Morgunblaðið - 05.07.1984, Page 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 5. JÚLÍ 1984
Minning:
Hjálmar Ólafsson
þjóna skal nú þakkað að leiðarlok-
um.
Hjálmar ólafsson var viðkvæm-
ur maður sem ekkert mátti aumt
sjá. Þeir sem þekktu til og vissu,
hvað hann lagði á sig, kunna
margt frá því að segja, hve vel
hann reyndist mönnum og mál-
efnum undir ýmsum kringum-
stæðum. Fagurt dæmi þess var sú
umhyggja og ástúð sem hann
sýndi konu sinni þegar hún varð
fyrir sjúkdómsáfalli fyrir mörgum
árum og alla daga síðan. Og bæj-
arstjórinn gerði sér ekki manna-
mun þegar hann gekk á fund blá-
ókunnugs aðkomufólks sem var
nýflutt í bæinn og bauð það vel-
komið, þótt ýmsir sem það stóð
nær létu það vera. Mér skilst að
það hafi oftar en einu sinni borið
við.
Við Hjálmar ólafsson töluðum
aldrei um trúmál eða pólitík. En
hann átti sterka lífstrú. Að upp-
lagi hygg ég að hann hafi verið
róttækur félagshyggjumaður og
hvorki gleymt þeirri skoðun né
grafið hana, en hann vann oft með
ólíku fólki með ólíkar skoðanir og
ég hef fyrir satt að margir sem
töldu sig á öndverðum meiði við
hann hafi ekki sfður kunnað að
meta, hvern mann hann hafði að
geyma, en samherjar hans.
Fyrir mér verður Hjálmar
ólafsson í minningunni „þrek-
mennið giaða“ eins og Jónas Hall-
grímsson komst að orði. Ég sé
hann fyrir mér stíga færeyskan
dans, stjórna veislu, hafa yfir ljóð
eða stjórna söng á góðu dægri, því
að þá var hann í essinu sínu. Ég sé
ljósblá augu sem skjóta gneistum
og karlmannlegt bros og heyri
hann taka að láni orð Guðmundar
Böðvarssonar sem hann beinir til
okkar félagssystkina sinna:
„Svo vinnist þér á morgun
það sem vannst ei mér í dag.
— Það verða skal að lokum hinsta
kveðjan,
er kyrrist um í smiðju
og kemur sólarlag
og kulnað sindur liggur kringum
steðjann."
Hjörtur Pálsson.
I dag kveðjum við bekkjarsystk-
inin, sem útskrifuðumst frá
Menntaskólanum í Reykjavík árið
1943, einn þeirra félaga okkar,
sem alla tíð lagði mest af mörkum
til þess að halda hópnum saman
og treysta þau vináttubönd, sem
okkur hafa öllum verið svo mikils
virði.
Hjálmar ólafsson átti I ríkum
mæli þá eiginieika, sem gerðu
hann að traustum vini bæði í gleði
og sorg. Hann var léttur í lund í
vinahópi, og ætið tilbúinn til þess
að auka gleði manna með léttum
orðræðum, ljóðum og söng, enda
hafði hann sérstaka unun af
skáldskap og öllum fögrum bók-
menntum.
Það fór þó ekki framhjá nein-
um, sem kynntist Hjálmari að
nokkru ráði, að bak við glaðlegt
yfirbragð bjó óvenju viðkvæm
lund, sem var full umhyggju, og
samúð með þeim, sem áttu um
sárt að binda, en var um leið auð-
særð í hreggviðrum mannlífsins.
Og Hjálmar fékk vissulega að
reyna hvort tveggja, mikla gleði
meö fjölskyldu sinni og vinum, en
einnig andstreymi og erfiðleika,
svo sem langvarandi heilsuleysi
konu sinnar, sem mjög reyndi á
svo hjartahlýjan mann.
Það eru þung spor fyrir okkur
bekkjarsystkinin að fylgja nú
þessum kæra vini okkar síðasta
spolinn, vitandi að hann muni ekki
oftar kveikja eld gleðinnar í hópi
gamalla vina, hugga þá, sem bágt
eiga, né kveðja okkur með sínu
hlýju handtaki. En minningin lifir
um góðan dreng, og hún mun
verða bezta huggun ástvina hans
nú og framvegis. Þessum fáu
skilnaðarorðum fylgja innilegar
samúðarkveðjur okkar Dóru til
konu Hjálmars, barna og allra,
sem honum voru kærir.
Jóhannes Nordal.
Fyrir mörgum árum þegar til-
tölulega stutt var liðið á 45 ára
vináttu okkar Hjálmars, sendi
hann mér jólakort með vísu, sem
ég gleymi aldrei. Hann hafði
skrifað á kortið upphafserindið úr
kvæðinu „Brautin” eftir Þorstein
Erlingsson, eitt fyrsta stórskáld
íslenskrar jafnaðarstefnu, en á
þessu kvæði hófst 1. hefti Eim-
reiðarinnar árið 1895:
„En ef við nú reyndum að brjótast það beint,
þð brekkurnar verði þar hærri?
Vort ferðalag Kengur svo ((rátlena seint,
og gaufið og krókana höfum við reynt —
og framtiðar landið er fjærri.”
A þessum árum, að nýafstaðinni
sameiningu Kommúnistaflokks ís-
lands og verulegs hluta Alþýðu-
flokksins, var Hjálmar ekki ennþá
orðinn úrkula vonir um að hann
gæti snúið mér til réttari trúar og
læknað mig af meðfæddum „krat-
isma“, sem nokkuð bar á hjá mér
þau árin. Úr því sem komið er
tekst honum þetta aldrei. Og það
liggur við, að mér þyki það leitt.
Hjálmar var nefnilega þeirrar
gerðar, að manni féll þungt að
valda honum vonbrigðum; ennþá
þyngra að gera honum á móti
skapi. Hann var svo einlægur í
lund að hann var auðsærður og fór
ekki leynt með.
Það var kannski þessi einlægni
hans, sem ég dáði lengst og mest,
en óttaðist þó jafnframt að vissu
leyti. Ég óttaðist að hennar vegna
kynni Hjálmar að eiga erfiðara
með að varast lævísi og undirferli.
Hann trúði nefnilega ógjarnan illu
um menn að óreyndu, og reynslan
getur stundum verið dýru verði
keypt.
En það var einmitt þessi lyndis-
einkunn Hjálmars sem gerði hann
að aufúsugesti hvar sem hann
kom. Hann eignaðist vini, þar sem
aðrir áttu kunningja aðeins. Og
vinur vina sinna var hann. Þeirrar
vináttu fengum við að njóta I 45
ár, bekkjarsystkinin og við spila-
félagarnir, sem nú kveðjum kæran
vin.
Hér er skarð höggvið í hóp
þeirra vina, sem brautskráðust frá
Menntaskólanum í Reykjavík vor-
ið 1943. Skarð, sem aldrei verður
fyllt.
Á mörkum lífs og dauða, þegar
einn leggur á síðasta brattann, eru
þau huggunarorð stundum uppi,
að maður komi í manr.s stað. Svo
er ekki nú. Enginn getur komið í
Hjálmars stað í þann vinahóp,
sem ég áður nefndi. Hans er sárt
saknað.
Við söknum þess góða félaga,
sem við alla tið áttum i honum og
þess vinar, sem hann var okkur,
meðan stundaglasið rann og lífið
breyttist hægt en óafturkallan-
lega úr leik í alvöru..
En minningarnar eru líka mik-
ils virði og gömlu árin iíða ljúft
um hugann. Oftast birtist Hjálm-
ar þar sem hrókur alls fagnaðar,
hinn söngelski félagi, sem öll lög
og texta kunni. En honum bregður
einnig oft fyrir sem tregafullum
laga- og ljóðaþuli eða sem fagur-
keranum að sýna okkur hinum hið
fagra sem hrifið hefur huga hans,
hvort sem er landslag, ljóð eða lag
eða meitluð setning bókmennt-
anna. Á þeim stundum gat hann
flutt ljóð sitt svo að þér þótti sem
þar færi ljóð fegurst allra ljóða.
Ég man það enn, er hann eitt
sinn á góðri stundu las fyrir mig
hið stórbrotna ljóð séra Sigurðar
Einarssonar, „Sordavala". Þegar
hann flutti niðurlagið:
„Of? þaðan kemur höndin, sem mun
[hefna hinna dauðu
ok hefja hina föllnu og líkna hinum
[snauðu.
Þá rennur ykkar dagur. Hinir rauðu han-
[ar Kala.
Þá rístu á fætur, Sordavala.H
Þá var hann ekki einungis að
flytja þér ógnfagurt kvæði, heldur
var hann jafnframt, og kannski
ekki síður, að lifa sig inn í boð-
skap, sem féll svo vel að hans eigin
hugsjónum. Þvi var engu líkara en
að honum fyndist hann standa á
rústum Sordavala með þúsundir
áheyrenda. Slfkar stundir gleym-
ast seint.
Það voru líka eftirminnilegar
stundir, þótt á annan veg væru,
þegar Hjálmar færði þér ljóð Arn-
ar Arnarsonar (Magnúsar Stef-
ánssonar). Með kankvísu brosi léði
hann höndum sínum mál að
frönskum hætti er hann las um
afann í kvæöinu „Amma kvað“:
„Man ég víst, hve hlýtt hann hló,
hversu augað geislum sló
og hve brosið bað og dró,
blendin svör og fyndin.
Ég lést ei vita, en vissi þó
að vofði yfir mér syndin.*
Já, minningarnar eru mikils
virði, þegar þær eru jafn ljúfar og
ánægjulegar og þær, sem vinirnir
eiga um Hjálmar að honum látn-
um. Og fyrir slfkar minningar ber
okkur að þakka. Það er gaman að
hafa lifað nærri hálfa öld f svo
trygglyndri vináttu.
Lifir í ljúfu minni
leikfélaginn góði
lífs við dáinn dag.
Jón Ingimarsson.
„Skjótt hefur sól brugðið sum-
ri.“ Mér flaug í hug þessi ljóðlina
er mér barst andlátsfregn eins
míns besta vinar, Hjálmars
ólafssonar. Mig setur hljóðan,
söknuðurinn er sár.
Erfitt er að skilja tilganginn
með því að menn með fulla starfs-
orku skuli hrifnir brott svo skjótt.
Það var fyrir hálfri öld sem
fundum okkar bar fyrst saman, þá
báðir nfu ára gamlir, aldrei bar
skugga á vináttu okkar öll þessi
ár.
Þriðjudaginn 26. júní síðastlið-
inn kom Hjálmar vinur minn í
heimsókn heim til mín og við töl-
uðum lengi saman um fortíðina,
nútíðina og framtíðina. Það sem
mér er sérstaklega minnisstætt
var umræða okkar um barnalánið
sem við báðir höfum orðið aðnjót-
andi í iífinu. Hjálmar gat ekki
orðið lánsamari með öll sín börn.
Við kvöddumst eftir þennan vina-
fund innilega eins og við gerðum
ætíð og ekki hvarflaði að mér að
hann væri allur einum sólarhring
síðar. Maðurinn með ljáinn gerir
ekki boð á undan sér.
í mínum huga var öðlingurinn
Hjálmar ólafsson engum líkur og
leið mér ávallt mjög vel i návist
hans. En fyrst reynir á manngild-
ið þegar erfiðleikar steðja að.
Hann hafði fyrir satt það sem oft
gleymist að hamingja manna
verður ekki í peningum talin og
friður ekki tryggður með því að
berja aðra menn. Menn geta sýnst
stórir af þvi að sigra aðra menn,
en enginn verður mikill af öðru en
að sigra sjálfan sig.
Ég á erfitt með að sætta mig við
brottför hans en er um leið þakk-
látur forsjóninni fyrir að hafa
fengið að vera Hjálmari samferða
á lífsleiðinni. En hann lætur eftir
sig auð sem er dýrmætari öllum
veraldlegum fjársjóðum, vinarþel-
ið hlýja og umhyggjuna sem mun
búa í huga ástvina hans og vina til
æviloka.
Af einlægri vináttu og af hjart-
ans þakklæti kveð ég vin minn.
Elskulegri konu hans, börnum og
öllum ættingjum færi ég mínar
innilegustu samúðarkveðjur.
Róbert Sigmundsson
Þó mér væri kunnugt um að
góðvinur minn Hjálmar Ólafsson
gengi ekki heill til skógar siðustu
vikurnar, kom fregnin um sviplegt
fráfall hans einsog reiðarslag.
Rúmri viku áður hafði hann komið
til mín og rætt af meðfæddri ein-
iægni um versnandi heilsufar og
ýmislegan persónulegan vanda
sem að honum steðjaði. Ofur-
viðkvæm lund hans þoldi illa
jímv öc .11(1» ubfa .iiXli* íiíril
fólskulega árás sem hann hafði að
ósekju orðið fyrir af hendi óhlut-
vands læknadeildarkennara í einu
dagblaðanna meðan hann var er-
lendis og fékk ekki borið hönd
fyrir höfuð sér. Sumir sam-
starfsmenn hans í stjórn Norræna
félagsins höfðu valdið honum sár-
um vonbrigðum með undirferli og
persónulegum hnútum. Ég hafði
sjaldan eða aldrei séð vin minn
jafnbeygðan, enda var hann að
jafnaði óvílinn maður þó eitthvað
bjátaði á og sýndi oftlega sanna
hetjulund þegar mest syrti í álinn.
Nú var einsog líkamsþrekið væri
að bila undir ofurþunga mótlætis
sem hann hefði fyrrmeir tekið
með broshýru æðruleysi. Kannski
renndi hann grun i, að hverju dró.
Nokkrum dögum siðar hitti ég
hann snöggvast I Sundlaugunum
og virtist hann mun brattari, enda
skein sól í heiði, en vonin um
bjartari tíð reyndist þegar til kom
tálvon.
Kynni okkar Hjálmars voru
orðin æðilöng, teygðu sig yfir
tæpa fimm áratugi. Ég kynntist
honum fyrst barn að aldri inní
Laugarnesi, þegar hann var að
hefja menntaskólanám, og varð
heimagangur á hlýju og gestrisnu
heimili þeirra sæmdarhjóna ólafs
Einarssonar, sjómanns og síðar
vörubílstjóra, og Dórótheu Árna-
dóttur. Þrátt fyrir fjögurra ára
aldursmun tókst með okkur
Hjálmari náin vinátta sem hélst æ
síðan, og eru engar ýkjur að hann
hafi átt allra manna stærstan þátt
í að vekja með mér fróðleiksþorsta
og styðja mig með ráðum og dáð
til að leggja útá menntaveginn.
Hef ég rakið þá sögu ýtarlega á
öðrum vettvangi.
Leiðir okkar lágu saman aftur á
fullorðinsárum eftirað ég kom
heim frá námi erlendis, og varð
vináttan þvi dýpri og innilegri
sem lengra leið, enda var Hjálmar
með eindæmum hjartahlýr maður
og i óvenjuríkum mæli gæddur
þeim eiginleika að sjá helst það
sem gott var í fari annarra og
halda því á loft. Hlýtt hjartaþel
hans var þó enganveginn sprottið
af geðleysi viðhlæjandans, þvi
skapsmunirnir voru rikir og hann
fór sjaldan í launkofa með ein-
dregnar skoðanir sínar, heldur
átti það rætur í þroskuðum
mannskilningi og vfðsýnni, inn-
borinni mannúð.
Samverustundirnar á heimili
Hjálmars urðu mér og mörgum
öðrum ógleymanlegar fyrir sakir
glaðværðar og söngelsku. Hjálmar
var mikill unnandi góðra bók-
mennta og hafði yndi af ljóðlist,
og þá ekki sist þeim ljóðum sem
syngja mátti undir hressilegum
lögum. Hann var söngmaður góð-
ur, og voru þau hjón, Nanna og
hann, ákaflega samhent um að
halda uppi léttum anda í sam-
kvæmum með söng og hljóðfæra-
slætti.
Hjálmari var margt fleira til
lista lagt en ljóðelska og söng-
gleði. Hann fékkst talsvert við að
þýða góðar bókmenntir, smásögur,
leikrit og stærri verk, og leysti það
allt af hendi af alkunnri vand-
virkni og samviskusemi samfara
næmu málskyni, þó hann léti
ævinlega lítið yfir þeim afrekum.
Auk þess skrifaði hann talsvert
frá eigin brjósti um menn, skóla-
menntir og sveitastjórnarmál.
Tvær þýddar bækur liggja eftir
hann: „Dýrmæta Iíf“, bréfasafn
færeyska rithöfundarins Jörgens
Frantz-Jacobsens í útgáfu Willi-
ams Heinesens, og „Grænlenzk
dagbókarblöð" eftir Tomas Fred-
eriksen.
En það voru skólamál og félags-
mál sem áttu í honum sterkust
itök, enda skilaði hann þar álit-
legu dagsverki sem lengi verður i
minnum haft. Eftir stúdentspróf
1943 lauk hann heimspekiprófi og
prófi í efnafræði við Háskóla ís-
lands árið eftir, en sneri sér síðan
að kennslu og var kennari við
Gagnfræðaskóla Austurbæjar á
árunum 1944—60. Samhliða
kennslunni stundaði hann há-
skólanám f ensku, dönsku og upp-
eldisfræðum og lauk B.A.-prófi í
þeim greinum 1950. Hann var
ennfremur við nám í dönskum
bókmenntum í Askov 1951 og lagði
stund á danskar bókmenntir og
.09 ,.uatilA)(í> /i'v .auxhAíi!iBaiun<\i4?.
málfræði, athugun á tungumála-
kennslu barna og starfsfræðslu
við Kennaraháskóla Danmerkur
1960—61. Þaráofan sótti hann
margskonar námskeið hérlendis
og erlendis, því honum var
kappsmál að fylgjast með nýjung-
um og endurmennta sjálfan sig
eftir föngum. Árið 1962 var hann
lektor í Norðurlandamálum við
borgarháskólann í Amsterdam.
Á árunum 1%2—70 var Hjálm-
ar bæjarstjóri í Kópavogi, ungum
og ört vaxandi kaupstað, og átti
drjúgan þátt í mörgu sem þar
horfði til framfara, enda ham-
hleypa til vinnu og jafnan reiðu-
búinn að leggja góðu máli lið.
Hann gekkst fyrir stofnun Lista-
og menningarsjóðs Kópavogs árið
1965 og var formaður hans fyrstu
fimm árin. Sömuleiðis hafði hann
forgöngu um stofnun Norræna fé-
lagsins í Kópavogi 1%2 og var
formaður þess næstu sex ár og síð-
an frá 1972. Loks ber að nefna það
framtak hans að beita sér fyrir
stofnun Samtaka sveitarfélaga i
Reykjaneskjördæmi 1964 þar sem
hann gegndi formennsku fyrstu
sex árin. Hann var ennfremur í
stjórn Sambands íslenskra sveit-
arfélaga 1964—70 og gegndi marg-
háttuðum nefndarstörfum á veg-
um Kópavogskaupstaðar. Á árun-
um 1962—66 var hann stunda-
kennari við Kennaraskóla íslands
og prófdómari við samræmd gagn-
fræðapróf 1%2—74. Þegar Hjálm-
ar lét af starfi bæjarstjóra gerðist
hann kennari við Menntaskólann
Hamrahlíð og var konrektor hans
á árunum 1972—79.
Norrænt samstarf var Hjálmari
alla tíð mikið hjartans mál einsog
frumkvæði hans í Kópavogi sann-
ar, enda var hann kjörinn í fram-
kvæmdaráð Sambands Norrænu
félaganna 1970 og sat þar til ævi-
loka, en árið 1975 var hann kjör-
inn formaður Norræna félagsins á
tslandi. Hygg ég á engan hallað þó
þvi sé haldið fram, að enginn einn
maður hafi átt stærri þátt í að
efla Norrænu félögin um land allt,
því hann var óþreytandi að ferðast
landshorna á milli, kynna hina
norrænu hugsjón, stofna ný félög
og örva menn til frumkvæðis og
dáða. Honum var létt um mál og
bjó yfir þeim innri þunga og
ósvikna sannfæringarkrafti, sem
hreif fólk með og hrakti burt
deyfð og lognmollu. Við fráfall
Hjálmars hefur hin norræna hug-
sjón misst sinn ötulasta og starfs-
glaðasta forvígismann, og verður
það skarð ekki fyllt um fyrir-
sjáanlega framtíð, allra sist af
þeim mönnum sem reyndu að
troða af honum skóinn hin síðari
ár. Ekki ber heldur að láta liggja i
þagnargildi afskipti hans af ýms-
um öðrum norrænum málefnum,
svosem þróttmikið starf hans frá
öndverðu í finnsk-íslenska félag-
inu Suomi og forgöngu hans um
nánari samskipti við Grænlend-
inga.
Af öðrum félagslegum umsvif-
um Hjálmars má nefna að hann
var formaður Kennarafélags
Gagnfræðaskóla Austurbæjar
1955, sat í stúdentaráði 1947—48
og var formaður Vináttufélags fs-
lands og Rúmeníu 1951—59.
öll bera þessi umsvif vitni ríkri
félagsvitund og óbilandi áhuga á
samskiptum fslendinga við aðrar
þjóðir, sem birtist í frjóum hug-
myndum og raunhæfum athöfn-
um.
En þó Hjálmar væri óvenju-
legur félagsmálagarpur og skilaði
þar dagsverki sem hver maður
gæti verið fullsæmdur af, þá er
það fremur öðru maðurinn sjálfur,
velvild hans, heilindi, sanngirni og
víðsýni sem geymast í minningu
vina hans og samherja ásamt
hinni þýðu rödd sem túlkaði mál
ljóðsins með eftirminnilegum
hætti þá sjaldan hann kom fram
sem upplesari. Hann var sennilega
einhver okkar besti ljóðalesari um
sína daga.
Hjálmar ólafsson var tvíkvænt-
ur. Fyrri kona hans var Kristín
Ingibjörg Eyfells kennari, og eign-
uðust þau eina dóttur. Þau slitu
samvistir. Eftirlifandi kona hans
er Nanna Björnsdóttir meina-
tæknir, og eignuðust þau fjóra
syni, sem allir eru við langskóla-
nám, og ólu upp dóttur Nönnu.
nunóó á n« nBnusmlo[l mui^njil