabúi sínu. Hann
vill þar ekkert annað hafa en
áhöld þau, sem honum koma að
gagni við vinnu sína. Ég tel það
mikils um vert, að þar ægi ekki
saman öllu því, sem maður kann
að geta komist höndum yfir en
hefur aldrei gagn af nema sumu
hverju, en getur hins vegar haft
ógagn og armæðu af.“
Sherlock Holmes gekk nú
kannski heldur of langt, enda
öfgamaður. Þegar allt kemur til
alls þá getur það komið sér virki-
lega vel að eiga auðvelt með að
festa sér ýmis smáatriði í minni,
til dæmis símanúmer, mannanöfn
og heimilisföng, afmælisdaga nán-
ustu ættingja og annað í þeim dúr.
Auk þess er það óneitanlega til
mikilla þæginda að vera þeirri
gáfu gæddur að geta sett á minnið
aðalatriðin í löngu máli, eins og
ræðum og fyrirlestrum. Það er
ekki alltaf hægt að taka upp skrif-
blokk og rita niður allt sem maður
vill vita eða þarf að muna. Það
væri til dæmis hálf kauðalegt
háttalag að taka fram blýant og
blokk í samkvæmi og skrásetja
nöfn og einkenni þeirra sem mað-
ur er kynntur fyrir! Og handbókin
með símanúmerunum er ekki allt-
af við höndina þegar maður þarf á
henni að halda.
Hvað er hægt
að gera til
að bæta minnið?
• En er hægt að gera eitthvað
til að bæta minnið? Víst er það
hægt og ein aðferð að minnsta
kosti var þekkt og notuð á dögum
Forn-Grikkja. Það er svokallað
táknmyndakerfi, sem byggist á
notkun sjóntákna sem menn
ímynda sér og tengja minnisatriði
jafnóðum við. Menn búa sér til
myndir í huganum, læra þær ut-
anað eins og stafróf og nota síðan
sem viðmiðun eða festipunkta fyr-
ir þau atriði sem á að muna. Þetta
Dr. Jón Torfi Jónasson, lektor í uppeldisfræði við Háskóla íslands.
MorgunblaAiö/ KEE.
kerfi virðist bæði auðvelda nám,
það er að segja það nám sem felst
í því að setja eitthvað á minnið, og
sjálfa upprifjunina.
• Það er talið að gríska skáldið
Símonides, sem var uppi um 500
fyrir Krist, hafi búið sér til slíkt
minniskerfi fyrstur manna. Sagan
segir að hann hafi fengið hug-
myndina að kerfinu eftir heldur
óskemmtilega lífsreynslu sem
hann varð fyrir. Hann var fenginn
til að skemmta gestum í sigur-
veislu með því að flytja nokkur
ljóð. Húsráðandinn var það
óprúttinn að hann vildi aðeins
greiða Símonidesi hálf kvæðalaun
fyrir vikið, afganginn áttu guðirn-
ir sem ort var til að borga honum
á sinn hátt. í miðjum ljóðaflutn-
ingnum var Símonides kallaður út
úr húsi til að ræða þar við tvo
menn sem þurftu nauðsynlega að
ná tali af honum strax. Hann
hafði ekki fyrr yfirgefið veislusal-
inn en þakið hrundi af húsinu og
kramdi hvern einasta gest til
bana. Það er aukaatriði í þessu
sambandi, en þegar út kom fann
Símonides enga menn sem áttu er-
indi við hann, svo það virðist sem
guðirnir hafi tekið þarna í taum-
ana og greitt Simonidesi sinn
hluta!
Eins og gefur að skilja reyndu
ættingjar hinna látnu að bera
kennsl á líkin, en það reyndist
þeim um megn, því þau voru
tengdu fyrsta kaflann til dæmis
við herbergisdyrnar, þann næsta
við myndina á veggnum og svo
framvegis. Geymdu sem sagt
hvern kafla á sínum stað. Það er
hald manna að þessi aðferð liggi
til grundvallar enska orðatiltæk-
inu „in the first place", eða „í
fyrsta lagi“.
• Á 17. öld þróaði enskur mað-
ur að nafni Henry Herdson kerfi,
sem byggist að flestu leyti á sömu
lögmálum og kerfi Símonidesar,
nema hvað rúmið (herbergið)
dettur út úr myndinni. Hann lét
sér nægja að ímynda sér tákn, sem
hann raöaði upp í ákveðna röð og
notaði síðan ímyndirnar til að
festa minnisatriði við. Auðvitað
skiptir engu máli hvaða tákn-
myndir eru notaðar, en til að auð-
velda sér að muna sjálfar ímynd-
irnar sneið Herdson þær eftir út-
liti tölustafanna, þannig að fyrsta
ímyndin var kerti, önnur ímyndin
svanur, sú þriðja þríhyrningr, sú
fjórða teningur, sú fimmta
mannshönd, sjötta var pípa,
sjöunda rakvélarblað, áttunda
gleraugu, níunda stækkunargler
og núllið appelsína!
• Ýmsar fleiri minnisaðferðir
eru þekktar og hafa verið notaðar
töluvert af sérfræðingum á þessu
sviði um aldir. Ein er svokölluð
tölu- og stafapörun. Hún er nær
eingöngu notið til að leggja tölur á
minnið. Þá er hver tölustafur frá 0
Rannsóknir hafa í sjálfu sér ekki
opnað neina nýja heima á þessu
sviði, eða uppgötvað nýjar og
óvæntar leiðir til að bæta minni
manna. Sálfræðingar hafa ein-
beitt sér að því að lýsa því sem
þarna á sér stað, flokka og skýra
kerfisbundið hina margvíslegu
minnistækni, meðal annars til að
greina þá þætti sem sem þarna
eru að verki. Það sem út úr því
hefur komið hefur ekki valdið
neinni byltingu, eða leitt til
skjótvirkra aðferða til að bæta
minni manna.
Hitt er annað mál, að eitt og
annað athyglisvert hefur komið á
daginn. Til dæmis það, að það
virðist ekki þurfa neina sérstaka
áskapaða minnisgáfu til að ná
mjög góðum árangri. Menn með
ósköp venjulega minnishæfileika
frá náttúrunnar hendi geta bætt
minni sitt á hinum ýmsu sviðum
ef þeir eru tilbúnir til að leggja á
sig vinnu. Og það kostar oft tölu-
verða vinnu. Minnistækni er að
þessu leyti eins og hver önnur
listgrein eða iðn, menn verða ekki
meistarar á einni kvöldstund."
Minnið er ekki vöðvi!
— Þú segir að allir geti náð
árangri ef þeir eru reiðubúnir til
að leggja á sig þá vinnu sem þarf.
Þýðir þetta að minniskerfi séu
eins konar „andleg lyftingalóð",
sem hægt er að nota til að „stæla"