Morgunblaðið - 14.07.1984, Blaðsíða 16

:j5CI í.ffJT. *vr fflTOA<TÍ>ADlTA.l rtíf»A.ÍHVlTflJlí'M
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 14. JÚLÍ 1984
Hugleiðing
um listahátíð
Tónlist
Jón Ásgeirsson
Margt hafa menn látið hafa eftir
sér í fjölmiðlum um nýliðna listahá-
tíð og ekki allt vinsamlegt. Má jafn-
vel skilja á máli sumra að lítil eftir-
sjá sé í slíkum taprekstri og telja
jafnvel rétt að þessum ósóma iinni
og leggja beri af það tilstand er
menn kaila listahátíð. Það er ein-
göngu áhugi á framhaldi þessa til-
stands, sem rekur undirritaðan til að
fjalla um nýyfirstaðna Lh-84, ekki til
að skammast við fólk, þó trúlega
verði ekki komist hjá því að gagn-
rýna eitt og annað í framkvæmd há-
tíðarinnar, heldur gera tilraun til að
sjá fyrirbærið í heild og skýra stöðu
þess í menningarumsvifum okkar.
Markmið
Hvaða markmið ber að hafa í
huga, þegar halda á listahátíð.
Skal slíkt tilstand aðeins vera
fyrir ákveðinn hóp fólks, sem alla
daga ársins eyðir hvort sem er
tíma sínum og fjármunum í að
halda uppi listneyslu í landinu,
eða skal stefnt að því að magna
upp fjöldahreyfingu og ná til
fólks, sem ekki aðeins er afskipta-
lítið um listir, heldur er beinlínis
andstætt öllu því sem kallast list
og telur áhuga á þvíumlíkum hlut-
um bera vott um sýndarmennsku
og „snobb“? Fagurkerar á sviði
uppeldismála leggja áherslu á að
list sé haldið að almenningi og eru
tvær leiðir oft taldar færar, þ.e. að
góð list standi fólki til boða fyrir
lítinn pening eða það sé lokkað til
þátttöku með ýmis konar skemmt-
unum í bland við góða list. Um-
ræða um það hvort „snobbað"
skuli upp eða niður fyrir einhver
mörk gæti orðið fróðleg, þó hætt
sé á að sú umræða yrði gagnslítil
fyrir áhugamenn um listahátíðir.
Að halda hátíð er það sama og
að gera sér dagamun og fer sá
munur eftir því hverju fólk er
vant dagsdaglega. Undirritaður
vill trúa því, að ef halda skal lista-
hátíð, þá eigi hún að vera hátíð
fyrir þá er unna góðri list og hátíð
er taki flestu því fram, sem fólki
stendur til boða á öðrum tímum.
Er þá rétt að halda hátfð fyrir fáa
útvalda listelskendur, spyrja efa-
semdarmenn? Því er til að svara,
að góð list er fyrir alla og hefur
það sýnt sig, að þar sem markmið
hefur verið sett hátt, safnast grúi
manna til og komast oftlega færri
að en til að sækja, er góðir lista-
menn eiga í hlut. Þá er og vert að
hafa í huga að listumsvif, sem
skírskotuðu til fárra manna, gætu
ekki þrifist í landinu. Ef menn
vilja sjá þessi mál út frá því sjón-
armiði, er hætt við að þeir rækju
upp stór augu, þegar allt er varð-
aði listumsvif væri saman dregið
til einnar niðurstöðu. Sá hópur er
sækir leiksýningar og tónleika,
kaupir bækur og myndverk og
nýtur alls konar kennslu á lista-
sviðinu allt árið, er ótrúlega stór
og þeir fjármunir sem þar eru
hreyfðir skipta trúlega milljörð-
um króna, enda stór hópur manna
sem á lífsviðurværi sitt undir
þessum viðskiptum. Þeir, sem
veita þjónustu í þessu marg-
slungna kerfi listumsvifa, eiga
margir hverjir að baki langt og
kostnaðarsamt nám og neytendur
flestir eru einnig orðnir kunnáttu-
menn í að njóta og velja af þessu
listframboði. Fyrir þennan fjölda
fólks er listahátíð haldin, enda er
það þetta fólk sem lætur sig ekki
vanta þegar von er á miklu. Lista-
hátíð sem hefur það að undir-
markmiði að plata til sín list-
sneytt fólk, er ekki listahátíð,
heldur uppeldistilraun. Listaupp-
eldi á að fara fram á öðrum vett-
vangi. Samkvæmt þessum mark-
miðum eru t.d. fá tónlistaratriði á
Lh-84 sem gætu talist mönnum
eitthvert nýnæmi og er þar helst
að telja heimsókn Fílharmón-
íunnar frá London, söngtónleikar
Luciu Valentini Terrani, sembal-
tónleikar Helgu Ingólfsdóttur og
tónleikar Christu Ludwig, er því
miður féllu niður vegna veikinda
söngkonunnar. Aðrir tónleikar
voru um margt forvitnilegir en
hvorki efnislega eða hvað gæði
snertir, umfram það sem gerist á
þessum markaði alla daga ársins.
Opnun Lh-84 og lokadansleikurinn
er sorglegt dæmi um þær ógöngur
sem trúlega eiga upphaf sitt í til-
raun til að gera listahátíð að ein-
hverju öðru en hún á að vera. Eitt
það ömurlegasta á listahátíð var
gróðabrallið með popptónleika-
haldið, sem í raun sannar kenn-
ingu undirritaðs. Popptónleikar,
sem að miklu leyti eru rétt það
sama og fólki stendur til boða allt
árið, verður ekki hægt að snúa upp
í gróðabrall nema með miklum
umslætti í auglýsingum og áróðri.
Þetta hefðu stjórnendur hátíðar-
innar átt að vita, af þeim tilraun-
um sem „hvers-dags-popparar“
höfðu gert til að halda svonefnda
stórtónleika undanfarin ár oftlega
við lítinn orðstír. Samkvæmt
framansögðu telur undirritaður
að listahátíð eigi að bjóða upp á
það besta og óvenjulegasta sem sé
á boðstólum hverju sinni. Lista-
hátíð sem aðeins er bergmál þess
hversdagslegasta, er dæmd til að
mistakast.
Skipulag
Eitt og annað sem miður hefur
farið í útgerð Lh’84 er ekki hægt
að saka starfsmenn fyrirtækisins
um, því þar koma til atriði sem
beint og óbeint má rekja til skipu-
lags, sem listahátíðin byggir á.
Fjárhagslega er hátiðin undir
stjórn menntamálaráðuneytisins
og borgarstjórnar en stjórnunar-
lega séð háð samþykki fulltrúa
listafélaganna og þeirra stofnana
sem tengjast ýmsum listumsvif-
um. Eins konar allsherjarfundur
kýs sér framkvæmdastjórn, sem
til skiptis er undir forsæti
menntamálaráðuneytisins eða
borgarstjórnar. Starfstími fram-
kvæmdastjórnar er tvö ár og lýkur
með listahátíð og uppgjöri reikn-
inga. Þessi skipting veldur því að
skipulag hverrar hátíðar er ný-
smíði og ekki hægt að taka
ákvarðanir fram í tímann. Það er
ekki aðeins að þessi ótrygga und-
irstaða hafi áhrif á alla fram-
kvæmd hátíðarinnar, heldur er af
þessu margvíslegt fjárhagslegt
óhagræði. Það sem þarf að gera
fyrir næstu hátíð er að stofnsetja
fyrirtækið, setja því lög, ákveða
tekjustofna og ráða framkvæmda-
stjóra til lengri tíma. Með því
móti væri hægt að skipuleggja
fram í tímann og með samstarfi
við stofnanir og listafélög, leggja
fram áætlanir varðandi verkefni
sem nauðsynlega þurfa langan
undirbúning. Þrjú til fjögur meiri-
háttar verkefni innlendra lista-
manna gætu gefið listahátíð stór-
látt yfirbragð og örfað menn til
stórra verka. Erlendir listamenn
væru auðfengnari ef mögulegt
væri að skipuleggja og gera samn-
inga fram í tímann. Ef listahátíð-
in á að skila einhverju til okkar
íslendinga verður að endurskipu-
leggja fyrirtækið svo rekstur þess
verði samfelldur og hagkvæmur.
Með því móti væri hugsanlega
komið í veg fyrir það flaustur sem
einkenndi nýliðna hátíð, auk þess
sem hún misheppnaðist fjárhags-
lega.
Undirbúningur
Þegar fyrir liggja hugmyndir
um markmið og fyrirtækinu hefur
verið tryggð starfsaðstaða er hægt
að snúa sér aðojndirbúningi fyrir
væntanlegar listahátíðir, ekki að-
eins þá næstu, heldur ekki síður
þær sem áætlaðar eru næstu tíu
árin. Framlag íslenskra lista-
manna verður að skipuleggja
langt fram f tímann og stefna á
verkefni, sem trúlega yrðu ekki
unnin nema við þær sérstöku að-
stæður, sem skapa mætti í tengsl-
um við slíkar hátíðir. Til að fjár-
magna slík stórverkefni, mætti
stofna til samstarfs við ýmis stór-
fyrirtæki, er sæju sér fært og
hefðu efni á að leggja fram fé til
greiðslu starfslauna og efnis-
kostnaðar.
Á sviði tónlistar mætti setja
Sinfóníuhljómsveit íslands það
verkefni að flytja röð stórverka og
íslenskum tónflytjendum ýmis
verkefni, t.d. að flytja verk sem
ekki eru hversdagsviðfangsefni, fá
leikhúsunum einhver stórverkefni
og síðast en ekki síst, að skapa
íslenskum listskapendum tæki-
færi til að vinna að alls konar
verkefnum, er ætluð væru til
flutnings og sýninga á komandi
listahátíðum. Ef listahátíð fram-
tíðarinnar hefði til ráðstöfunar fé
til að styrkja íslenska listamenn
með þessum hætti gæti það hugs-
anlega breytt listahátíðinni úr því
að verða kauöalegt hversdagsfyr-
irbrigði í glæsilega og áhugaverða
hátíð.
Framkvæmd
Framkvæmd listahátíðar þýðir í
þessu máli hvernig listahátíðin er
færð almenningi, þ.e. kynning og
auglýsingar, einstakar uppfærslur
og samspil fjölmiðla í fréttum.
Undan því verður ekki komist að
almenningur er háður fjölmiðlum
um upplýsingar og lætur stjórnast
af því sem þar er mest áberandi.
Sá sem ætlar að selja góða vöru án
þess að vekja athygli á henni, get-
ur átt á hættu að fólk beinlínis sé
ókunnugt fyrirbærinu, jafnvel
þeim er væri það einhver nauðsyn.
Þetta hefur átt sér stað í nokkur
skipti, er mjög góðir listamenn
hafa ekki verið kynntir eða aug-
lýstir nægilega vel og var aðsókn
að uppfærslum þeirra því oft
skammarlega lítil. Fjölmiðlamenn
eiga að vera inni á gafli hjá lista-
hátíð og þar á milli eiga upplýs-
ingar og samstarf um miðlun
þeirra að vera án allrar afmörk-
unar. Með því móti mætti vekja
með mönnum áhuga og umræðu,
gera listahátíð að tíðindum er fólk
kæmist ekki undan að tala og
hugsa um. Trúlega þætti þeim er
vanist hafa tómlæti manna um
listir allt slíkt umstang vera af
hinu illa, en þeim ætti að vera það
nokkur huggun að tilstandið tekur
stuttan tíma. Margþætt umfjöllun
þyrfti ekki að vera glamrið eitt,
því vel mætti haga málum svo að
almenningur fengi í bland marg-
víslegan fróðleik um listir og lista-
menn og tækist vel til gæti um-
fjöllun um listahátíð leitt til gagn-
legrar umræðu, þar sem engu yrði
hlíft til lofs eða lasts. Það er mjög
mikilvægt fyrir Iistir að lognmollu
hversdagsmennskunnar sé svift
burt og gerðar vægðarlausar kröf-
ur til listamanna.
Listahátíðin áttatíu og fjögur
var undarleg andstæða þessara
hugmynda, hátíð er þagað var um
næstum til síðustu stundar og eins
og allt væri gert til þess að hátíðin
mætti gangá yfir án þess að nokk-
ur tæki eftir henni, nema er til
þeirrar umræðu kom að gera upp
fjármál hennar. Þá komust
stríðsleturs fyrirsagnirnar í tísku.
Aukin framleiðni —
lægri byggingarkostnaður
— eftir Jón Þór
Hjaltason
Almennt
Eins og felstir vita er bygg-
ingarkostnaður hár á íslandi. Hjá
flestum húsbyggjendum fara
mörg ár ævinnar í að koma sér
upp þaki yfir höfuðið.
Nauðsynlegt er að lækka þenn-
an háa byggingarkostnað án þess
að það þurfi að koma fram á efn-
isgæðum, styrkleika eða útliti.
Hlutur byggingariðnaðar i land-
inu hefur verið um 9—12% af
þjóðarframleiðslu. I byggingar-
iðnaði starfa 10—11% af heildar-
vinnuafli og er þetta hlutfall mun
hærra en í nágrannalöndunum
(t.d. Danmörk 6—8%) og er skýr-
ingin m.a. fólgin í minni fram-
leiðni hér á landi. Auk þess má
gera ráð fyrir að til viðbótar sé um
3—4% af heildarvinnuafli sem
starfi i öðrum atvinnugreinum
sem byggja afkomu sína á bygg-
ingarstarfsemi.
Leið til sparnaðar
Hér á landi vantar illilega
stærðarstaðal er nær yfir glugga,
útihurðir og bílskúrshurðir.
Eins og ástandið er í dag þá
málsetja hönnuðir glugga og hurð-
ir hver eftir sínum geðþótta bar
sem þeir hafa lítið sem ekkert til
þess að fara eftir. Útkoman verður
sérsmíði í flestum tilfellum sem
húsbyggjendur þurfa að greiða
háu verði. Málið er einfaldlega það
að „stillitími" framleiðsluvéla er
hátt hlutfall af heildarfram-
leiðslutima vörunnar þegar um
sérsmíði er að ræða. Þess vegna er
það mikið hagkvæmnismál að
dreifa „stillitíma" vélanna á sem
flestar framleiðslueiningar. Utan-
mál í gluggum gætu t.d. hlaupið á
10 sm modul varðandi breidd og
hæð. í kjölfarið fylgir staðlað mál
á gleri, svalarhurðum og opnan-
legum fögum.
Einnig er nauðsynlegt að fram
komi stöðluð múropsmál á úti-
Jón Þór Hjaltason
hurðum og bílskúrshurðum. A
hinum norðurlöndunum er í gildi
hliðstæður staðall og hér er um að
ræða.
„Hér á landi vantar illi-
lega stærðarstaðal er
nær yfir glugga, útihurð-
ir og bflskúrshurðir.
Eins og ástandið er í
dag þá málsetja hönnuð-
ir glugga og hurðir hver
eftir sínum geðþótta þar
sem þeir hafa lítið sem
ekkert til þess að fara
eftir. Utkoman verður
sérsmíði í fiestum til-
fellum sem húsbyggj-
endur þurfa að greiða
háu verði.“