Morgunblaðið - 20.07.1984, Blaðsíða 21

20 MORÖUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 20. JÚLÍ 1984
RAGNAR JÓNSSON FORSTJÓRI
Um þrítvgt.
Ragnar, fjölskylda og rinir á jeppaferðalagi
við Ljósavatn í S-Þingeyjarsýslu.
Prófessor lífsins, sjálfur menn-
ingarstjóri hinnar frjálsu sköpun-
ar, er fallinn. Ekki svo að skilja að
hann hafi borið slíka titla, hans
eini titill kom frá viðbitinu. En á
þeirri erfiðu tíð er flestir voru
önnum kafnir spilamenn að spila
á verðbólgukerfi og braska með
afkomutekjur fólksins í stað þess
að leggja ærlegan grunn að fram-
tíðarríki fólksins í landinu, stóð
hann á verði um þann auð sem
einn var ísland. Stundum hvarfl-
aði að manni þegar verst var, að
taka undir við Jón Marteinsson:
Við eigum ekki nema einn mann.
Þeir björtu morgnar við Sund-
höllina eða á Veghúsastígnum eða
kannski óvænt í miðbænum,
hvernig sem annars viðraði, þeir
heyra nú sögunni til. Og ökuferð-
irnar í þessum fræga jeppa með
Kjarval eða Tómasi eða einhverj-
um öðrum löngu farnar til enda.
Bláminn ríkir einn eftir. Með
kveðju til Bjargar.
Jón frá Pálmholti
Þegar hann Ragnar er farinn
héðan er eins og hann hvíli á sam-
vizku þess, sem þetta skrifar.
Svo mikill velgjörðarmaður var
hann, svo mikið vinarþel sýndi
hann við hin og þessi tækifæri, svo
mikla örvun veitti hann ungum
manni, sem var að berjast við að
halda lífi í hugsjón sinni — fjör-
eggi — bókmennta- og listatíma-
riti, sem nefndist Líf og list, á ár-
unum 1950—’52. Öll ævin endist
ekki til að sýna þakklæti á réttan
hátt.
Fyrsta minningin af Ragnari er
frá Hótel Borg sumarið 1948. Þá
var greinarhöfundur staddur þar
með föður sínum, en hann hafði
boðið yngsta syni sínum á
„knæpu“ eins og hann kaliaði öll
veitingahús, æðri sem óæðri, á
máli Hafnarstúdentanna gömlu. Á
toilette heilsuðust þeir, Ragnar og
hann.
Ragnar kvaðst hafa lesið pistil í
gamla Tímanum eftir undirskráð-
an, Rigning í Reykjavík, og var
jákvæður í mati. Lifandi skelf-
ingar ósköp varð maður uppveðr-
aður og mikið var montið og mikill
var reigingurinn, þá skundað var
yfir Austurvöll skömmu síðar að
Hótel Skjaldbreið, hvar leigt var
þakherbergi undir súð og setzt
niður og haldið áfram að skrifa
hugleiðingar — það átti að vera
óhætt fyrst mætasti bókmennta-
útgefandi landsins var svona
elskulegur að hlaða mann lofi. Svo
liðu tvö til þrjú ár.
Líf og list hafði séð dagsins ljós.
Helgafell gamla undir stjórn
Magnúsar Ásgeirssonar og Tóm-
asar Guðmundssonar hafði dottið
upp af klakknum, og ungir frama-
gjarnir kennarar við Gaggó Lind,
þeir Gunnar Bergmann, amrískt
menntaður í blaðamennsku og
sagnfræði, og undirskráður
s t g r , hálfkaraður bókmennta-
stúdent frá Englandi, höfðu komið
sér saman um að bjarga andlegu
lifi á íslandi með mánaðarriti um
listir og menningarmál.
Um það leyti urðu kynni af
Ragnari nánari, honum, sem var
Maecenas íslenzku þjóðarinnar, en
eins og margir vita, var Maecenas
mikilsvirtur Rómverji frá Ágúst-
usar-tímabilinu, sem deyði ör-
skömmu fyrir Kristsburð. Mae-
cenas taldist til auðmannastéttar,
en var í ofanálag gæddur sérstöku
þeli. Hann laðaði að sér listamenn
og skáld, verndaði þá og lét þá
sitja við borð sitt og leitaðist við
að ávaxta peninga í listum — í
þágu kúltúrs. Slíkur var Ragnar í
Smára. Hann var alla tíð velgjörð-
armaður listastarfsemi á íslandi
númer eitt — og var jafnframt
umdeildur persónuleiki og tókst
seint eða aldrei að drepa hann
þrátt fyrir íslenzkan öfundarhug á
báðar hendur.
í gamni taldi Ragnar sig stund-
um vera franskan Júða frá Eyr-
arbakka, af hinni nafntoguðu
Bergsætt (blönduðu framandlegu
blóði útlenzkra kaupmanna), og
sprottinn var hann — svo mikið er
víst — upp úr seltunni eins og
músikorka frænda hans og einka-
vinar, Páls ísólfssonar af Stokks-
eyri, sem sprengdi sér lífsbraut og
stækkaði og óx við kynni af anda
Bachs. Hins vegar var Mozart eft-
irlætistónskáld Ragnars í Smára
og fór hann aldrei dult með þá
aðdáun, enda þótt lífskraftur hans
sjálfs hafi verið í ætt við Introitus
eftir Bach.
Atorka Ragnars átti nefnilega
skylt við músik, sem féll kannski
ekki í borgáralegan farveg.
Tvisvar í viku hér á árum áður
— allan ársins hring, hvernig sem
veður blés, var hann þotinn úr
litlu metropólísinni, Reykjavík, úr
arginu — á jeppanum sínum.
Hvert? mun margur spyrja.
í kyrrlátan sumarbústað sinn
austur við Álftavatn, rétt við ræt-
ur Ingólfsfjalls, þar sem hann
hvíldi sig andlega við líkamsátök,
gróðursetti tré og mokaði mold og
grjót af hjartans lyst og með sig-
urbros á vör.
Ragnar var sprottinn úr mold-
inni og sjávarsandinum. Það var
hans jarðvegur — alls ekki asfalt-
eruð borgin, sem hann þó lifði og
hrærðist í að meira eða minna
leyti frá sextán ára aldri og valdi
sem bardagasvið fyrii hugsjónir
sínar.
í spjalli við undirskráðan eitt
sinn í Unuhúsi sagði hann: „f viss-
um skilningi er ég fulltrúi fyrir
eitthvað, sem er að smáfarast, en
verður að verjast til hinztu stund-
ar — ég býst við, að það sé þjóð-
hollusta og hástemmd ást á landi
og þjóð.“
Það er margs að minnast, þegar
Ragnar er allur.
Að framangreindu var sagt, að
hann hvíldi á samvizkunni. Sam-
vizkan er sama og trúin, stendur
einhvers staðar. Sjálfur sagði
hann eitt sinn, að trúin væri
sterkasta aflið í lífinu, og án trúar
á það, sem maður væri að gera,
yrði maður eíns og flæktur í ein-
hverju neti.
Hann bjargaði tímaritinu Líf og
list á úrslitastundu án þess að
vilja kannast við það.
Það var skömmu eftir áramótin
’50—’51 — undirskráður orðinn
einn kapteinn á skútunni, en erfitt
framundan, vantandi prentsmiðju
og ýmsa aðstöðu. Þá kom Ragnar
til skjalanna eins og himnasend-
ing, bauð í morgunkaffi eld-
snemma á Hótel Borg. Þar voru
lögð á ráðin og ráðið fram úr
vandanum.
„Þú átt Líf og list áfram,
Steingrímur," sagði hann, „ég ætla
ekki að kaupa ritið af þér, en ég
skal lána þér prentsmiðju og af-
greiðslu og dreifingaraðstöðu
skaltu fá í Helgafelli í Unuhúsi —
því lofa ég þér — ekkert er sjálf-
sagðara, og svo verðurðu náttúr-
lega reglusamur, kæri vinur."
Þessi síðasttöluðu orð rifjast oft
upp enn þann dag í dag. Ragnari
var bölvanlega við Bakkusardýrk-
un — hann var maður lífs og
átaka — og æði spartverskur í
hugsun öðrum þræði þrátt fyrir
bóhemskan frjálsan anda sem ein-
kennir marga af Bergsætt.
Árin liðu hvert á fætur öðru.
Líf og list sálaðist illu heilli. Og
aldrei komst það í verk að endur-
vekja það, enda þótt oft munaði
mjóu. Það var farið vestur til að
sleikja sár sín og nýr lífstónn tók
við.
Ragnar mætti á fyrstu mál-
verkasýningunni í Bogasalnum í
des. ’66 og var fyrstur allra til að
kaupa mynd ásamt Guðbrandi sál-
uga í Ríkinu. Myndin, sem Ragnar
keypti, var skrýtið „frímerki" —
agnarkríli, en sennilega okurdýrt.
Og enn gerði hann undirskráðan
montinn úr hófi fram, en nú gerði
það kannski minna til.
Á „Stokkseyrarárunum" var
hann heimsóttur í sumarbústað-
inn við Álftavatn. Þá var hann ör-
lítið farinn að gefa sig, en bar sig
eins og foringi að vanda og var
töfrandi skemmtilegur eins og
alltaf.
Það var sjóðheitur dagur og
hæfði þessari sunnlenzku Bergs-
ætt, ekki hvað sízt vegna þess að
hluti af genunum er talinn koma
úr suðrænum löndum.
Hann vissi, að baráttan yrði
hörð á Stokkseyrinni, en kvaðst
treysta greinarhöfundi til átak-
anna, og enn vitnaði hann þá í
föður sinn eins og í spjallinu í
Unuhúsi forðum daga sem sagði,
að það væru til tvær tegundir af
manneskjum: „þær, sem gefast
ekki upp, og þær, sem gefast upp“.
Sjálfur kunni Ragnar ekki að
gefast upp. Og verður því alltaf
snarlifandi meðal vor, góðu heilli
fyrir land og þjóð, sem hann —
þrátt fyrir allt — trúði alla tíð á.
Að Hæðardragi
Steingrímur SL Th. Sigurðsson.
Kveðja frá
Tónlistarfélaginu
Félagi okkar, Einar Ragnar
Jónsson, forstjóri í Smára, er lát-
inn. Minning hans mun þó lifa
með þjóðinni.
Ragnar í Smára varð snemma
þjóðsagnapersóna meðal samtíð-
armanna sinna og bar margt til
þess.
Hann unni og dáði alla heil-
brigða og sanna listsköpun. En
það nægði honum ekki að sitja
álengdar sem hlutlaus neytandi.
Hann var fæddur framkvæmda-
maður, sem vildi láta hlutina ger-
ast, og til þess lagði hann fúslega
fram fé og starf. Þessa nutu marg-
ir íslenskir og erlendir listamenn,
er til þess þóttu hafa unnið.
En af öllum listum mun þó tón-
listin hafa staðið hjarta hans
næst. f þjónustu við hana var ekk-
ert til sparað né eftir talið.
Þetta kom best fram árið 1932,
þegar Tónlistarskólinn í Reykja-
vík, sem var fyrsti fullkomni tón-
listarskóli þjóðarinnar og sá eini í
áratug, komst í rekstrarörðug-
leika svo að óvíst var um fram-
haldið.
Þá var það að Ragnar í Smára
og með honum Björn Jónsson
kaupmaður tóku til sinna ráða og
stofnuðu Tónlistarfélagið. Það fé-
lag tók að sér rekstur skólans og
hefur rekið hann síðan. Jafnframt
tók það að sér rekstur Hljómsveit-
ar Reykjavíkur, sem var stofnandi
skólans, og rak hana þar til Sin-
fóníuhljómsveit íslands tók við
hlutverki hennar.
Það leiddi af sjálfu sér að Ragn-
ar var kjörinn fyrsti formaðúr
tónlistarfélagsins og hélt því
starfi þar til á síðasta ári, er hann
baðst undan endurkosningu vegna
sjúkleika. Þá var hann kjörinn
heiðursforseti félagsins.
Nú er foringi okkar fallinn. En
minningin um hann mun verða
okkur hvati í áframhaldandi
starfi, minnugir þess að hann var
burðarásinn í öllu félagsstarfi
okkar á meðan hans naut við.
í dag þökkum við starf hans og
árnum honum fararheilla. Ástvin-
um hans biðjum við blessunar
Guðs.
Tónlistarféiagið