Morgunblaðið - 05.07.1984, Qupperneq 32
32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. JÚLÍ 1984
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir JOHN F. BURNS
Önugt hugarfar í Moskvu:
Kann að endurspegla
langtíma fjandskap
Á þeim fjórum mánuðum sem liðnir eru síðan Konstantin Chernenko
varð leiðtogi Sovétríkjanna, hafa valdhafarnir í Kreml tamið sér svo
fjandsamlega afstöðu gagnvart Vesturlöndum, að leitun er á öðru eins frá
því að kalda stríðið náði hámarki fyrir þremur áratugum.
Aundanförnum mánuðum hefur
mátt sjá, hvernig skorið hefur
verið á tengsl við Vesturlönd og
gripið til ráða, sem nálgast rudda-
skap gagnvart opinberum gestum,
er lagt hafa áherzlu á kurteisi og
málamiðlun f samskiptum við Sov-
étríkin.
Heima fyrir hefur einnig átt sér
stað uggvænleg þróun. Rétt eins
og forystan teldi sig engu hafa að
tapa til viðbótar i samskiptum
sínum við Vesturlönd, þá hefur
Andrei D. Sakharov — sá Rússi,
sem veröldin hefur látið sig meiru
varða en nokkurn annan mann í
Rússlandi — verið sviptur síðustu
tengslunum við umheiminn, sem
hann hefur haft, frá því að hann
var rekinn í útlegð til Gorki fyrir
fjórum og hálfu ári. Þau hafði
hann fyrir atbeina konu sinnar,
Yelenu G. Bonner.
Opinberlega hefur Chernenko
og aðrir forystumenn eins og And-
rei Gromyko utanríkisráðherra og
Dmitri F. Ustinov marskálkur
kennt stjórn Reagans Bandaríkja-
forseta um versnandi sambúð.
Lítið er þó vitað um starfshætti
í Kreml undir stjórn Chernenkos.
Sú skoðun er samt útbreidd á með-
al vestrænna sendistarfsmanna,
að viðhorfin í Kreml nú mótist að
minnsta kosti að nokkru leyti af
skapgerð hins nýja leiötoga Sov-
étmanna. Hann er bóndasonur frá
Síberíu, sem hefur sýnt þaö i tím-
ans rás, að hann er í rfkum mæli
gæddur þeim tilhneigingum, sem
eignaðar eru flestum íhalds-
sömum leiðtogum Rússa, þar á
meðal djúpri tortryggni í garð
Vesturlanda, ósveigjanlegu stolti
með tilliti til Sovétríkjanna og
fljótur til þess að fjandskapast út
af öllu, sem taka má sem móðgun
eða hótun.
Br áðabi rgðaleiðtogi ?
Þegar litið er um öxl, þá virðist
lítill vafi á því, að Chemenko, sem
er 72 ára að aldri, var valinn til
þess að taka við af Yuri Andropov
sökum þess, að yngri keppinautar
hans gátu ekki komizt að sam-
komulagi sín á meðal um eftir-
mann Andropovs og hinir eldri,
sem eru í tengslum við Ustinov og
Gromyko, hafa viljað tryggja
valdastöðu sina gagnvart leiðtoga,
sem komið heföi úr röðum yngri
manna.
Þetta hefur fengið suma til þess
að segja, að Chernenko sé ekki
sterkur foringi, sem hafi ekki ann-
að fram að færa en timabundna
forystu fyrir voldugum flokksjöfr-
um eins og Gromyko, sem hver um
sig ráði öllu á sínu sviði. Vestræn-
ir sendistarfsmenn, sem átt hafa
samskipti við Gromyko í mörg ár,
segjast aldrei hafa vitað hann jafn
óþýðan í samskiptum og nú.
Ein skoðunin er sú, að utanrík-
isráðherrann, sem er 74 ára gam-
all, sé aðal hvatamaðurinn að baki
ósveigjanlegrar afstöðu Sovét-
manna nú. Samkvæmt þessari
skýringu hefur Gromyko meiri
áhrif í utanríkismálum nú á vald-
atíma Chernenkos en hann hafði
nokkru sinni á valdaskeiði þeirra
þriggja annarra flokksleiötoga,
sem hann hefur starfað með á
þeim 27 árum, sem hann hefur
verið utanríkisráðherra, en það
eru þeir Nikita Krushchev, Leonid
Brezhnev og Yuri Andropov. Jafn-
framt notfærir Gromyko sér nú
aðstöðu sína á þessum vettvangi
til þess að ná sér niðri á Banda-
ríkjunum fyrir að láta kvíða
manna út af mannréttindum, Af-
ganistan og öðrum deilumálum
hafa áhrif á stefnu sína.
Gromyko sá sem talar
Vestrænir sendistarfsmenn
benda á, að Chernenko sé ekki
heill heilsu og að hann hafi sést
studdur af aðstoðarmönnum sín-
um í Kreml. Þá hafi sá siður
Chernenkos á fundum að lesa
stutta tilkynningu en láta síðan
Gromyko eftir að tala það sem eft-
ir er, vakið athygli.
Enn aðrir segja, að jafnvel lík-
amlega veiklaður maður, sem
gegni hinni áhrifamiklu stöðu að-
alritara kommúnistaflokksins, sé
þess megnugur að gefa tóninn,
hindra stefnubreytingu, hefja vini
sína til vegs og draga úr valdi
þeirra, sem ekki eru í hans eigin
hring. Samkvæmt skoðun þessara
manna hefur Chernenko örugg-
lega haft mikil ef ekki afgerandi
áhrif í málum eins og samninga-
viðræðunum um kjarnorkuvopn og
á þá ákvörðun að taka ekki þátt i
Ólympíuleikunum í Los Angeles.
Á fyrstu valdadögum sínum,
vakti Chernenko nokkrar vonir.
Vestrænir leiðtogar, sem hittu
hann við útför Yuri Andropovs,
lögðu áherzlu á alúð hans og um-
mæli um slökunartímabilið á ár-
unum eftir 1970, er hann ferðaðist
sem helzti ráðgjafi Brezhnevs til
Bandaríkjanna og tók þátt i þeirri
viðleitni að efla samskipti austurs
og vesturs.
I febrúar vonuðust vestrænir
sendistarfsmenn til þess, að
Chernenko tæki undir tilboð Reag-
ans forseta um nýjar viðræður.
Þessi von dvínaði þó fljótt við
margar harðorðar ræður í Kreml,
þar sem ítrekaðar voru kröfur
Sovétmanna um brottflutning á
kjarnorkueldflaugum Bandaríkja-
manna frá Vestur-Evrópu sem
skilyrði fyrir því, að Genfar-við-
ræðurnar gætu hafi’.t að nýju.
V arúðarráöstafanir
harðlínumanna
Sumir töldu þetta vera varúð-
arráðstafanir af hálfu harðlínu-
manna innan stjórnmálaráðsins
og þá einkum Ustinovs marskálks
gegn nokkrum tilslökunum gagn-
vart Vesturlöndum. Enn aðrir
álitu, að sú nákvæmni, sem sam-
kvæmt siðvenju hefði einkennt út-
förina, hefði skyggt á þann boð-
skap, sem Chernenko vildi koma á
framfæri. Margir vestrænir sendi-
starfsmenn eru komnir á þá skoð-
un, að hann hafi ekki verið að leita
leiða burt af því öngstræti, sem
valdhafarnir í Kreml voru búnir
að skapa, er þeir hættu Genfar-
viðræðunum, heldur hafi hann
verið að mælast til þess, að tekin
væri aftur upp slökunarstefna f
samræmi við skilning sovézku
valdhafanna, en hann er mjög á
annan veg en skilningur manna á
Vesturlöndum.
Samkvæmt þessari skoðun er
Chernenko fulltrúi þeirrar kyn-
slóðar sovézkra forystumanna,
sem tóku upp siökunarstefnu í
þeirri trú, að samningar um tak-
markanir á vopnabúnaði, aukin
verzlun og önnur samskipti við
Vesturlönd, sem efldu hagsmuni
Sovétríkjanna, gætu náðst án
nokkurra meiri háttar tilslakana
Rússa sjálfra.
Höfundur greinarinnar er t'rétíarit-
ari rið The New York Times.
tíreinin er birt nokkuð stytt.
Chernenlco ásamt félögum. Mynd þessi var tekin 1979 og sýnir Brezhnev
sitjandi en Chernenko næstan honum. Að baki standa m.a. fri vinstri:
Gromyko, Dobrynin og Ustinov.
Stigalisti Alþjóðaskáksambandsins:
Fjórir fslendingar
með yfir 2500 stig
Skák
Margeir Pétursson
Alþjóðaskáksambandið, FIDE, hef-
ur sent frá sér skákstigalita sem gild-
ir frá 1. júlí til 31. desember 1984.
Sovézki stórmeistarinn 21 árs gamli,
Gary Kasparov, heldur efsta sæti sínu
á listanum með 2715 stig, en heims-
meistarinn Anatoly Karpov er í öðru
sæti með 2705 stig. Nokkrir íslenskir
skákmenn hafa hækkað mjög mikið
frá því á síðasta lista, sem gefinn var
út 1. janúar, og má að sögn sérfræð-
inga þakka það frammistöðu þeirra á
Búnaðarbankaskákmótinu, Reykja-
víkurskákmótínu og mótunum í
Grindavík og Neskaupstað, sem öll
voru haldin á fyrri hluta þessa árs.
Karpov og Kasparov
eru í sérflokki
Sovétmennirnir tveir, sem í sept-
ember munu tefla einvígi um
heimsmeistaratitilinn, bera höfuð
og herðar yfir aðra af sterkustu
skákmönnum heims. Samkvæmt
listanum eru 22 öflugustu skák-
menn heims þessir, í sviga er stiga-
tala þeirra 1. janúar sl.
1. Kuparov, Sovétr. 2715 (2710)
2. Karpov, Sovétr. 2705 (2700)
3. Timman, Hollaodi 2650 (2610)
4. Portnch, Ungverjal. 2640 (2625)
5. Korchnoi, Svisa 2635 (2635)
6—7. I'olugajovsky, Sorétr. 2625 (2615)
6—7. Vaganjan, Sovétr. 2625 (2630)
8. Ljubojevk, Júgósl. 2615 (2635)
»-10. Hiibner V Þýsltal. 2610 (2620)
9-10. Smyslov, Sovétr. 2610 (2600)
11—12. Tal, Sovétr. 2605 (2620)
11-12. Hort, Tékkóslóvakíu 2605 (2615)
13-14. Beljavslt;, Sovétr. 2600 (2565)
13—14. Ribli, llngverjal. 2600 (2610)
15—16. Anderason, Svíþjóð 2595 (2630)
15-16. Ftaenik, Tékkóslóv. 2595 (2570)
17-18. Spansk;, Frakklandi 2590 (2570)
17-18. Jusnpov, Sovétr. 2590 (2570)
19. P. Nikolic, Júgósl. 2585 (2570)
20—22. Adorjan, llngverjal. 2580 (2570)
20—22. Browne, Bandaríkj. 2580 (2585)
20—22. Petroojan, Sovétr. 2580 (2580)
Hinum svonefndu „súper-
stórmeisturum", þ.e. skákmönnum
með 2600 stig og yfir, hefur fækkað
úr 17 í 14 og bendir það í átt til
aukinnar breiddar. Þeir Anders-
son, Spassky og Englendingarnir
Miles og Nunn hafa fallið úr þess-
um hópi og aðeins Beljavsky komið
í staðinn. Fjórir íslendingar eru í
hópi ungra skákmanna sem sækja
upp listann. Þeir Jóhann Hjartar-
son og Helgi ólafsson eru í 54. til
58. sæti með 2520 stig, Margeir Pét-
ursson er í 66. til 72. sæti með 2510
stig og Jón L. Árnason er í 73. til
86. sæti með 2505 stig. Á listanum
1. janúar voru aðeins Jón og Frið-
rik Ólafsson í hópi 100 stigahæstu
skákmanna í heimi.
Aðeins fimm þjóðir eiga fleiri
skákmenn en tslendingar í hópi
hinna 100 stigahæstu. Eftirtaldar
þjóðir eiga fulltrúa í þessum hópi:
Sovétríkin 31, Bandaríkin 12, Júgó-
slavía 10, Ungverjaland 8, England
7, ísland 4, Holland, V-Þýzkaland
og Tékkóslóvakía 3, Svíþjóð, Kan-
ada, Danmörk, Búlgaría og Argent-
ína 2 og eftirtalin lönd eiga einn
mann hvert: Sviss, Frakkland,
A-Þýskaland, Filippseyjar, Kól-
umbía, Finnland, Kúba, Rúmenía
og Spánn.
Vegna hinna tíðu móta hér á
landi á fyrri hluta ársins hefur Is-
lendingum á stigalista FIDE fjölg-
að töluvert og eru nú 49 talsins, þar
af eru þrjár konur á kvenna-
listanum. Alls eru á milli 4.000 og
5.000 skákmenn á listanum, en á
hann komast aðeins skákmenn sem
hafa 2.200 stig og þar yfir. Margir
Islendinganna hafa hækkað mjög
verulega, Jóhann Hjartarson þó
langmest, en á aðeins sex mánaða
tímabili hefur stigatala hans
hækkað um 105 stig. Þá hefur
Helgi Ólafsson hækkað um 75 stig
á sama tímabili og Margeir Pét-
ursson um 45 stig. 20 stigahæstu
Islendingarnir á listanum eru þess-
ir, stigatalan frá 1. janúar er í
sviga:
1—2. Jóhann Hjartaraon 2520 (2415)
1—2. Helgi Ólafæon 2520 (2445)
3. Margeir Pétureson 2510 (2465)
4. Jón L Árnaoon 2505 (2500)
5. Friórik Ólafsson 2485 (2495)
6. Guðm. Sigurjóns8. 2480 (2470)
7. Karl Þoreteins 2415 (2375)
8. Ingi R. Jóhannsson 2410 (2410)
9. Ingvar Ásmundsson 2400 (2400)
lO.Pálmi R. Pétursson 2370 (n;r)
11. Haukur Angantýsson 2365 (2395)
12. Jón Kristinsson 2360 (2385)
13. Scvar Bjarnason 2345 (2375)
14. Björn Þorsteinsson 2325 (2325)
15—16. Elvar Guómundsson 2320 (2330)
15—16. Jón Þoreteinsson 2320 (2320)
17. Jóhannes G. Jónsson 2315 (2315)
18. Dan llansson 2305 (2320)
19. Linis Jóhannesson 2300 (nýr)
Tímaritið Sagnir
í nýjum búningi
SAGNIR, tímarit um söguleg efni,
sem nemendur í sagnfræði við Há-
skóla íslands standa að, er nýkomið
út og að þessu sinni í mjög veglegum
búningi.
Uppistaða ritsins er greinar,
sem tengjast efninu „Reykjavík og
hafið", og eru höfundar samtals
fimmtán, sagnfræðingar og
sagnfræðinemar. Að auki eru fjór-
ar greinar í ritinu, sem ekki tengj-
ast meginefni þess.
Fram kemur í forspjalli rit-
nefndar að á síðastliðnum vetri
var haldið námskeið við heim-
spekideild Háskóla íslands þar
sem nemendur voru þjálfaðir í að
semja læsilegan sagnfræðitexta
„án þess að slaka á fræðilegum
kröfum". Jafnframt hafi verið
kennd almenn vinnubrögð við út-
gáfu bóka og tímarita og hafi
Helgi Þorláksson sagnfræðingur
verið leiðbeinandi. „Þótti tilvalið,"
segir í forspjallinu, „að sameina
þetta námskeið útgáfu 5. árgangs
Sagna."
Sem dæmi um efnisval í grein-
unum um „Reykjavík og hafið" má
nefna fyrirsagnir eins og: „Var
hyskið í þurrabúðunum bjargar-
laust með öllu?“, „Brennivínið fær
á sig óorð“, „Matföng úr sjó“,
„Fjörulallar í Vesturbæ", „Istaka
SAGNIR
j íbmeitm^Aydni
ta-Yxrnfi (x. cw »>
á Tjörninni" og „Halaveðrið og,
heimili í vanda“.
Björn Þorsteinsson prófessor á
grein í ritinu sem nefnist „Aum-
astir allra" og er fyrirlestur, sem
hann flutti á árshátíð Sagnfræð-
ingafélagsins; Eggert Þór Bern-
harðsson skrifar um „Gullæðið í
Reykjavík"; Gísli Kristjánsson um
„Stríðsbrölt og stjórnfrelsi" og
Bragi Guðmundsson um kennslu í
Islandssögu í framhaldsskólum.
Með ritinu fylgir efnisskrá
1.—5. árgangs Sagna.