Morgunblaðið - 14.07.1984, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 14. JÚLl 1984
Hrærivél eða samfélag
— eftir Indriða G.
Þorsteinsson
Mér hefur borist í hendur bók
eftir Magna Guðmundsson, hag-
fræðing, sem hann nefnir Hag-
fræði og stjórnmál, og þarf ekki að
telja til tíðinda, þótt sest sé niður
og skrifuð slík bók á tíma, þegar
öll þjóðfélagsumræðan snýst um
efnahagsmál og önnur sérsvið ha-
gfræðinga. Hitt má þykja nokkr-
um tíðindum sæta, að við lestur
bókar Magna kemur í ljós að hið
skoplitla samfélag íslendinga er
orðið jafnvel flóknara en milljóna
samfélög og má rekja þá ónáttúru
til hömlulítillar eftiröpunar á
löggjöf stærri og flóknari samfél-
aga, þar sem fleiri stoðum er skot-
ið undir efnahagslífið en hér er
hægt. Með þessu móti hefur okkur
tekist, mest vegna mannaláta, að
búa til samfélag, sem er svo dýrt á
fóðrum, að hér þyrfti bæði olíu-
lindir og málmgrýti til viðbótar til
að hægt væri að standa undir
kostnaðinum með öðru en erlend-
um lántökum og verðbólguköstum.
í bók Magna Guðmundssonar
eru tíunduð viðhorf til verðlags-
mála, stjórnar peningamála og
skattkerfis. Er auðséð á annars
hlutlausri úttekt að öll þessi atriði
efnahagslífsins hafa verið gerð
flóknari en nokkur þörf er fyrir og
seinvirkari og erfiðari viðfangs en
hæfir litlu samfélagi. í raun leiðir
bókin til þeirrar skoðunar, að hér
þurfi að gera stórfellda efnahags-
lega úttekt, sem miði að því að
einfalda hin margvíslegu kerfi,
sem komið hefur verið upp og urðu
í raun gjaldþrota þegar verðbólg-
an komst í 137%, sem enn er í
mannaminnum, þótt kjósandinn
sé furðu fljótur að gleyma óþæg-
indum og sé alltaf reiðubúinn að
hlusta á nýja drauma um auð
handa öllum. Að vísu hefur ekki
skort yfirlýsingar um efnahags-
lega úttektir. Hermann Jónasson
hét henni 1956. Þegar rikisstjórn
hans fór frá 1958 hafði enn ekki
bólað á henni. Hinn sæmilegi frið-
ur viðreisnaráranna leiddi til póli-
tiskra útbrota, sem komu i ljós á
svonefndum Framsóknaráratug
og stöðugt urðu kerfin flóknari.
Tvö hundruð þrjátiu og fimm þús-
und manns geta ekki leyft sér að
láta skoðanasýki einstakra
frammámanna i stjórnmálum
verða til að hleypa okkur í nýtt
verðbólgugjaldþrot. Stöðugt er
verið að kalla á unga menn að
taka til hendinni og breyta. Þeir
eru til í það og þusa eitthvað á
Alþingi, en búa áfram við mark-
litla verðlagsstjórn, einveldi
Seðlabanka, og skattkerfi sem
enginn skilur. Þess vegna verður
hver tilraun þeirra dæmd til að
vera aðeins tilraun til að skipta
um hálstau.
í inngangi bókar sinnar ber
Magni Guðmundsson saman tvö
tímabil, árin 1919—39 og
1960—80. Á fyrra tímabilinu var
gengi stöðugt, og vakti það athygli
annars staðar. Á kreppuárunum
komum við okkur upp vegakerfi,
sem stóð næstum óbreytt í þrjá
áratugi. Eysteinn Jónsson hafði
fjármálastjórnina á hendi mestan
þennan tíma. Hann hafði ekki
þjóðhagsstofnun eða Seðlabanka
sér við hlið, en skrifaði í minnis-
bók „Dear Hambros" ef honum lá
lítið við og þetta bjargaðist. Helsti
kosturinn við það stjórnkerfi, sem
þá ríkti, var auðvitað að einstaka
ráðherra hafði yfirsýn yfir sína
málaflokka, en treysti ekki á
stofnanir, sem spá einu i dag og
taka það aftur á morgun. Af bók
Magna sést að fyrir utan þetta
tímabil gerðist það aðeins tvisvar,
Dr. Magni Guómundsson
„Bók Magna Guð-
mundssonar er þörf
lesning mitt í hinu
óstöðvandi mali og sí-
bylju hrærivélar ís-
lenskra efnahagsmála.“
að sæmilega frítt var í landinu
fyrir gengisfellingum og verð-
bólgu. Það var á tíma utanþings-
stjórnar dr. Björns Þórðarsonar,
þegar hann lýsti yfir við lok
stjórnarferils aðspurður af Sveini
Björnssyni, forseta, að verðbólgan
hefði ekki aukist um eitt prósent á
stjórnartímabilinu, og svo á árinu
góða, þegar minnihlutastjórn Em-
ils Jónssonar sat að völdum varin
falli af Sjálfstæðisflokknum. Þá
haggaðist ekki mikið og hrærivél-
in, sem allajafna er látin mala i
staðinn fyrir sæmilega hagstjórn,
var tekin úr sambandi.
Á tuttugu ára tímabili,
1960—1980, féll krónan gagnvart
Bandaríkjadal úr 35,06 kr. í 480,09
kr. og hefði mátt ætla að minna
hefði dugað. Magni Guðmundsson
leiðir nokkur rök að því að kjör-
dæmaskipan og embættaveitingar
eigi sök á þessum ófarnaði, og er
þó ekki allt talið. í kaflanum um
verðlagsmál dregur Magni fram
einn af höfuðþáttum vandræða-
mennsku okkar, þegar á að aðlaga
erlend lög okkar aðstæðum og
minnist i því sambandi á útfærslu
okkar á dönskum lögum um eftir-
lit með einkasölu og samkeppnis-
hömlum. Segir hann að við þá
lagasetningu hafi tekist að snið-
ganga alla þrjá meginkosti dönsku
laganna. Annað er eftir þvi.
Þegar kemur að stjórn peninga-
mála i landinu virðist sem hlut-
verk miðbanka í öðrum þjóðlönd-
um sé með allt öðrum hætti en hér
tíðkast um Seðlabanka, og mættu
menn að ósekju draga hlífar frá
augum, þó ekki væri til annars en
gera sér grein fyrir að liklega er
íslenski miðbankinn einstætt
fyrirbæri í heiminum, með algjör
tök að viðskiptabönkum og ný-
liðna raunvaxtastefnu að baki,
sem m.a. átti sinn þátt i verð-
bólgufárinu. Sjálfur er Seðlabank-
inn orðinn yfirstórveldi í lánamál-
um þannig, að oftar en hitt er vis-
að til hans, þegar leitað er til
viðskiptabanka. Þetta þekkist
hvergi. Um hlut sparifjáreigenda i
verðbólgu segir Magni: „Lausnin
felst ekki i þvi að hækka vexti af
innlánum og útlánum almennt og
gangsetja þar með vaxta og verð-
lagsskrúfu." Ætli einhverjir hafi
vitað þetta áður en verðbólgufárið
hófst? Að auki segir Magni: „ís-
lenski peningamarkaðurinn er
ekki frjáls, og Seðlabankinn notar
enginn þeirra hagstjórnartækja,
sem nefnd voru utan beinnar
íhlutunar í formi vaxtaákvarðana
og tilskipana um lánaþak eða
lánaskömmtun af öðru tagi.“ Og
enn skrifar Magni: „Vaxtakjör
hafa af hálfu Seðlabankans
mótast af tveim forsendum, sem
báðar hafa reynst rangar. önnur
er sú, að hækkun innlánsvaxta
leiði til aukins heildarsparn-
aðar. Hin er á þá lund, að hækkun
útlánsvaxta dragi úr verðbólgu."
Að lokum tekur Magni Guð-
mundsson skattakerfið til með-
ferðar, og fer ekki um það mildari
höndum en verðlag og peninga-
mál, en þar þarf líka að einfalda
og bendir Magni m.a. á, að ekki sé
gott að „hafa tvo eða fleiri skatta
á einn og sama skattstofninn".
Bók Magna Guðmundssonar er
þörf lesning mitt í hinu óstöðv-
andi mali og síbylju hrærivélar ís-
lenskra efnahagsmála. Um þessar
mundir rikir stundarhlé, en sterk
öfl í öllum flokkum eru á fullri
ferð við að hleypa nýju öngþveiti
af stokkunum. Þar hjálpar til erf-
ið staða í sjávarútvegi og vonlaust
ástand í landbúnaðarmálum, þar
sem lítið þjóðfélag á nyrstu mörk-
um byggðar með tæpan gróður
hefur tekið að sér að gefa nægta-
þjóðum að éta. En það er auðvitað
eftir öðru. Eitt er þó víst og rétt.
Ákveðinn samhljómur vitleysunn-
ar gengur i gegnum þetta allt
saman. Örvænting sjávarútvegs
og framleiðsla á gjafakjöti er ekki
úr takti við efnahagsmálin í heild.
Síðan eigast við atvinnurekendur
og launþegar og telja að þeirra sé
að berjast einangrað um fjármuni,
sem ekki verða til nema með
slætti erlendis.
Bók Magna Guðmundssonar er
dálítið köld gusa á þá sveittu
menn, sem erfiða alla daga við að
koma okkur á hausinn, en enginn
skyldi ætlast til að hlustað verði á
leiðbeiningar hans, enda standa
ættaveldið og embættismennirnir
sinn trúa vörð um óbreytt ástand.
Indriði G. Þorsteinsson er rithöt-
undur.
Greinargerð Björns Þ. Guð-
mundssonar í háskólaráði
tannlæknisfræðum við Lækna-
skólann, þar sem ekki yrði aðeins
stefnt að menntun tannlækna á
heimsmælikvarða, heldur og
minni spámanna sem sinnt gætu
tannhirðu íslendinga innan heil-
brigðiskerfisins, á sjúkrasam-
lagskjörum.
vegna tillögu um lokun læknadeildar ofl.
Vegna fréttar í Morgunblaðinu
sl. þriðjudag um tillögur sem ég
lagði fram i háskólaráði 5. júlí sl.
varðandi skipulagsbreytingar á
menntun heilbrigðisstétta, tel ég
ástæðu til að fara þess á leit við
Morgunblaðið að greinargerð sem
þeim fylgdi verði birt í heild í
blaðinu.
Virðingarfyllst.
í háskólaráði hefur oft verið
rætt um að skólann skorti mennt-
unarstefnu. Málflutningur margra
og tillögur hafa miðað að því að
stefna yrði mótuð á grundvelli
rækilegrar umræðu. Hið seinna
hefur tekist en hið fyrra er enn
vonarpeningur.
Umræður um fjöldatakmarkan-
ir sýnast nú vera að falla í þann
farveg að háskólaráð hafi sætt sig
við þá umdeildu afgreiðslu að bíða
eftir beiðnum einstakra deilda um
takmarkanir á st.údentafjöld og
samþykkja síðan i tímaþröng á
hverju vori.
Telja verður að slík afgreiðsla
leysi engan vanda. I raun er hon-
um aðeins velt yfir á aðrar deildir
og námsbrautir. Er ljóst, að há-
skólayfirvöld sæta víða réttmætri
gagnrýni fyrir slíkar skammtíma-
lausnir. Fer sú gagnrýni vaxandi.
Við þessar aðstæður verður að
telja nauðsynlegt að setja fram
nýjar tillögur sem miða að því að
móta framtíðarstefnu á vissum
háskólasviðum. Hugmyndin er að
firra háskólann að nokkru þeirri
réttmætu gagnrýni sem hann hef-
ur sætt vegna skorts á menntun-
arstefnu. Jafnframt er tillögunum
ætlað að koma í veg fyrir að stúd-
entum og einstökum deildum sé
mismunað eins og nú verður
óhjákvæmilega við afgreiðslu
fjöldatakmarkana.
óskir einstakra deilda um
fjöldatakmarkanir eiga það sam-
eiginlegt að þær lúta að menntun
svonefndra heilbrigðisstétta, sem
einnig heyra undir heilbrigðis-
ráðuneytið, þ.e. eins og nú er
lækna, tannlækna, hjúkrunar-
fræðinga, sjúkraþjálfara og nú
síðast lyfjafræðinga. Vaknar þá sú
spurning hvort ekki sé hægt með
skipulagsbreytingum að létta
miklum hluta kostnaðar í þessu
efni af sjóðum háskólans og fjár-
veitingum menntamálaráðuneyt-
isins með því að færa hann yfir á
önnur útgjöld ríkisins vegna ný-
bygginga, þ.á m. kennslu- og rann-
sóknarrými, rekstrarkostnað og
kostnað vegna tækjakaupa.
Kemur þá helst til álita að telja
þessa háskólastarfsemi þátt í heil-
brigðisþjónustu rétt eins og bygg-
ingu og rekstur sjúkrahúsa. Með
þessu móti losnaði háskóla-
happdrættið við dýran kaleik.
Gert er þó ráð fyrir að mennta-
málaráðuneytið mundi standa
straum af launum fastra kennara,
en ekki annarra. Nýjum föstum
kennarastöðum yrði e.t.v. komið á
fót fyrir það fé sem þannig færðist
á aðra útgjaldaliði ríkisins. Eftir
sem áður gætu kennarar í hlutast-
öðum sínum haldið stöðuheiti sínu
en launin yrðu skoðuð sem hluti af
launum aðalstarfs.
Til þess að hrinda tillögum
þessum í framkvæmd er gert ráð
fyrir að stofnaður yrði sjálfstæður
læknaskóli í tengslum við háskól-
ann. Skólinn gæti annast menntun
allra heilbrigðisstétta á háskól-
astigi. í framhaldi af þessari
nýbreytni er ástæða til þess að
endurskoða menntunarstefnu
varðandi heilbrigðisstéttir frá rót-
um. Kemur þá m.a. til álita hvaða
greinar sé nauðsynlegt eða heppi-
legt að kenna í læknaskóla og
hvort stefna beri að því að leggja
sumar greinar niður með öllu,
samanber síðar.
Tannlæknadeild
Það er skoðun mín, að hvorki
rannsóknarstörf né útskrift 8
tannlækna á ári réttlæti þann
óhemju kostnað sem fylgir tann-
læknadeild. Því sé einlægast að
leggja hana niður. Framkvæmdin
yrði einfaldlega þannig að engir
tannlæknanemar yrðu innritaðir
frá og með haustmisseri 1985, en
deildin rekin þar til þeir síðustu
sem þar eru nú útskrifuðust. Þá
yrði húsnæðið tekið undir þá
starfsemi, sem það var uphaflega
ætlað fyrir og stólarnir seldir á
hagkvæman hátt.
Til þess að fullnægja þörf hér-
lendis mætti annaðhvort senda
tannlæknanemana til útlanda í
skiptum fyrir útlenda nema í öðr-
Björn Þ. Guðmundsson
„E.t.v. leiddi þessi um-
þóttunartími í Ijós, að
læknaskólanum þætti
hlutverki sínu betur
borgið með því að sér-
hæfa læknakandidata,
sem þegar væru til, svo
að þeir þyrftu ekki í
eins ríkum mæli að fara
til útlanda.“
um greinum eða flytja inn útlenda
tannlækna sem nóg framboð er af
— eða gera hvort tveggja.
Þætti þetta ekki fýsilegur kost-
ur yrði haldið uppi námsbraut í
Læknadeild
Lokun læknadeildar færi fram
með þeim hætti að engir nýnemar
yrðu innritaðir frá og með haust-
misseri 1985. Þrjú ár ættu að
nægja til að ganga frá skipu-
lagsbreytingum og lykju þá þeir
læknanemar, sem eftir eru, námi
við hinn nýja læknaskóla, sem
e.t.v. kysi ekki að hafa fleiri nem-
endur í fyrstu, t.d. meðan beðið
yrði eftir að sjá hver áhrif þessi
nýskipan hefði á heimþrá is-
lenskra lækna í útlöndum.
E.t.v. leiddi þessi umþóttunar-
tími í ljós, að iæknaskólanum
þætti hlutverki sínu betur borgið
með því að sérhæfa læknakandi-
data, sem þegar væru til, svo að
þeir þyrftu ekki í eins ríkum mæli
að fara til útlanda.
Þannig gæfist reyndum íslensk-
um læknum á erlendri grund
væntanlega eftirsóknarvert tæki-
færi að koma heim og keppa við
starfsbræður sína um að miðla af
þekkingu sinni og reynslu við nýja
læknaskólann.
Með hliðsjón af því sem nú hef-
ur verið rakið, legg ég til að há-
skólaráð beiti sér fyrir eftirfar-
andi:
1. að læknadeild verði lokað í
a.m.k. 3 ár
2. að stofnaður verði Læknaskóli
við Háskóla íslands
3. að sett verði á fót sérstök nefnd
til þess að annast undirbúning
að starfrækslu hans
4. að tannlæknadeild verði lögð
niður.
Björn Þ. Gudmundsson er prófessor
rið lagadeild Hískóla íslands.